«Δος αίμα και λάβε πνεύμα» - του αειμνήστου Ιωάννου Κορναράκη Ομ. Καθ. Θεολογικής Παν. Αθηνών

Οι υπηρεσίες της σύγχρονης ψυχολογίας στην βελτίωση των όρων της ζωής του ανθρώπου είναι ασφαλώς όχι απλώς αξιόλογες αλλά και επαινετές. Η ευρεία διάδοση των ψυχολογικών γνώσεων συνετέλεσε και συντελεί στην κατανόηση του ανθρώπου από τον άνθρωπο σε όλες τις εκδηλώσεις του και τις μορφές ή τους τομείς της ζωής του. Η συνεχώς σωρευμένη ψυχολογική εμπειρία, από τη μεθοδική έρευνα ή το αυθόρμητο και τυχαίο ψυχολογικό γεγονός, τίθεται συνεχώς στην υπηρεσία της βελτιώσεως και εξομαλύνσεως της καθημερινής ζωής του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι η πορεία της ζωής του ανθρώπου διαποτίζεται συνεχώς από το πνεύμα της ψυχολογίας «για ένα καλύτερο σήμερα»!
Ό,τι είναι ψυχολογικό, είναι χρήσιμο σαν δείκτης ζωής, Ενώ κάθε «αψυχολόγητο» θεωρείται σαν κάτι σχεδόν … απάνθρωπο!

Η τάση αυτή να «ψυχολογοποιούμε» την ύπαρξη και τη δράση του ανθρώπου είναι πολύ χρήσιμη, αλλά. .. μέχρις ενός σημείου! Πέρα από αυτό το σημείο αρχίζει η κατάχρηση του πνεύματος της ψυχολογίας. Οι επιστήμονες στην περίπτωση αυτή μιλούν για «ψυχολογιαρχία» (Psychologismus). Σύμφωνα με την τάση αυτή, στην περιοχή της επιστημονικής ψυχολογικής ερεύνης, τα πάντα ανάγονται σε ψυχολογικά αίτια και άγονται σε ψυχολογικούς σκοπούς.

Η κατάχρηση των ψυχολογικών σπουδών θα μπορούσε να βεβαιωθεί πληθωρικά στην περιοχή της αγωγής του παιδιού. Το νέο ρεύμα της θεωρίας της αγωγής, που ονομάστηκε «Νέα Αγωγή» (Education Nouvelle) και που ξεκίνησε από τις εμπειρίες της παιδαγωγικής αφυπνίσεως που προκάλεσαν τα πρώτα κτυπητά πορίσματα της ψυχολογικής προόδου, τοποθέτησε το παιδί σ’ ένα πολύ υψηλό βάθρο. Με παιδαγωγικές και κυρίως ψυχολογικές πρωτοβουλίες εξωραΐστηκε τόσο υπέρμετρα ή άμετρα η προσωπικότης του παιδιού, ώστε βρεθήκαμε μπροστά σε μια παραποιημένη ψυχολογικά εικόνα. Το γεγονός ότι η Νέα Αγωγή δεν προχώρησε ανοδικά και δεν κατέκτησε όλα τα πεδία της αγωγής, αλλά περιορίστηκε σε «πρότυπα» μα πολυδάπανα ιδρύματα, δείχνει ότι οι ψυχολογικές πρωτοβουλίες παραποίησαν πράγματι την προσωπικότητα του παιδιού. Κυρίως νόθευσαν το ανθρώπινο πνεύμα με πολλή… ψυχολογία και επομένως με πολλή…άνεση! Γιατί το πνεύμα της Νέας Αγωγής που διαμορφώθηκε με βάση τις ψυχολογικές θεωρίες στο τέλος-τέλος καθιέρωσε την ευκολία και την άνεση σαν βασικά μέσα της αγωγής του ανθρώπου και επομένως εμμέσως και σαν σκοπούς της υπάρξεώς του.

Το ψυχολογικό αυτό κλίμα, σαν διάσταση της υπάρξεως, επηρεάζει τη ζωή και του χριστιανού που είναι καλοπροαίρετος, ως προς τις υποχρεώσεις του και τα καθήκοντά του προς την Εκκλησία. Ο σύγχρονος χριστιανός θέλει κι εκείνος να ζήσει «ψυχολογικά» το χριστιανισμό του. Δηλαδή θεωρεί τους ψυχολογικούς συμβιβασμούς σαν αυτονόητα στοιχεία της εξελικτικής πορείας του κοινωνικού βίου αλλά και της ζωής της Εκκλησίας μέσα στους κόλπους του βίου αυτού. Εκτός από τον «κανονικό» όρο «κατ’ οικονομία», ο σύγχρονος χριστιανός γνωρίζει κι ένα ψυχολογικό όρο με την ίδια επωνυμία. Ο συμβιβασμός του σύγχρονου «καλού» χριστιανού με τον κόσμο γίνεται γα λόγους ψυχολογικούς και επομένως «κατ’ οικονομία»!

Αναμφιβόλως είναι γεγονός ότι δεν μπορεί κανείς εύκολα να εκτιμήσει αντικειμενικά τα θετικά στοιχεία του ψυχολογικού «κατ’ οικονομία»! Η ψυχολογία, όπως και αλλού υπογραμμίστηκε, έχει μια αξία αναμφισβήτητη. Αλλά μέχρις ενός ορίου..! Κι είναι αλήθεια, από την άλλη μεριά, ότι την υπέρβαση του ορίου αυτού την πραγματοποιεί ο σύγχρονος χριστιανός με πολλή άνεση. Με την άνεση ακριβώς που του δίνει η υπερεκτίμηση του πνεύματος της ψυχολογίας (κι ας μη γνωρίζει ο ίδιος θεωρητικά την ψυχολογία αυτή!). Με οδηγό, συνειδητά ή ασυνείδητα, το πνεύμα αυτό της ψυχολογίας προβάλλει τα δικαιώματά του στη ζωή και τις ανέσεις της. Θέλει να ζήσει την τεχνολογική ζωή του «εν Χριστώ Ιησού». Κι εδώ βέβαια συναντά μια δυσκολία που όμως, όπως φαίνεται, την απωθεί στο ασυνείδητό του. Ο σύγχρονος χριστιανός «σκηνοθετεί» μια ζωή ευσέβειας που είναι πολύ μακριά από την αυθεντική ευσέβεια, γιατί ο βασικός προσανατολισμός του δεν έχει στόχο τον ουρανό αλλά τη γη. Η ψυχολογική εκτίμηση και προοπτική της ζωής του τον κατευθύνει προς τη βίωση των τεχνολογικών αγαθών που δίνει… ο Θεός!

Όμως, παρά το γεγονός ότι η ψυχολογική προσαρμογή στη ζωή και η απόλαυση των τεχνολογικών αγαθών έχουν μια νομιμότητα αναμφισβήτητη, είναι στοιχεία μιας ζωής που είναι αυθεντικά πνευματική. Το Ευαγγέλιο του Χριστού όχι μόνο δεν αρνείται την πρόοδο, αλλά και την επιβάλλει και την καθαγιάζει. Εξάλλου, ως προς τη ψυχολογική προσαρμογή, την παραδέχεται πράγματι σαν όρο της ζωής που είναι αυτονόητα ανθρώπινη. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, το Ευαγγέλιο του Χριστού προβάλλει στη ζωή του Κυρίου και των Αποστόλων του μια ζωή ασκήσεως και αίματος! Μια ζωή βέβαια χαράς και ευδοκίας! Μια ζωή ποτισμένη με την αυθεντική χαρά που δεν μπορεί κανείς να αφαιρέσει από την καρδιά του πνευματικού αγωνιστή. Μα, πριν απ’ όλα, μια ζωή στολισμένη με το αίμα του μαρτυρίου της ασκήσεως σαν βασιλική πορφύρα και βύσσο!

Ο όσιος Νικήτας ο Στηθάτος συμπυκνώνει σε λίγες λέξεις την περιγραφή της ασκήσεως και του μαρτυρίου που βιώνουν οι αυθεντικοί πνευματικοί άνθρωποι. Οι άνθρωποι αυτοί, κατά τον όσιο πατέρα, «Αεί γαρ πόνοις εαυτών καθαίρουσι τας ψυχάς και τας εντολάς του Κυρίου τηρούσι, κενούντες εαυτών τα αίματα υπέρ της αγάπης του Χριστού». Οι αυθεντικοί πνευματικοί άνθρωποι χύνουν το αίμα της ψυχής τους «υπέρ της αγάπης του Χριστού». Γιατί «καθαίρουσι την σάρκα νηστείαις και αγρυπνίαις· δάκρυσι το πάχος λεπτύνουσι της καρδίας· κακοπαθείαις νεκρούσι τα μέλη· προσευχή και μελέτη τον νουν πληρούσι φωτός και λαμπρόν αυτόν απεργάζονται· τη απαρνήσει των θελημάτων χωρίζουσι τας ιδίας ψυχάς από της του σώματος προσπάθειας και όλοι μόνου του πνεύματος γίνονται. Διό και πνευματικοί ου μόνον γνωρίζονται, αλλά και καλούνται παρά πάντων εικότως».

Η συνοπτική αυτή περιγραφή του μαρτυρίου της ασκήσεως, που απεικονίζει τη δραματική ροή του αίματος της ψυχής, αποκαλύπτει συγχρόνως μια υπέρβαση: την υπέρβαση του ψυχολογικού δυναμικού της προσωπικότητας!

Η άσκηση, σαν μια δυναμική ενεργεία και λειτουργία της προσωπικότητας, είναι πράγματι υπέρβαση των ψυχολογικών δεδομένων και γενικώς του ψυχολογικού δυναμικού της προσωπικότητας. Ο ασκητής δεν συμμορφώνεται με τις ψυχολογικές του ανάγκες. Αντιθέτως, δρα εναντίον των ψυχολογικών διαθέσεων και παρορμήσεων που εκφράζουν το ανθρώπινο στοιχείο της προσωπικότητος. Η ερημική εσωτερικότητα είναι μια έντονη και δυναμική άσκηση της «ατομικότητας» που εκφράζεται ψυχολογικά. Οι επιθυμίες, οι προθέσεις, οι ανάγκες, οι στερήσεις και κάθε άλλο δυναμικό στοιχείο της ψυχολογικής υποστάσεως της ατομικότητας, δαμάζονται και εξουδετερώνονται από το πνευματικό βάθος της προσωπικότητος, αλλά με τρόπο βίαιο. Η άσκηση είναι μια αντιλογία στις επιθυμίες της «σαρκός» και ένα βίαιο μαστίγωμα των διαθέσεων και παρορμήσεων που είναι ντυμένες με τον ψυχολογικό χιτώνα, δηλ. μ’ ένα ένδυμα ανθρώπινης νομιμότητας. Η άσκηση είναι πράγματι μια υπέρβαση και μια άρνηση των λογικών, δηλ. ψυχολογικών δικαιωμάτων της προσωπικότητας. Η άσκηση είναι μια παράλογη πράξη που μετουσιώνει δυναμικά τις ψυχολογικές εμπειρίες του ανθρώπου σε πνευματική υπόσταση και ζωή. Χωρίς άσκηση, χωρίς βία και αιμάτινη πίεση στις αλαζονικές απαιτήσεις της ψυχολογικής ζωής του, δεν μπορεί ο χριστιανός ν’ ανεβεί την κλίμακα των αρετών και να εισέλθει στεφανωμένος στη βασιλεία του Θεού. Χωρίς να χύσει αίμα, δεν μπορεί να λάβει πνεύμα. Η πνευματική αυτή βιαιοπραγία εις βάρος του εαυτού του από τον εαυτό του, είναι το περιζήτητο εισιτήριο του παραδείσου.

Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός, στη προσπάθεια του να περιγράψει διεξοδικά το ψυχολογικό και πνευματικό μεγαλείο της υπακοής, υπενθυμίζει την ιστορία του προφήτου, που ξεπέρασε τον εαυτό του με μια πράξη δυναμική αλλά και απροσδόκητα πρωτότυπη!

Ένας προφήτης (Γ΄ Βασιλ. 21, 35-42), διηγείται ο όσιος πατήρ, έλαβε την εντολή από το Θεό να μεταφέρει στον αιμοχαρή και ειδωλολάτρη Βασιλέα Αχαάβ τις βουλές του. Ο προφήτης, πορευμένος να συναντήσει τον βασιλέα, συλλογιζόταν ότι η αποστολή του ήταν δύσκολη γιατί ο Αχαάβ ήταν πωρωμένος και δεν θα δεχόταν καν να αντικρύσει τον άνθρωπο του Θεού. Ήταν βέβαιος ο προφήτης ότι ο βασιλεύς δεν θα δεχόταν να μιλήσει μαζί του. Κι η σκέψη αυτή προβλημάτιζε έντονα τον άνθρωπο του Θεού που ήθελε με κάθε θυσία να πραγματοποιήσει το θέλημά Του. Αλλ’ ο αγωνιστής του Κυρίου δεν άργησε να βρει τη λύση του προβλήματος του. Σκέφτηκε να ματώσει το κεφάλι του μ’ ένα ισχυρό κτύπημα και αιμόφυρτος να παρουσιασθεί στον βασιλέα, που δεν θα μπορούσε να μη ακούσει ένα πληγωμένο και αιμορραγούντα άνθρωπο.

Πράγματι, ο προφήτης, μόλις συναντά κάποιον αγρότη, τον διατάσσει· «άρον σου την αξίνην και πλήξον μου την κάραν». Έτυχε όμως ο αγρότης αυτός να είναι θεοσεβής και δεν δέχθηκε να πλήξει τον άνθρωπο του Θεού. Ο προφήτης συνέχισε τον δρόμο του και συνάντησε άλλον αγρότη που δεν δίστασε να του φέρει με δύναμη την αξίνα στο κεφάλι. Ευχαριστημένος ο προφήτης από την υπακοή του ανθρώπου αυτού του είπε, μόλις άρχισαν τα αίματα να σκεπάζουν το πρόσωπό του· «Ευλογία Κυρίου επί σε, ότι ήκουσας φωνής Κυρίου». Αιμόφυρτος λοιπόν ο προφήτης συνάντησε τον βασιλέα και ανήγγειλε σ’ αυτόν το θέλημα του Θεού. Χάρις στο αίμα που έχυσε κατόρθωσε να κάνει διάλογο με τον βασιλέα και να πραγματοποιήσει την εντολή του Θεού.

Το κτύπημα της αξίνας στο κεφάλι του προφήτου δεν είναι βέβαια μια λογική πράξη. Είναι ασφαλώς μια παράλογη ενέργεια. Είναι όμως μια ενέργεια μ’ ένα μοναδικό νόημα. Κλείνει μέσα της το νόημα της υπερβάσεως, δηλ. της βίας. Με μια πράξη βίας επάνω στον εαυτό του, ολοκλήρωσε με επιτυχία ο προφήτης την αποστολή του. Έδωσε αίμα και έλαβε πνεύμα!

Στην πράξη αυτή ακριβώς του προφήτου προβάλλεται ασύγκριτα και δυναμικά όλο το μεγαλείο της ασκήσεως που απετέλεσε εμπειρία και έργο ζωής όλων των αγίων της Εκκλησίας του Χριστού. «Οι γαρ προφήται, Απόστολοι και μάρτυρες ουκ έμαθον την θεογνωσίαν και την σοφίαν εξ ακοής ως ημείς, αλλ’ αίματα έδωκαν και έλαβον πνεύμα, κατά το λεγόμενον υπό των Γερόντων· δος αίμα και λάβε πνεύμα. Διά τούτο και οι Πατέρες αντί Μαρτυρίου αισθητού, κατά συνείδησιν εμαρτύρησαν, έχοντες αντί θανάτου σωματικού τον κατά προαίρεσιν, ίνα νικήση ο νους τα σαρκικά θελήματα και βασιλεύη εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών· ω ή δόξα και το κράτος, η τιμή και η προσκύνησις νυν τε και αεί. Αμήν, εις τους αϊώνας».

Αναμφιβόλως σήμερα το πρόβλημα της χριστιανικής μαρτυρίας στο σύγχρονο κόσμο είναι μια πολύ οδυνηρή και τραγική «σπαζοκεφαλιά»! Πολύς κόπος καταβάλλεται για να μελετηθεί συστηματικά και διεξοδικά το πρόβλημα της δυναμικής χριστιανικής παρουσίας μέσα στο σύγχρονο, συγκεχυμένο και ταλαιπωρημένο κόσμο. Όχι μόνο μεμονωμένοι μελετητές αλλά και συνέδρια και άλλα «σχήματα» χριστιανικής σκέψεως και πρωτοβουλίας, μοχθούν με ειλικρινείς διαθέσεις για να λύσουν πρακτικά το πύρινο αυτό πρόβλημα της χριστιανικής μαρτυρίας. Αλλά η λύση του προβλήματος αυτού δεν συνδέεται, δεν μπορεί να συνδέεται πρωταρχικά, με σχήματα ποιμαντικής δεοντολογίας και τεχνικής. Η ερημική εσωτερικότητα, που εκφράζει το γνήσιο και αυθεντικό ευαγγελικό πνεύμα, υπενθυμίζει ζωηρά το μοναδικό μονοπάτι που μπορεί να οδηγήσει το σύγχρονο χριστιανό σε μια ατομική μα και ομαδική συμπεριφορά χριστιανικής μαρτυρίας. Είναι πάντοτε η «τεθλιμμένη οδός» σαν μια εκούσια και οδυνηρή «σπαζοκεφαλιά»! Είναι το αναίμακτο μαρτύριο της συνειδήσεως, που όμως ενώ κάνει το μαχητή να χύνει το αίμα της ψυχής του, του μεταγγίζει πνεύμα!

Αν δεν σπάσει κανείς το κεφάλι του, με το νόημα της ασκητικής «βιαιοπραγίας», δεν έχει λοιπόν καμιά ελπίδα να λάβει πνεύμα. Η μαρτυρία της χριστιανικής ιδιότητος στηρίζεται εξάπαντος σε μια απώλεια (Ματθ. 10, 39). Γι’ αυτό· «Δος αίμα και λάβε πνεύμα»!