Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ο στύλος της Εκκλησίας και κήρυξ της θείας Χάριτος

Του Αρχ/του π. Μάρκου Μανώλη (†)

Η σημερινή Κυριακή, ευσεβείς χριστιανοί είναι συνέχεια θα μπορούσε να πη κανείς της προηγουμένης Κυριακής της Ορθοδοξίας. Διότι σήμερα εορτάζομε την μνήμην του μεγάλου προμάχου της Ορθοδοξίας μας του Αγίου Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσ/νίκης του Παλαμά και όπως οι προ αυτού Άγιοι Πατέρες ηγωνίσθησαν δια τον θρίαμβον της Ορθοδόξου πίστεως έτσι και ο σημερινός μεγάλος Άγιος της Εκκλησίας μας, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς «επόμενος τοις Αγίοις Πατράσι», ακολουθώντας δηλαδή πιστά την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, εστερέωσε την Ορθοδοξίαν μας, εστήριξε την πίστιν των Ορθοδόξων και κατήσχυνε όλους εκείνους οι οποίοι πολεμούσαν αυτήν, μάλιστα δε εκείνους, που πολεμούσαν τον Ορθόδοξο μοναχισμό, τον ησυχασμό και εκείνους που δεν εδέχοντο διάκρισιν μεταξύ ουσίας και ενεργείας εις την Αγίαν Τριάδα.

Βέβαια αυτά τα ζητήματα ίσως μας φαίνονται πολύ θεολογικά και πολλές φορές θα έλεγε κανείς τι σχέσι έχουν αυτά με την ζωή μας. Η πραγματικότης είναι ότι έχουν μεγάλην και τεραστίαν σχέσιν, διότι έτσι, με την διδασκλίαν του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά βλέπομε ότι ο Θεός δεν είναι κάτι το απρόσιτον. Η ουσία Του βεβαίως του Πανάγαθου Θεού, της Παναγίας Τριάδος είναι όντως απρόσιτος και άγνωστος εις ημάς, αλλά γίνονται γνωσταί εις ημάς αι ενέργειαι. Έρχεται η Χάρις του Κυρίου μας και μας επισκιάζει δια των Αγίων Μυστηρίων και δια των άλλων ακτίστων ενεργειών του Παναγάθου Θεού, ώστε να έχωμεν ζωήν, ώστε να έχωμεν κοινωνίαν με την Αγίαν Τριάδα. Έτσι η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά είχε τεραστίαν σημασίαν όχι μόνον δια το Βυζάντιον, όχι μόνον δια την εποχήν, που έζησε τον 14ον αιώνα, αλλά έχει μεγάλην σημασίαν και σήμερα που δεσπόζει η απιστία και κυριαρχεί ο ορθολογισμός και εδώ και εις την Ευρώπην και εις όλον τον κόσμον, δυστυχώς. Και μπορούμε να πούμε ότι ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ανεκαλύφθη μόλις τα τελευταία χρόνια. Μελετηταί του έργου του μας παρέδωσαν τον πλούτον της διδασκαλίας του και όλοι θαυμάζουν πως εφωτίσθη από το Πανάγιον Πνεύμα αυτός που ζητούσε τον φωτισμόν της Υπεραγίας Θεοτόκου και του Παναγίου Θεού «φώτισόν μου το σκότος» λέγοντας, όλοι θαυμάζουν πως ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διετύπωσε αυτήν την υπέροχον Ορθόδοξον διδασκαλίαν.

Έτσι, αδελφοί μου, η Εκκλησία μας θα έχη πάντοτε τα αναστήματα εκείνα, τα οποία θα διακονήσουν τούς Ορθοδόξους, θα στηρίζουν τούς αδυνάτους και θα καταπολεμούν τας αιρέσεις μέχρι τερμάτων αιώνος σύμφωνα με την επαγγελίαν και την υπόσχεσιν του Κυρίου μας που είπε και «πύλαι Άδου ου κατισχύσουσιν αυτής».

Και σήμερα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν άνδρες άγιοι, του Θεού άνθρωποι, οι οποίοι ακολουθούν την διδασκαλίαν των Αγίων Πατέρων και μάλιστα του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά. Αυτήν την διδασκαλίαν ηκολούθησε ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός, ο στύλος της Ορθοδοξίας. Αυτήν την διδασκαλίαν ηκολούθησε αργότερα και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης· είχε συλλέξει τα συγγράμματά του και τα είχε υπομνηματίσει με πολλά σχόλια, αλλά δυστυχώς εχάθησαν εις το τυπογραφείον και αυτήν την διδασκαλίαν του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, που εορτάζομε, προσπαθούν να κρατούν σήμερα οι Ορθόδοξοι.

Μεγάλη μορφή και είναι κρίμα ότι δεν τον γνωρίζομε όσο πρέπει, δεν τον έχομε μελετήσει. Σήμερα εις την εορτήν, εις το Ευαγγέλιον, που ακούσαμε του θαύματος του παραλυτικού που έκανε καλά ο Κύριος εις την Καπερναούμ έχει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και μια επίκαιρο ομιλία της εορτής, και εις την ομιλία του λέγει ότι πράγματι όταν εδίδασκε ο Κύριός μας εκεί εις την Καπερναούμ ήτο πολύς κόσμος, παρά πολύς κόσμος που παρακολουθούσε την διδασκαλίαν Του. Ήσαν πολλοί ακροαταί, αλλά δεν ήσαν όλοι πρόθυμοι, δια να κάμουν, να εφαρμόσουν την διδασκαλίαν Του. Ήσαν μεν ακροαταί αλλά όχι και πρόθυμοι ποιηταί. Εμείς όμως πρέπει οσάκις μελετούμε τον λόγον του Θεού η ακούμε τον λόγον του Θεού, λέγει ο Άγιος, να είμεθα και πρόθυμοι και καλοί ακροαταί αλλά και πρόθυμοι ποιηταί.

Εν συνεχεία ερχόμενος εις το θαύμα που έγινε εις τον παραλυτικόν, που αφήρεσαν τμήμα της στέγης οι τέσσεροι σύντροφοί του και βοηθοί του, διότι ήταν πάρα πολύς κόσμος και πλησίασαν τον παραλυτικόν μπροστά εις τα πόδια του Κυρίου και έγινε το θαύμα εκείνο· αυτό χρησιμοποιεί ο Άγιος, δια να το μεταφέρη και εις την κάθε ψυχήν χριστιανού, που δεν προσέχει και έχει μολυνθή από τις αμαρτίες, έχει κουρασθή και έχει παραλύσει πνευματικά από τις αμαρτίες και θέλει να μας βοηθήση εις τον πνευματικόν αυτό τομέα. Έτσι λέγει, προσαρμόζει την πράξιν της θεραπείας της παραλύτου ψυχής. Καθένας που πρόσκειται στις ηδονές είναι παράλυτος εις την ψυχήν, μας λέγει ο Άγιος Γρηγόριος. Κείμενος επάνω στο κρεβάτι της ηδυπαθείας και της σαρκικής ανέσεως. Η ψυχή μας είνα παράλυτη, καθηλωμένη εις ένα σώμα που υπηρετεί τις ηδονές· χρειάζεται, είναι ανάγκη η παράλυτη ψυχή να επιστρέψη εις τον Χριστόν, δια να θεραπευθή. Πως μπορεί να το επιτύχη αυτό; Την βοηθούν τέσσερις παράγοντες· Τέσσερις βοηθούς είχε ο παράλυτος. Τέσσερα πνευματικά μέσα και όπλα. Μας συνιστά και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αν θέλωμε να ζωοποιήσωμε και να αναστήσωμε την παραλυμένη μας ψυχή, ο πρώτος τρόπος είναι η αυτοκατάκρισις, η αυτομεμψία. Μακάριος ο άνθρωπος εκείνος που φεύγει σαν από φωτιά την κατάκρισις, το κουτσομπολιό, την σκληροκαρδίαν και ο,τι είναι εις βάρος του αδελφού του και σκέπτεται την ιδικήν του οικτράν κατάστασιν και έχει την ευλογημένην αυτομεμψίαν. Μετά είναι η εξαγόρευσις των προημαρτημάτων, δηλαδή η εξομολόγησις. Πόσην παρηγορίαν, πόσην ανακούφισιν αισθανόμεθα, οσάκις καταφεύγωμε εις το φιλάνθρωπον αυτό μυστήριον της εξομολογήσεως. Είναι ο δεύτερος βοηθός μετά από την αυτομεμψίαν. Είναι ο δεύτερος βοηθός η ιερά εξομολόγησις εις το να αναστήσωμε την νεκρωθείσαν και παράλυτον ψυχήν μας. Επίσης η υπόσχεσις αποχής των κακών, η υπόσχεσις δηλαδή δια διόρθωσιν. Όπως λέγουν οι Άγιοι Πατέρες και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που εορτάζει και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης δεν είναι αρκετό το ότι θα πάμε να εξομολογηθούμε τις αμαρτίες μας και πάλι να ξανασυνεχίσουμε την ίδια αμαρτωλόν ζωήν, αλλά χρειάζεται απόφασις διορθώσεως «σπαθί παιδί μου, σπαθί» πρέπει να είναι η απόφασις, λέγει ο Άγιος, όταν φεύγης από το εξομολογητήριον. Και όπως έλεγε κάποιος και σύγχρονος μετανοήσας χριστιανός προτιμώ να πεθάνω παρά να αμαρτήσω. Μια τέτοια διάθεσις, ένα τέτοιο φρόνημα πρέπει να υπάρχη, αν θέλουμε να έλθη η υγεία και η θεραπεία και εις την παράλυτον ιδικήν μας ψυχήν και τέλος δέησιν προς τον Θεόν. Να ο τέταρτος βοηθός μας που θα μας βοηθήση εις τον πνευματικόν αυτόν αγώνα. Χωρίς την παράκλησιν, χωρίς την βοήθεια από τον Κύριόν μας, χωρίς την δέησιν τι μπορούμε να κάνωμε; Χωρίς εμού δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε, μας λέγει ο Κύριος. Να λοιπόν οι τέσσεροι βοηθοί μας εις την πνευματικήν αυτήν νεκρανάστασιν και εξέγερσιν εκ της πνευματικής παραλυσίας.

Με την κατάγνωσιν, όπως είπαμεν, η αυτομεμψία, η εξαγόρευσις των προημαρτημένων, δηλαδή η εξομολόγησις, η υπόσχεσις αποχής των κακών, δηλαδή η απόφασις για διόρθωσιν εις την ζωήν μας και τέλος η δέησις προς τον Θεόν η προσευχή. Απαιτείται όμως να αποστεγάσουμε την στέγην, την οροφήν. Οροφή είναι το μέρος της ψυχής που είναι φορτωμένον από υλικά που προέρχονται από τις σχέσεις μας προς τα γήινα και τα πάθη και χωρίζουν την ψυχήν από τον Χριστόν. Όπως εκεί έγινε η αποστέγασις και πλησίασαν τον παραλυτικόν εκεί όπου ευρίσκετο ο Κύριος, το μεταφέρει αυτό ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και εις τον κόσμον της ψυχής μας, εις το νοερόν της ψυχής μας και λέει είναι ανάγκη πάσαν την βιοτικήν αποθώμεθα μέριμναν. Να ξεκολλήσουμε επί τέλους από την αμαρτίαν, από τις ηδονές, από τα πάθη, από όλα εκείνα τα οποία μας κρατούν χάμω και δεν μας αφήνουν να πετάξουμε προς τον ακύμαντον λιμένα της Βασιλείας των Ουρανών. Το να πλησιάσουμε δηλαδή πραγματικά εις τον Χριστόν μας. Όταν καθαρισθή ο λογισμός, τότε μπορούμε να ταπεινωθούμε, να προσπέσουμε και να προσεγγίσουμε εις τον Χριστόν, όπως έκανε ο ευλογημένος ο παραλυτικός. Αμέσως τότε ο παράλυτος νους ακούει την γλυκυτάτην λέξιν, τέκνον και λαμβάνει την άφεσιν των αμαρτιών του. Επίσης λαμβάνει και δύναμην, δια να σηκώση το κρεβάτι. Δηλαδή ο παραλυτικός άγει και διευθύνει το σώμα εις τα έργα της μετανοίας και δεν διευθύνεται από αυτό, όπως προηγουμένως. Έτσι ο άνθρωπος ανασταίνεται και ζη εις την εν Χριστώ ζωήν.

Να αδελφοί μου, ο τρόπος με τον οποίον εδίδασκε τα πλήθη των χριστιανών ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Ήξερε καλά τον νόμον του Θεού, την Αγίαν Γραφήν, ήξερε την διδασκαλίαν των προ αυτού Αγίων Πατέρων και ήθελε αυτήν την αθάνατον διδασκαλίαν και τόσον σημαντικήν και σπουδαίαν δια την σωτηρίαν μας να την μεταδώση και εις τούς χριστιανούς και με αυτόν τον τρόπον ηγωνίσθη και με την διδασκαλίαν του και με το παράδειγμά του και με τα θαύματα, τα οποία του εχάρισε ο Κύριος και έγινε πράγματι νεώτερος αστέρας της Ορθοδοξίας μας, στύλος της Εκκλησίας μας, των μοναστών η καλλονή, ο κήρυξ της Θείας Χάριτος.

Ας τον παρακαλέσωμε εις την σημερινήν εορτήν του να πρεσβεύη και δι᾽ εμάς, ώστε ν ἀγαπήσουμε ακόμη περισσότερο τον Κύριόν μας και τον πλησίον και να θελήσουμε και μεις να προσπαθήσουμε ιδιαιτέρως κατά τις ημέρες αυτές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής να αναστήσωμε και την παράλυτον ψυχήν μας και να θελήση να αγωνισθή τον ωραίον πνευματικόν αγώνα της μετανοίας.

* Απομαγνητοφωνημένη ομιλία εις τον Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου Διονύσου κατά την Β´ Κυριακήν των Νηστειών.