Ἁγιοπατερική ἑρμηνεία καί τεκμηρίωσις τοῦ «δυνάμει» καί «ἐνεργείᾳ» -- Τοῦ Δημητρίου Χατζηνικολάου, Ἀν. Καθηγητοῦ Οἰκονομικῶν τοῦ Παν/μίου Ἰωαννίνων

Διά τό «δυνάμει» καί «ἐνεργείᾳ», βλ. τίς ὑποσημειώσεις τοῦ ἱεροῦ Πηδαλίου, σελ. 5 καί 696, καθώς καί τό βιβλίον «Ἐπιτομή Ἱερῶν Κανόνων» τοῦ Κολλυβᾶ μοναχοῦ Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου (18ος αἰών), Ἐπιμέλεια Ἱερομονάχου Θεοδωρήτου, Ἐκδόσεις «Ἀστήρ», 1999. Εἰς τά κατωτέρω χωρία, μέ «τό πρῶτον πρόσωπον» νοεῖται ἡ Σύνοδος πού ἔχει ἤδη καταδικάσει μίαν συγκεκριμένην καινοτομίαν. Χάριν παραδείγματος, εἰς τήν περίπτωσιν τοῦ νέου ἑορτολογίου, αἱ Σύνοδοι τοῦ 16^ου αἰῶνος πού κατεδίκασαν τό «νέον καλεντάριον». Μέ τό «β’ πρόσωπον» νοεῖται ἡ Σύνοδος πού πρέπει νά συγκληθῇ διά νά διεκδικήσῃ τούς ἱερούς Κανόνας, ἤτοι νά καταδικάσῃ τό «γ’ πρόσωπον», ἤτοι τούς καινοτόμους. Ἄς δοῦμε τί λέγουν ἐπί λέξει τά ἐν λόγῳ χωρία.

1. Εἰς τήν ὑποσημείωσιν 2 τοῦ 3ου Ἀποστολικοῦ Κανόνος, ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης γράφει: «Πρέπει νά ἠξεύρωμεν, ὅτι τά ἐπιτίμια ὁποῦ διορίζουν οἱ Κανόνες, ἤγουν τό, καθαιρείσθω, τό, ἀφοριζέσθω, καί τό, ἀνάθεμα ἔστω. Αὐτά, κατά τήν γραμματικήν τέχνην, εἶναι γ.' προσώπου προστακτικοῦ, μή παρόντος. Εἰς τό ὁποῖον διά νά μεταδοθῇ ἡ προσταγή αὐτή, ἐξ ἀνάγκης χρειάζεται νά ᾖναι β᾿. πρόσωπον παρόν. Τό ἐξηγῶ καλλιώτερα. Οἱ κανόνες προστάζουσι τήν σύνοδον τῶν ζώντων Ἐπισκόπων, νά καθαίρουν τούς ἱερεῖς, ἤ νά ἀφορίζουν, ἤ νά ἀναθεματίζουν τούς λαϊκούς, ὁποῦ παραβαίνουν τούς κανόνας. Ὅμως, ἄν ἡ σύνοδος δέν ἐνεργήσῃ ἐμπράκτως τήν καθαίρεσιν τῶν ἱερέων, ἤ τόν ἀφορισμόν, ἤ ἀναθεματισμόν τῶν λαϊκῶν, οἱ ἱερεῖς αὐτοί καί οἱ λαϊκοί οὔτε καθῃρημένοι εἶναι ἐνεργείᾳ, οὔτε ἀφωρισμένοι ἤ ἀναθεματισμένοι. Ὑπόδικοι ὅμως, ἐδῶ μέν εἰς τήν καθαίρεσιν καί ἀφορισμόν ἤ ἀναθεματισμόν, ἐκεῖ δέ εἰς τήν θείαν δίκην» (ἡ ἔμφασις εἶναι τοῦ γράφοντος).

 

2. Εἰς τήν σελ. 696, ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἑρμηνεύων τόν  Ἅγ. Γεννάδιον κατά τῶν Σιμωνιακῶν, γράφει:

«Μερικοί ἱεροκατήγοροι οἱ λέγοντες, ὃτι τώρα δέν εἶναι Ἱερωσύνη, μέ τό νά χειροτονοῦνται οἱ περισσότεροι μέ ἀργύρια, ἐπιστηρίζονται εἰς τά λόγια ταῦτα τοῦ Ἁγίου, καί λέγουν, ὃτι ὂχι μόνον λέγει ὁ Ἃγιος, καί ἡ περί αὐτόν Σύνοδος, ἂς ᾖναι ἀπόβλητος ὁ τοιοῦτος, παρά τῆς Συνόδου δηλ. διά προστακτικοῦ ρήματος ὁμιλῶν, τό ὁποῖον χωρίς μεσιτείαν τοῦ β΄ προσώπου εἶναι ἀσύστατον κατά τούς γραμμα­τικούς, ἀλλά προσθέτει καί τό, ἀπόβλητος, καί χωρίς νά καθαιρεθῇ δηλαδή ἀπό ἂλλους. Ἀλλά ἀκουσάτωσαν, ὃτι τό μέν ἂς ᾖναι (σ.σ. δηλ. τό «ἔστω»), ἐννοεῖται, ὃτι νά γένῃ ὁ τοιοῦτος ἐνεργείᾳ καί κατά τήν ποινήν ἀπόβλητος παρά τῆς διεκδικούσης Συνόδου τούς θείους Κανόνας, τό δέ εἶναι (δηλαδή τό «ἔστιν»), ἐννοεῖται, ὃτι εἶναι ἀπόβλητος δυνάμει καί κατά τήν ἐνοχήν· ἐπειδή, ἂν καί τά δύω ἦσαν ταὐτοσήμαντα, τό ἂς ᾖναι, τί ἐχρειάζετο καί τό εἶναι; ἢ τό εἶναι, τί ἐχρειάζετο καί τό ἂς ᾖναι; καί τό μέν, μέλλοντος, τό δέ, ἐνεστῶτος, καί διά τοῦτο ἐναντία ὂντα ἀλλήλοις; Πλήν ταῦτα λέγοντες, οὐδέ ἐκεῖνο σιωποῦμεν, ὃτι ἀληθῶς φοβερόν εἶναι εἰς τούς ἐπί χρήμασι χειροτονοῦντας καί χειροτονουμένους, τοῦτο ὁποῦ λέ­γει ἐδῶ ὁ Ἃγιος ἀποφαντικῶς καί ὁριστικῶς, ὃτι εἶναι ἀμέσως ἀπόβλητοι οἱ τοιοῦτοι τῆς Ἱερωσύνης» (ἡ ἔμφασις εἶναι τοῦ γράφοντος).

3. Εἰς τό βιβλίον «Ἐπιτομή Ἱερῶν Κανόνων», διαβάζουμε τά ἑξῆς:

«Ἰστέον δέ ὅτι ἡ Ζ' πρός τό τέλει τῆς α' πράξεως, τήν παρά τῶν καθηγητῶν, φησί, τῆς τῶν Μονοθελητῶν αἱρέσεως χειροτονίαν οὐκ ἀπεδοκίμασεν ἡ ΣΤ', ὡς τούς πλείους τῶν συνεδρευόντων, παρ' ἐκείνων ἔχουσα χειροτονημένους. Ὅθεν σκοπεῖν ὅπως συμβιβασθήσεται ταῦτα τῷ τε Ἀποστολικῷ ξη' Κανόνι, ἀπροσδιορίστως τήν παρά τῶν αἱρετικῶν χειροτονίαν ἀποδοκιμάζοντι, καί τῇ πρός Νικοπολίτας ἐπιστολῇ τοῦ Μ. Βασιλείου ... Τούς γάρ τῆς Δ' προέδρους, Ἀνατόλιόν φημι Κων/λεως καί Μάξιμον Ἀντιοχείας, ὁ Ἀλεξανδρείας μονοφυσίτης Διόσκουρος ἦν χειροτονήσας, μήπω συνοδικῶς παρ' αὐτῶν τούτων ἐληλεγμένος αἱρετικός. Ὁμοίως δέ καί τῶν ἐν τῇ ΣΤ' συνεδρευόντων οἱ παρά τῶν μονοθελητῶν, Σεργίου, Πύρρου, Πέτρου καί Παύλου χειροτονηθέντες, μετά τήν παρ' αὐτῶν χειροτονίαν συνελθόντες, ἤλεγξαν καί ἀνεθεμάτισαν αὐτούς ὡς αἱρετικούς ... Οὐ μήν ἀλλά καί ἡ Ζ' τήν τῶν συνοδικῶς ἀνεξελέγκτων αἱρετικῶν χειροτονίαν ἐδέξατο ... Ἀλλ' οὐδέ τόν ἐν τῇ Β' προεδρεύσαντα Μελέτιον Ἀντιοχείας τόν πάνυ οἱ Ἀρειανοί ἐχειροτόνησαν. Οὐ γάρ ἀνεχειροτονήθη ὁ Μελέτιος» (σελ. 63-64, ἡ ἔμφασις τοῦ γράφοντος).

Καί περαιτέρω: «Μηδένα δέ τῶν κατηγορουμένων καθαιρεῖσθαι πρό δίκης ἤ ἀπόντα ἄνευ τριττῆς προσκλήσεως, ἀλλά γράμμασιν ἤ δυοῖν ὁμοταγέσιν εἰς ἀπολογίαν τῶν ἐφ' οἷς ἐνάγεται, ἐγκαλούμενος, ἐν δικαστηρίῳ προσκαλεῖσθαι ... Τῶν γάρ ἐπί τρίτου προστακτικῶν πρόσταξιν ἀπόντος προσώπου δηλούντων, δεύτερον ἐξ ἀνάγκης παραληπτέον εἰς μετάδοσιν τῆς προστάξεως. Δευτέρου δέ μή παραληφθέντος, ἀσύστατος ἄν εἴη ἡ ἐπί τρίτου πρόσταξις ... Τά τοίνυν ἱερά διατάγματα, ἔχουσι μέν τό κῦρος ἀπαρεγχείρητον, οὔ γε μήν αὐτόθεν τε καί ἀμέσως, ἀλλ' ἐπειδή τρίτοις εἰσίν ἐγκελευόμενα, διά τοῦτο χρεία τῆς τοῦ β' παραδοχῆς, ἵνα μεταδῷ, εἴτ' οὖν ἐνεργήσῃ τοῖς τρίτοις τήν ἐκ τοῦ πρώτου πρόσταξιν, ἔστ' ἄν δέ τό δεύτερον μή ἐνεργήσῃ ἐπί τοῦ τρίτου τό παρά τοῦ πρώτου πρόσταγμα, οὐκ ἐνέχεται ἐνεργείᾳ τό τρίτον τῇ τοῦ πρώτου ἐγκελεύσει, εἴτ' οὖν ποινῇ ... τά προστακτικά μέλλοντος οὐκ ἐνεστῶτος ἔχει σημασίαν... Οὕτως οὖν καί τῶν ὑπευθύνων ἱερέων οἱ μή κανονικῶς καθῃρημένοι, πρό δίκης λέγω, ἀκαθαίρετοι τέως εἰσί τῇ τοῦ πράγματος φύσει ... Πῶς δέ καί τούς ἀμέσως, ὡς τῶν ἱεροκατηγὀρων λῆρος, ἐκ τοῦ ιζ' καί ιη' ἀποστ. Κανόνος καθῃρημένους, ἡ Πενθέκτη ἐν τῷ γ', ἐνεργούς οὐδέν ἦττον ἤ πρότερον εἶναι διωρίσατο; ... Ὅτι δέ μή διεκδικούμενοι ἀργοῦσιν οἱ νόμοι, δηλοῖ καί ὁ θεῖος Χρυσόστομος ...» (Κεφ. ΙΒ', ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΕΙ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ, σελ. 167-170, ἡ ἔμφασις τοῦ γράφοντος).