Απάντησις εις την Ι. Μ. Βατοπαιδίου – του πρωτοπρ. π. Βασιλείου Ε. Βολουδάκη

Ευχαριστώ πολύ την Αγιορειτική Ι. Μονή Βατοπαιδίου για την προσοχή που έδειξε στο άρθρο μου «ΠΛΑΝΗ Ο ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΟΣ ΔΥΟ ΑΓ. ΠΟΤΗΡΙΩΝ ΕΙΣ ΜΙΑΝ Θ.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΝ» («Ορ­θόδοξος Τύπος» 3-2-2017), έστω και αν αυτή η προσοχή της –όπως σημειώνει– δεν οφείλεται σε αυτό καθ’εαυτό το σκεπτικό του άρθρου μου αλλά στο ότι δημοσιεύθηκε «στην δημοφιλή εφημερίδα “Ορθόδοξος Τύπος”», αδυνατώ, όμως να την επαινέσω για τον τρόπον που επέλεξε να απαντήση στο κείμενό μου, ιδίως δε για το περιεχόμενο της απαντήσεώς της.

Εξηγούμαι ευθύς:

Α) Ως προς τον τρόπον:

Η Ι. Μονή έκρινε για δικούς της λόγους –παρά την δεοντολογία– ότι δεν έπρεπε να δημοσιεύση την προς εμένα απάντησή της στον «Ορθ. Τύπον» η στην «ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ», έντυπα τα οποία είχαν δημοσιεύσει το άρθρο μου και οι αναγνώστες είχαν γνώση του περιεχομένου του και ήσαν εις θέσιν να αξιολογήσουν και το απαντητικό αγιορειτικό κείμενο, ούτε το παρέθεσε ολόκληρο στους δικούς της αναγνώστες, για να κρίνουν αμερόληπτα, αλλά το ανήρτησε στο διαδίκτυο(!) στην δική της ιστοσελίδα «ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ», στις 17 Αυγούστου 2017, έξι ολόκληρους μήνες μετά την δική μου δημοσίευση, χωρίς να μου κοινοποιήση το περιεχόμενο της αναρτήσεώς της, ενώ εμμέσως στο κείμενό της με καλεί να προσκομίσω αναιρετικά επιχειρήματα της κριτικής της!

Ευτυχώς, κάποιο πνευματικό μου παιδί με πληροφόρησε για την ανάρτηση και έτσι έλαβα γνώση στο τέλος Αυγούστου(!), αλλά δεν είχα χρονικά περιθώρια να απαντήσω αμέσως λόγω ετοιμασίας άλλων άρθρων μου, που είχαν προτεραιότητα

Η Ι. Μονή παρουσιάζεται στην απάντησή της ως βαρύτατα θιγομένη από τις (όπως γράφει) «τολμηρές και πρόχειρες εκφράσεις» του άρθρου μου, και σπεύδει να προστατεύση με την απάντησή της τους πιστούς «ώστε να μην οδηγούνται οι πιστοί σε πραγματική πλάνη και να βασανίζονται οι συνειδήσεις των αδυνάτων»! (Σημ.: παραθέτω τις παραπομπές μου στο κείμενο της Μονής σε μονοτονικό, όπως εκείνη το ανήρτησε στο διαδίκτυο).

Το κείμενό μου, όμως, δεν εγράφη για την Ι. Μονή Βατοπαιδίου (στο εξής Ι.Μ.Β.), αφού δεν εγνώριζα καν ότι εφαρμόζει αυτήν την πρακτική, αλλά εγράφη γιατί πράγματι οι συνειδήσεις των πιστών εταράσσοντο με την απροσδόκητη καινοτομία της ευλογήσεως δύο και πλέον Ποτηρίων σε μία Θ.Λειτουργία, που άρχισαν να παρουσιάζουν και ενοριακοί Ναοί των Αθηνών, επηρεασμένοι από ένα η περισσοτέρους Επισκόπους που “ελάνσαραν” εσχάτως αυτή τη μόδα. Συνέπεσε δε, κατά το ίδιο διάστημα να εκδοθή “οδηγία” από την Συνοδική Επιτροπή επί της Θ.Λατρείας, η οποία απήντησε θετικά σε Μητροπολίτη, ο οποίος, βλέποντας σε φωτογραφία συνάδελφόν του Μητροπολίτη να λειτουργή με πλέον του ενός άγια Ποτήρια, έθεσε στην εν λόγω Επιτροπή γραπτώς σχετικό ερώτημα, απορημένος από την ξαφνική Τελετουργική αλλαγή!

Το άρθρο μου, λοιπόν, εγράφη γι’αυτόν τον λόγο. Απεσιώπησα, όμως, την εσφαλμένη γνωμοδότηση της Συνοδικής Επιτροπής για λόγους σεβασμού και αρκέσθηκα να αναιρέσω το σκεπτικό της επιχειρηματολογίας της. Τώρα, από την επίκριση του άρθρου μου, γίνεται πια φανερό ότι μία πηγή από την οποία αντέγραψαν –κάποιος η κάποιοι– Επίσκοποι αυτήν την Τελετουργική καινοτομία, είναι και η Ι.Μ.Β.

Β) Ως προς το περιεχόμενον:

Μια πρώτη και γενική παρατήρηση για το περιεχόμενο της απαντήσεως της Ι.Μ.Β. είναι ότι αποσιωπά εντελώς το κέντρο βάρους του θέματος του άρθρου μου, στο οποίο οφείλετο και ο “βαρύς” τίτλος του, «Πλάνη ο Καθαγιασμός δύο αγ. Ποτηρίων εις μίαν Θ.Λειτουργίαν». Και το κέντρο βάρους ήταν η πλάνη ότι δεν κοινωνούμε Αίματος Χριστού, εάν στο καθαγιασθέν περιεχόμενο του αγίου Ποτηρίου προστεθή μετά τον Καθαγιασμό και νέα ποσότης Νάματος. Αυτός είναι ο λόγος που ισχυρίζονται οι ακολουθούντες την πρακτική της ευλογήσεως δύο η περισσοτέρων αγίων Ποτηρίων. Γι’αυτό, προς αναίρεση αυτής της πλάνης έφερα ως παράδειγμα στο άρθρο μου την Προηγιασμένη Θ. Λειτουργία, κατά την οποία πληρούμε εξ ολοκλήρου το άγιον Ποτήριον με Νάμα και ρίπτουμε εντός του τον βαπτισθέντα εις το Αίμα του Κυρίου Άγιον Άρτον, που καθηγιάσθη σε Θ. Λειτουργία με Θυσία. Αναφέρθηκα, επίσης, και στην προέλευση αυτής της κακοδοξίας και έγραψα ότι «η Εκκλησιαστική Ιστορία μας πληροφορεί ότι τέτοιο θέμα δημιουργήθηκε στον Παπισμό από τον Θωμά Ακινάτη».

Η Ι.Μ.Β. δεν αποσιωπά μόνο αυτό που κυρίως έγραψα και τον λόγο για τον οποίο το έγραψα, αλλά και μετακυλίει το θέμα από την Δογματική του διάσταση στην ευλαβική διαδικασία(!) που πρέπει να ακολουθηθή, προκειμένου να μη χυθή στο Αντιμήνσιον Αίμα Χριστού από το άγιον Ποτήριον κατά την πλήρωση και άλλων αγίων Ποτηρίων για την Θ.Μετάληψη μεγάλου πλήθους!

Αυτή η μετακύλιση του κέντρου βάρους του θέματος εκ μέρους της Ι.Μ.Β. έχει ως αποτέλεσμα την στρεβλή παρουσίαση του άρθρου μου, για να με αφήση εκτεθειμένον (στους αναγνώστες που δεν διάβασαν τα γραφόμενά μου), ως προς τον χαρακτηρισμό μου της καινοτομίας ως πλάνης (διότι, βεβαίως, δεν θα μπορούσε να χαρακτηρισθή πλάνη μια τελετουργική διαδικασία από ευλαβή κίνητρα, έστω και αν ακόμη εστερείτο ερεισμάτων στην Τελετουργική μας Παράδοση), και, τέλος, επιχειρεί να στρέψη τους αναγνώστες της εναντίον μου, προβάλλοντάς τους πλαστό συμπέρασμα, αποτέλεσμα της παραχαράξεως του νοήματος του άρθρου μου: «Επομένως, όταν την αποκαλούμε «πλάνη», «αυτονόητα παράλογη» και «αθεολόγητη τελετουργική πράξη», «απίστευτη τελετουργική αυθαιρεσία», «νεωτερισμό» που «προσβάλλει ευθέως την εγκυρότητα του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας», «ένα προσ­θετο δογματικό πρόβλημα», «ξένη προς την λειτουργική μας παράδοση πρακτική», «παραλογισμό» κ.ο.κ., σε καλύτερη εκδοχή δείχνουμε την άγνοιά μας, στη δε χειρότερη πέφτουμε εμείς οι ίδιοι εκτός της ιεράς μας Παραδόσεως»!

Γ) Η επιχειρηματολογία της Ι.Μ.Β. προβάλλεται σε δύο άξονες: Στον πρώτο, επιχειρεί να αναιρέση τα επιχειρήματά μου και στον δεύτερο, να παρουσιάση τα δικά της επιχειρήματα.

“Στον πρώτο άξονα, η αναίρεση των επιχειρημάτων μου γίνεται κατ’επιλογήν της Ι.Μ.Β., εφ’όσον έχει μετακυλίσει το θέμα εκεί που επιθυμεί.

Αρχικά θεωρεί εκτός θέματος την παράθεση εκ μέρους μου αποσπάσματος του αγίου Ειρηναίου, που ομιλεί για την ευλόγηση ενός Ποτηρίου. Όμως, η παράθεση αυτού του κειμένου έγινε από την Συνοδική Επιτροπή επί της Θ. Λατρείας, για να υποστηρίξη την δυνατότητα ευλογήσεως περισσοτέρων αγίων Ποτηρίων και, μάλιστα, για να επιτύχη τον σκοπό της, αλλοίωσε την διατύπωση του κειμένου από «κεκραμένον Ποτήριον» σε «κεκραμένα Ποτήρια»! Παρά την αλλοίωση του κειμένου στην Συνοδική Γνωμοδότηση, η αναφορά στον άγιο Ειρηναίον από την Επιτροπή και από το κείμενό μου δεν έγινε ασχέτως και εκτός του θέματος, στοιχείο και αυτό που επιπροσθέτως αποδεικνύει ότι η Ι.Μ.Β. ανέπτυξε την κριτική της ασχέτως του άρθρου μου.

Η Ι.Μ.Β., αντικρούουσα την αναφορά μου στην φράση του Μ. Βασιλείου «Ημάς δε πάντας, τους εκ του Ενός Άρτου και του Ποτηρίου μετέχοντας, ενώσαις αλλήλοις εις ενός Πνεύματος Αγίου κοινωνίαν…» ισχυρίζεται ότι δεν κατανοώ την φράση του αγίου και γι’ αυτό δεν αληθεύω: «Εδώ ο π. Βασίλειος συγχέει, εκούσια η ακούσια, δύο διαφορετικές έννοιες. Η ευχή του ομωνύμου του μεγάλου ιεράρχου λέει «…εκ του ενός… ποτηρίου μετέχοντας…», όχι «έχοντας», αλλά «μετέχοντας», δηλαδή «εμάς που θα κοινωνήσουμε». Ποιους εννοεί, μόνο τους κληρικούς; Ασφαλώς όχι, αλλά όλο το λαό που θα προσέλθει στην θεία κοινωνία. Και αφ’ ου ο π. Βασίλειος ομολογεί, ότι στις μεγάλες εορτές στο ναό τους κοινωνούν με τρία, τέσσερα η και πέντε άγια ποτήρια – άρα ούτε στην εκκλησία του δεν είναι «εκ του ενός ποτηρίου μετέχοντες» και άρα δεν αληθεύει ο ίδιος»!

Απορώ πράγματι με το κουράγιο της Ι.Μ.Β.! Ενώ εκείνη είναι που δεν κατανοεί ορθά το κείμενο, με κατηγορεί ότι συγχέω την φράση του αγίου, και μάλιστα, μη αποκλείουσα την εκδοχή να την συγχέω και εκουσίως, δηλαδή σκόπιμα(!), για να φέρω με πανουργία τον άγιο συνηγορούντα με την τοποθέτησή μου! Γιατί, όμως, δεν κατανοεί μια τόσο σαφή φράση; Οι «εκ του Ενός Άρτου και του Ποτηρίου μετέχοντες» δεν είναι εκείνοι που κοινωνούν από την εκχυθείσα ποσότητα Τιμίου Αίματος του Χριστού μας σε περισσότερα Άγια Ποτήρια «εκ του ενός Καθαγιασθέντος Αγίου Ποτηρίου»; Αφού το περιεχόμενο όλων των αγίων Ποτηρίων που θα χρησιμοποιηθούν για την ταχυτέρα Θ. Κοινωνία πλήθους πιστών προέρχεται από το Ένα Καθαγιασθέν άγιον Ποτήριον, δεν κοινωνούν όλοι εκ του περιεχομένου του Ενός Ποτηρίου; Δεν μετέχουν όλοι εκ του περιεχομένου του Ενός. Εάν δεν θέλαμε να συντομεύσουμε την Θ. Κοινωνία των πιστών μας και τους κοινωνούσαμε όλους από το ένα καθαγιασθέν άγιον Ποτήριον δεν θα μετείχαν όλοι εκ του περιεχομένου του ενός; Πως τότε δεν μετέχουν εκ του ενός, επειδή –χάριν συντομεύσεως του χρόνου της Θ. Κοινωνίας– διαμοιράζουμε το περιεχόμενο του ενός σε περισσότερα άγια Ποτήρια; Τι φρονεί, δηλαδή, η Ι.Μ.Β., ότι πλησιάζει στην ερμηνεία της φράσεως του αγίου Βασιλείου η δική της πρακτική περισσότερο, με το να μετέχουν οι μεταλαμβάνοντες από ξεχωριστά Καθαγιασμένα άγια Ποτήρια; Τι σοφιστική λογική είναι αυτή;

Εξ άλλου, πνευματικά και ουσιαστικά «μετέχουμε εκ του ενός Ποτηρίου» και οι πιστοί όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, εφ’ όσον είναι «Μία η Πίστις, Εν το Βάπτισμα, Μία η Ευχαριστία», αρκεί, βεβαίως, να σεβώμεθα την Δογματική Αρχή της Εκκλησίας μας και, όπως δεν επιτρέπεται να τελούμε δύο Θυσίες – Θ.Λειτουργίες στην ίδια Αγία Τράπεζα την ίδια μέρα, έτσι και δεν πρέπει να ευλογούμε περισσότερα του ενός Άγια Ποτήρια στην ίδια Θ. Λειτουργία.

“Στον δεύτερο άξονα, η Ι.Μ.Β. επιχειρεί να παρουσιάση τα δικά της επιχειρήματα. Ποιά είναι αυτά;

Τα δύο πρώτα επιχειρήματά της τα αντλεί από τον Βαρβερινό κώδικα, ο οποίος, όπως σωστά γράφει η Ι.Μ.Β., είναι «το αρχαιότερο γνωστό πλήρες ελληνικό ευχολόγιο στον κόσμο είναι ο Βαρβερινός Ελληνικός Κώδιξ υπ αριθμ. 336 (η – θ αι.)». Σ’ αυτό συμφωνούμε. Δεν κατανοώ, όμως, ποιά οφέλη προσπορίζει ο κώδικας αυτός στην Ι.Μ.Β., αφού ενισχύει μόνο τα δικά μου επιχειρήματα και όχι τα εκείνης!

Παραθέτω τα επιχειρήματά της από τον Βαρβερινό κώδικα:

α) Στη λειτουργία του Μ. Βασιλείου· «Ο ιερεύς υψοί τον άγιον άρτον και λέγει· Τα άγια τοις αγίοις. Και μετά το ειπείν τον λαόν το «Εις άγιος», λαμβάνει εκ του αγίου σώματος μερίδας και βάλλει εις τα άγια ποτήρια και λέγει· Εις πλήρωμα Πνεύματος αγίου» (από την μελέτη του άνω κώδικα υπό του ζεύγους Parenti-Velkovska, Roma 1995· σελ. 21-22).

β) Στη λειτουργία του Χρυσοστόμου· «Και μετά το ειπείν τον λαόν το «Εις άγιος, εις Κύριος Ιησούς Χριστός εις δόξαν Θεού Πατρός», λαμβάνει εκ του αγίου σώματος μερίδας και βάλλει εις τα άγια ποτήρια και λέγει· Εις πλήρωμα Πνεύματος αγίου» (ο.π. σελ. 40).

Το ίδιο, σχεδόν επί λέξει, επαναλαμβάνουν δύο ειλητάρια της Μονής μας ΕΙ02 και ΕΙ03 του ιβ  αι.

Το κείμενο δεν αφήνει περιθώριο να ετοιμάζονται άλλα ποτήρια μεταξύ της υψώσεως και της ενώσεως».

Τι προκύπτει από την πρόταξη αυτών των αποσπασμάτων υπέρ των επιχειρημάτων της Μονής; Απολύτως τίποτα! Αντιθέτως, προκύπτει ότι ο Βαρβερινός κώδικας και τα ειλητάρια της Βατοπαιδίου περιγράφουν επακριβώς την πρακτική που εξέθεσα στο επικριθέν άρθρο μου, την οποία πρακτική ακολουθεί σύμπασα η Ορθοδοξία. Δηλαδή, λίγο προ της υψώσεως του αγίου Άρτου και της εκφωνήσεως υπό του Λειτουργού της φράσεως «Τα άγια τοις αγίοις», μεταφέρονται από το Σκευοφυλάκιον του Ι. Βήματος δύο η περισσότερα άγια Ποτήρια και εις αυτά –μετά την εκφώνηση– διαμοιράζεται ο Άγιος Άρτος και το Άγιον Αίμα του Χριστού μας. Δεν αναφέρεται ο Βαρβερινός κώδικας (συνεπώς και τα ειλητάρια του Βατοπαιδίου, τα οποία κατά λέξιν τον επαναλαμβάνουν) στη στιγμή του Καθαγιασμού, αλλά στη στιγμή του διαμερισμού της Θ. Ευχαριστίας σε περισσότερα του ενός άγια Ποτήρια, λόγω του πλήθους των πιστών που θα κοινωνήσουν. Δεν ομιλούν, λοιπόν, τα ανωτέρω Λειτουργικά αποσπάσματα των κειμένων της αρχαίας Παραδόσεως (τα οποία η ίδια η Μονή προβάλλει ως αποδείξεις της!) περί Καθαγιασμού πολλών αγίων Ποτηρίων, αλλά περί διαμερισμού και μεταδόσεως του ήδη Καθαγιασθέντος σε πολλά άγια Ποτήρια. Το ότι «το κείμενο δεν αφήνει περιθώριο να ετοιμάζονται άλλα ποτήρια μεταξύ της υψώσεως και της ενώσεως» βρίσκει την απάντησή του σε αυτό που γνωρίζει η Ι.Μ.Β. αλλά το χρησιμοποιεί επιλεκτικά, μόνο για την επιχειρηματολογία της: «Όπως είναι γνωστό στους μελετητές της χριστιανικής μας λατρείας, η μεγάλη πλειοψηφία των χειρογράφων περιέχει μόνο τις ευχές της θείας λειτουργίας, ελάχιστα δε – τις διατάξεις, δηλαδή τις οδηγίες προς τέλεση του μυστηρίου». Γιατί, άραγε, δεν ισχύει αυτό επί του προκειμένου;

Όμως, ο Βαρβερινός κώδικας επιφυλάσσει στην Ι.Μ.Β. και κάποια άλλη δυσάρεστη έκπληξη. Κάτι το οποίο, προφανώς από αβλεψία, δεν επρόσεξε. Ενώ στην παράθεση της Θ. Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου ο κώδικας αποσιωπά τα λόγια του Καθαγιασμού, στην Θ. Λειτουργία του αγίου Χρυσοστόμου τα αναφέρει! Τα παραθέτω φωτοτυπικά, όπως αναγράφονται στην έκδοση του κώδικα στην σελίδα 35.

Έτσι, δεν χρειάζονται, νομίζω άλλα λόγια για να δειχθή ότι ο Βαρβερινός κώδικας –στην ίδια ακριβώς έκδοση που χρησιμοποίησε η Ι.Μ.Β.– δεν συνηγορεί με τις απόψεις της Ι. Μονής!

Ανάλογες υπηρεσίες με τον Βαρβερινό κώδικα προσ­φέρει στην Ι.Μ.Β. και το Ελληνικό χειρόγραφο υπ’ αριθ. 3060 του Βρεττανικού Μουσείου. Παραθέτει απόσπασμά του η Μονή διότι «είναι ελληνικό χειρόγραφο του ιε αι., το οποίο μας παρουσιάζει ποια ήταν η “Τάξις της αγίας λειτουργίας κατά τον τύπον της μεγάλης εκκλησίας” τον ιβ αι. “Και λέγοντος του αρχιδιακόνου· Πλήρωσον, δέσποτα άγιε, το ποτήριον, τοιαύτην σφραγίδα <αναλαβών>, σφραγίζει δι’ εαυτής το ποτήριον λέγων· Πλήρωμα Πνεύματος αγίου, και εμβάλλει εν αυτώ την σφραγίδα. Αποτίθησι δε και ον κατέχει εν τη ευωνύμω χειρί άρτον εν τω δίσκω. Και αναλαμβάνεται τον έτερον τον εξ αυτής <σφραγίδος> αποτμηθέντα, και αφελόμενος εξ αυτού σφραγίδα, πληροί το έτερον ποτήριον, και αποτίθησι και τον αυτόν άρτον εν τω δίσκω” (από το βιβλίο του R. Taft «Liturgy in Byzantium and beyond», σελ. ΙΙ, 300)»!

Τι προσφέρει στην Ι.Μ.Β. το χειρόγραφο, εφ’ όσον δεν αναφέρεται στη στιγμή του Καθαγιασμού, αλλά στο μετά την εκφώνηση «τα Άγια τοις αγίοις» διάστημα, κατά το οποίο γίνεται η πλήρωση πολλών αγίων Ποτηρίων, και, μάλιστα, όπως η ίδια η Μονή υπογραμμίζει ότι πρόκειται για Τυπικό Αρχιερατικής Θ. Λειτουργίας οπότε, επειδή κοινωνεί μεγάλο πλήθος πιστών, πληρούνται πολλά άγια Ποτήρια;

Η Ι.Μ.Β. αναφέρεται και σε Ρώσους Λειτουργιολόγους, παραθέτοντας αποσπάσματα από μελέτες τους, τα οποία ομιλούν γία χρήση περισσοτέρων αγίων Ποτηρίων, χωρίς να διευκρινίζεται, εάν δέχονται τον Καθαγιασμό πολλών αγίων Ποτηρίων η απλώς την χρήση πολλών αγίων Ποτηρίων, όπως αναπτύξαμε. Δεν έχω τον χρόνο να ερευνήσω από κοντά αυτά τα κείμενα, για να διαπιστώσω, εάν τα πράγματα έχουν όπως πιστεύει η Ι.Μ.Β. , δεδομένου ότι μέχρι τώρα επεσήμανα αρκετές ανακρίβειες στα υπ’ αυτής παρατεθέντα επιχειρήματα. Ωστόσο, είναι τοις πάσι γνωστόν ότι πολλά Ρωσικά χειρόγραφα, εκτός του ότι ανήκουν στην περίοδο παρακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, συνεπώς παρακμής και της Λειτουργικής ζωής, δηλαδή μετά τον 13ον αιώνα, δεν έχουν θεολογική αξιοπιστία, καθ’ ότι προσέθεσαν πολλά στοιχεία εντυπωσιασμού και εξεζητημένης τυπικότητος.

Ακόμη και τα συγγράμματα του αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης απαιτούν προσεκτική προσέγγιση, διότι, ως κείμενα που αναφέρονται στον παρηκμασμένο 15ον αιώνα, διασώζουν την Παράδοση της εποχής του, η οποία παρουσίαζε τέτοια Τελετουργική και θεολογική παραμόρφωση ώστε –κατά την μαρτυρία του αγίου– προσκόμιζαν στην Θ. Λειτουργία, ακόμη και στον Άθωνα, και οι Διάκονοι! Υπάρχει, επίσης, σύγχυση ως προς την γνησιότητα έργων του αγίου Συμεών, όπως θα αναφέρω εν συνεχεία.

Το σπουδαίο Ευχολόγιον του Jacobi Goar (Έκδοση Βενετίας 1730), που περιέχει κριτική έκδοση και της Θ. Λειτουργίας από κώδικες, Βαρβερινού, Κρυπτοφέρης, Αγίου Μάρκου,Φλωρεντίας κ.α. αγνοεί παντελώς την χρήση πολλών αγίων Ποτηρίων κατά την Θ. Λειτουργία.

Τελικά, το μοναδικό επιχείρημα της Ι.Μ.Β. απομένει ο κώδικας 135 του έτους 1389. Πρόκειται για το «λεπτομερέστερο Αρχιερατικό της βυζαντινής εποχής, “Διάταξις της του πατριάρχου λειτουργίας και πως γίνεται εν τη μεγάλη εκκλησία”, την οποία συνέταξε ο πρωτονοτάριος της Αγίας Σοφίας, διάκονος Δημήτριος Γεμιστός. Το πρωτότυπο, το οποίο δεν υφίσταται πλέον, γράφτηκε περί το 1386».

Ποιός ήταν ο Δημήτριος Γεμιστός; Η Ι.Μ.Β. γράφει ότι «ήταν νοτάριος επί δευτέρας πατριαρχίας του αγίου Φιλοθέου (1364-1376) και όπως φαίνεται – μαθητής του (έχει επηρεαστεί πολύ από την διάταξη του αγίου Φιλοθέου· π.χ. την Πρόθεση αντιγράφει σχεδόν επί λέξει)».

Ως προς την κακοποίηση των έργων του αγίου Φιλοθέου του Κοκκίνου έχω αρκετή πείρα, δεδομένου ότι το 1978 εξέδωσα την Ακολουθία που έγραψε ο άγιος Φιλόθεος για τον συνασκητή του Άγιον Γρηγόριον Παλαμάν, από κώδικα σύγχρονον του αγίου Φιλοθέου, οπότε είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ότι ολόκληρη η Ακολουθία του αγίου Γρηγορίου που βρίσκεται στο Τριώδιον, την Β Κυριακή των Νηστειών δεν είναι όπως εσφαλμένα επιγράφεται, του αγίου Φιλοθέου, αλλά συμπίλημα Ακολουθιών άλλων αγίων! Στην εργασία μου παραθέτω την επιχειρηματολογία της συγκριτικής ερεύνης μου. Ακόμη και ο πολύς Ι. Φουντούλης έχει εκδόσει ύμνους ως έργα του Συμεών Θεσσαλονίκης ενώ είναι του αγίου Φιλοθέου! Αυτά δημοσιεύθηκαν το 1978 στην Εισαγωγή μου της Ακολουθίας του Αγίου Παλαμά και ο αείμνηστος καθηγητής δεν το διέψευσε.

Ο Δημήτριος Γεμιστός, όπως συμφωνούν βιογράφοι του, ήταν πατέρας του γνωστού μας Γεωργίου Γεμιστού, ο οποίος μετέτρεψε το επίθετό του από Γεμιστός εις Πλήθων, επί το αρχαιοπρεπέστερον, ως λάτρης της αρχαιότητος. Είναι γνωστή η θεολογικοφιλοσοφική σύγχυση του Πλήθωνος και η νεοπλατωνική κατάληξή του, γεγονός, βεβαίως, που δεν καταδικάζει την συγκρότηση και τον ιδεολογικό προσανατολισμό του πατέρα του, μας επιτρέπει, όμως, να έχουμε κάποιες επιφυλάξεις, δεδομένου ότι στο επικριθέν από την Ι.Μ.Β. άρθρο μου ανέπτυξα εκτενώς την Παπική επίδραση στη χρήση πολλών αγ. Ποτηρίων σε μία Θ. Λειτουργία.

Επιπροσθέτως, σε μια πρόσφατη διατριβή των Geoffrey Wainright και Karen B. Westerfield Tucker, με τίτλο «The Oxford Book of Christian Worship», Oxford University Press, 8 December, 2005, στη σελίδα 268 σημειώνεται: «Στο τέλος του 14ου αιώνα, ενώ η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατέρρεε με γρήγορο ρυθμό, εμφανίζεται ένα από τα τελευταία έγγραφα που περιγράφουν το καθεδρικό τελετουργικό. Γραμμένο από ένα ισχυρό Διάκονο της Πατριαρχικής Γραμματείας, τον Δημήτριο Γεμιστό, ο οποίος ήταν περισσότερο γραφειοκράτης αξιωματούχος παρά λειτουργιολόγος (Θεολόγος της Λειτουργικής), αυτό το πόνημα, ένα Τυπικό της Πατριαρχικής Λειτουργίας, περιγράφει πως ο Πατριάρχης τελούσε τη Θ. Λειτουργία στην έδρα του, στο Ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη» (σελ. 268).

Όπως και αν έχη, όμως, το πράγμα, δεν μπορούμε να αποδώσουμε στο σύγγραμμα αυτό καθολική ισχύ, ούτε, βεβαίως, να το θεωρήσουμε ως την πεμπτουσία του Λειτουργικού Τυπικού, εφ’ όσον, μάλιστα, η αρχαιοτάτη Παράδοση, από τον άγιο Ειρηναίο έως και τον 11ον αιώνα αγνοεί τον Καθαγιασμόν πολλών αγίων Ποτηρίων σε μία Θ. Λειτουργία.

Δεν έχω τον χρόνο, ούτε κρίνω σκόπιμο να απεκταθώ σε Λειτουργική έρευνα για ένα θέμα, το οποίο, εκτός των κειμένων βοά στην Λειτουργική Πράξη της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Σε ποιά Ι. Μονή η σε ποιόν Ι. Ναό είχε ιδεί κανείς από της Παλιγγενεσίας του Έθνους μας έως τα τελευταία χρόνια να τελήται Θ. Λειτουργία με Καθαγιασμόν περισσοτέρων του ενός άγια Ποτήρια; Και, όμως, η Ι.Μ.Β. με καλεί να απολογηθώ: «Εάν τώρα ο π. Βασίλειος μας παρουσιάσει έστω ένα χειρόγραφο που θα περιέχει τον τρόπο πολλαπλασιασμού των ποτηρίων, που κατ’ αυτόν είναι παραδοσιακός, δηλαδή να γεμίζουν τα υπόλοιπα άγια ποτήρια την ώρα του Κοινωνικού και να χύνουν σταγόνες κ.ο.κ., θα θέσουμε και εμείς ερωτηματικά στις σκέψεις μας»! Και τα γράφει αυτά, ενώ η ίδια έχει υποστηρίξει ότι «Όπως είναι γνωστό στους μελετητές της χριστιανικής μας λατρείας, η μεγάλη πλειοψηφία των χειρογράφων περιέχει μόνο τις ευχές της θείας λειτουργίας, ελάχιστα δε – τις διατάξεις, δηλαδή τις οδηγίες προς τέλεση του μυστηρίου»!

Θα περίττευε ασφαλώς όλη η επιχειρηματολογία που ανέπτυξα, εφ’ όσον η Ι.Μ.Β. μετέθεσε το ζήτημα από την Δογματική, που το είχα αναπτύξει, στην ευλάβεια που πρέπει να έχουμε, ιδίως οι Κληρικοί, ώστε κατά την μετάγγιση του αγίου Αίματος του Χριστού από το ένα Καθαγιασθέν άγιον Ποτήριον σε περισσότερα (όσα απαιτούνται για την Θ. Κοινωνία μεγάλου πλήθους) να μη χυθή ούτε ρανίς αγίου Αίματος επάνω στο αντιμήνσιον. Αυτό αντιμετωπίζεται με την προσοχή μας, αλλά και με την χρήση μικρής κουταλίτσας, όταν το άγιον Ποτήριον δεν έχει εκ κατασκευής του καλή ροή. Άλλωστε, ο κίνδυνος πάντοτε υπάρχει να χυθή άγιον Αίμα και στο δάπεδο ακόμη κατά την Θ. Μετάληψη των πιστών, συχνάκις δε χύνεται και στο μάκτρο της Θ. Μεταλήψεως. Η προσοχή μας είναι πάντοτε αναγκαία.

Ωστόσο, δεν δυσκολεύομαι να δεχθώ, χάριν της ιδιαιτέρας ευλαβείας κάποιων Λειτουργών, οποιονδήποτε τρόπον, ασχέτως αν αυτός μαρτυρείται από την Παράδοσή μας η όχι. Η ευλάβεια είναι υπόθεση του κάθε Λειτουργού, η συνείδησή του -έστω και περιδεής- δεν πρέπει να παραβιάζεται, οπότε δεν ήταν αναγκαία η επί εξάμηνον έρευνα της Ι.Μ.Β., για να αποδείξη ότι χάριν της ευλαβείας πρέπει να επιστρατευθούν επιχειρήματα. Χάριν της ευλαβείας μπορώ να δεχθώ ακόμη και τον ταυτόχρονο Καθαγιασμόν περισσοτέρων του ενός αγίων Ποτηρίων, όχι όμως και την θριαμβευτική λιτάνευσή τους κατά την Μ. Είσοδον, διότι τότε πρόκειται για καταστρατήγηση της Δογματικής ακριβείας χάριν επιδείξεως, για εντυπωσιασμό των πιστών και για ματαιόδοξη επίδειξη καινοτομίας, η οποία, όχι μόνο ευλάβεια δεν μαρτυρεί αλλά επιδειξιομανία και, συν­επώς, σκανδαλισμό των πιστών!

Και ένα τελευταίο ερώτημα: Πόσες άραγε άλλες Ι. Μονές, εκτός της Ι.Μ.Β. εισοδεύουν και καθαγιάζουν πέραν του ενός αγίων Ποτηρίων κατά τις Πανηγυρικές Θ. Λειτουργίες; Και αν δεν υπάρχη καμμιά, όπως πληροφορήθηκα, αυτές άραγε δεν έχουν απασχοληθεί με το πρόβλημα της διακυβεύσεως της ευλαβείας;

"Ο.Τ"