ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ «ΛΟΓΟΣ ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΔΙΑΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ» -- Tης κας Ιωάννας Ιωακειμίδου

Αποσπάσματα

Δεν εικονίζω την αόρατη θεότητα, αλλά εικονίζω τη σάρκα του Θεού που έγινε ορατή.
Γιατί, αν είναι αδύνατο να εικονίσεις την ψυχή, πόσο μάλλον το Θεό που έδωσε στην ψυχή την άυλη ιδιότητα;
…
και, αφού ξεφύγουμε από τη νηπιακή κατάσταση, να φτάσουμε να γίνουμε τέλειοι άνδρες, δε βρισκόμαστε πια κάτω από την κηδεμονία παιδαγωγού, αφού πήραμε από το Θεό τη διακριτική ικανότητα και γνωρίζουμε τι είναι αυτό που εικονίζεται και τι είναι αυτό που δεν μπορεί να περιγραφεί με εικόνα.
Γιατί λέει˙δεν έχετε δει την όψη του. Πόσο μεγάλη είναι η σοφία του νομοθέτη! Πώς να εικονισθεί το αόρατο; πώς να παρασταθεί το απερίγραπτο; πώς να ζωγραφισθεί αυτό που δεν έχει ποσότητα, όγκο και όρια; πώς να αποδοθεί ο χαρακτήρας αυτού που δεν έχει μορφή; πώς να παρασταθεί με χρώματα το ασώματο; Τι είναι λοιπόν αυτό που αποκαλύπτεται με αινιγματικό τρόπο;
---------------------------------------

Δημήτριος Χατζηνικολάου είπε...

Ἐκλεκτόν κείμενον τοῦ Ἁγίου! Διευκρινίζει σέ πολλά σημεῖα ὅτι μόνον ἡ ἀνθρωπίνη φύσις τοῦ Χριστοῦ εἰκονίζεται! Διευκρινίζει ἐπίσης ὅτι ὁ Χριστός «φέρει εἰς τόν Ἑαυτόν Του Ὁλόκληρον τόν Πατέρα καί ταυτίζεται ἐξ ὁλοκλήρου πρός Αυτόν», ἑπομένως διά ποῖον λόγον -- πέραν τοῦ ἐμπορικοῦ -- θέλουν μερικοί νά ζωγραφίζουν καί τόν Πατέρα, ἀγνοοῦντες ὅτι «τό θεϊκόν κάλλος δέν λαμπρύνεται μέ κάποιο σχῆμα καί μέ κάποιο ὡραῖον χρῶμα καί γι' αὐτό δέν εἰκονίζεται, ἑνῷ ἡ ἀνθρωπίνη μορφή μέ τά χρώματα μεταφέρεται στίς εἰκόνες»;

Είναι φανερό πως λέει· Όταν βλέπεις ο ασώματος να γίνεται άνθρωπος για σένα, τότε μπορείς να κάνεις την εικόνα της ανθρώπινης μορφής όταν ο αόρατος γίνεται ορατός κατά τη σάρκα, τότε να απεικονίσεις το ομοίωμα αυτού που φανερώθηκε˙όταν ο ασώματος και ασχημάτιστος και άποσος και άπειρος και πέρα από κάθε μέγεθος με την υπεροχή της φύσεως του, αυτός που, ενώ υπάρχει με μορφή Θεού, παίρνοντας μορφή δούλου, με αυτή τη μορφή περιορίζεται σε όρια ποσού και μέτρου και αποκτά χαρακτηριστικά σώματος, τότε σχεδίαζε τον σε πίνακες και βάλε τον να τον βλέπουν, αυτόν που καταδέχτηκε να γίνει ορατός.
Ζωγράφιζε την ανέκφραστη συγκατάβαση του, τη γέννηση του από την Παρθένο, τη βάπτιση του στον Ιορδάνη, τη μεταμόρφωση του στο Θαβώρ, τα πάθη του που παρέχουν απάθεια, τα θαύματα, τα σύμβολα της θείας φύσεως του, τα οποία πραγματοποιούνται με θεϊκή ενέργεια μέσα από την ενέργεια της σάρκας, το σωτήριο σταυρό, την ταφή, την ανάσταση, την ανάληψη στους ουρανούς.
Όλα να τα ιστορείς με λόγο και με χρώματα.
…
Αλλά επειδή μιλάμε για την εικόνα και την προσκύνηση, ας κάνουμε γι’ αυτά μερικές διευκρινίσεις.
Η εικόνα λοιπόν είναι ομοίωμα που φέρει τα χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου, με κάποια διαφορά όμως προς αυτό.
Γιατί η εικόνα δεν είναι όμοια εξ ολοκλήρου προς το αρχέτυπο.
Εικόνα λοιπόν ζωντανή, φυσική και απαράλλακτη του αόρατου θεού είναι ο Υιός, ο οποίος φέρει στον εαυτό του ολόκληρο τον Πατέρα και ταυτίζεται εξ ολοκλήρου προς αυτόν, διαφέροντας μόνο ως προς το αιτιατό.

Στα παλιά χρόνια ο Θεός, ο ασώματος και ασχημάτιστος, δεν εικονιζόταν καθόλου. Τώρα όμως, επειδή ο Θεός φανερώθηκε με σάρκα και επικοινώνησε με τους ανθρώπους, απεικονίζω το ορατό του Θεού.
Δεν προσκυνώ την ύλη, προσκυνώ όμως τον δημιουργό της ύλης, αυτόν που έγινε ύλη για μένα και καταδέχτηκε να κατοικήσει μέσα στην ύλη και πραγματοποίησε τη σωτηρία μου μέσω της ύλης, και δεν θα παύσω να σέβομαι την ύλη, με την οποία πραγματοποιήθηκε η σωτηρία μου.
…
Και αισθητά παριστάνουμε παντού το χαρακτήρα του, εννοώ του σαρκωθέντος Θεού Λόγου, και αγιάζουμε την πρώτη από τις αισθήσεις (γιατί πρώτη αίσθηση είναι η όραση), όπως και με τους λόγους την ακοή· γιατί η εικόνα είναι υπόμνημα.
Και ό,τι ακριβώς είναι το βιβλίο για όσους ξέρουν γράμματα, το ίδιο είναι για τους αγράμματους η εικόνα· και ό,τι είναι για την ακοή ο λόγος, το ίδιο είναι για την όραση η εικόνα, αλλά με νοητό τρόπο ενωνόμαστε με αυτόν.
…
Πρόσεχε, ότι το θεϊκό κάλλος δε λαμπρύνεται με κάποιο σχήμα και με κάποιο ωραίο χρώμα και γι αυτό δεν εικονίζεται, ενώ η ανθρώπινη μορφή με τα χρώματα μεταφέρεται στις εικόνες.
Εφ’ όσον λοιπόν ο Υιός του Θεού παρουσιάστηκε με ανθρώπινη μορφή, παίρνοντας μορφή δούλου, και έγινε όμοιος με τους ανθρώπους και βρέθηκε κατά το σχήμα ως άνθρωπος, πώς δε θα εικονισθεί;

Η συμβολή του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού στην επικράτηση της τιμητικής προσκύνησης των εικόνων κατά την εικονομαχική έριδα υπήρξε ανεκτίμητη ακριβώς επειδή απέδειξε ότι εφ'όσον ο Θεός ενανθρωπίστηκε μπορούμε να τον εικονίσουμε. Εαν τα επιχειρήματα σταματούσαν στους συμβολισμούς και τα οράματα των προφητών πιθανότατα να μην γίνονταν δεκτά από τους εικονομάχους. Νομίζω ότι η γνώμη του Αγίου Ιωάννου έχει μεγάλη βαρύτητα όχι μόνο γιατί υπήρξε μεγάλος θεολόγος και ερμηνευτής της πατερικής θεολογίας αλλά και γιατί ήταν ο ίδιος του αγιογράφος και γνώστης της θεολογίας της εικόνας.