ΤΟ ΤΡΙΩΔΙΟΝ ΕΠΑΝΕΝΩΝΕΙ ΤΟΝ ΔΙΕΣΚΟΡΠΙΣΜΕΝΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ

Τριώδιον ὀνομάζεται τό Βιβλίο τό περιέχον τίς Ἱ. Ἀκολουθίες τῆς προπαρασκευαστικῆς περιόδου τοῦ Πάσχα. Ἡ χρήση του ἀρχίζει τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου καί ὁλοκληρώνεται τό Μέγα Σάββατο. Κατ’ ἐπέκτασιν Τριώδιον ὀνομάζεται καί ἡ ὅλη χρονική περίοδος, κατά τήν ὁποίαν τό βιβλίο αὐτό εἶναι ἐν χρήσει. Οἱ τρεῖς πρῶτες ἑβδομάδες μᾶς εἰσάγουν στήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τήν πρώτη ἑβδομάδα, Κυριακή Τελώνου καί Φαρισαίου, περιέχει μόνο ἀκολουθίες τῆς Κυριακῆς, τήν δεύτερη ἑβδομάδα, Κυριακή τοῦ

Ἀσώτου, τῆς Κυριακῆς καί τοῦ Σαββάτου (Ψυχοσάββατο), καί ἀπό τήν τρίτη Κυριακή, τῆς Ἀπόκρεω, περιέχει καθημερινές Ἀκολουθίες, τήν δέ Τετάρτη καί Παρασκευή τῆς Τυρινῆς κατά τό Τυπικό τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἡ φιλανθρωπία τῆς Ἐκκλησίας μας θέλει νά μᾶς προετοιμάση ὁμαλά γιά τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μέ “ἐκπτώσεις”. Ἔτσι τήν πρώτη ἑβδομάδα δέν ἔχει νηστεία, ἡ δεύτερη μόνο Τετάρτη καί Παρασκευή, καί τήν Τρίτη τρῶμε ἀπ’ ὅλα πλήν τοῦ κρέατος. Αὐτή ἡ εἰσαγωγική περίοδος ἔχει ἰδιαιτέρα σημασία, ἐπειδή δημιουργεῖ στήν ψυχή καί στό σῶμα τίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις νά ξεκινήσουμε τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή μέ τήν ἐλπίδα νά ὠφεληθοῦμε. Φαρισαϊκῶς σκεπτόμενοι μέ ὑπερηφάνεια ἤ αὐτόνομοι, ἀποκομμένοι ἀπό τόν Πατέρα μας δέν θά ἦταν δυνατό νά εἴχαμε τό παραμικρό ὄφελος ἀπό τή Νηστεία. Ἀκριβῶς αὐτές τίς προϋποθέσεις μᾶς θυμίζουν καί οἱ ἐπαναλήψεις στίς Ἱ. Ἀκολουθίες τῆς περιόδου αὐτῆς, κυρίως ἡ εὐχή τοῦ Ὁσίου Ἐφραίμ:

«Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας καί ἀργολογίας μή μοι δῷς. Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καί ἀγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου· ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων· Ἀμήν.» Ὀκτώ φορές τήν ἡμέρα λέγεται αὐτή ἡ εὐχή σ’ ὅλες τίς Ἱ. Ἀκολουθίες ἀπό τό Μεσονυκτικόν μέχρι τό Ἀπόδειπνον, ὡς σύνοψη τοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος τῆς περιόδου καί γιά νά μᾶς ὑπενθυμίζη συνεχῶς τή βάση, πάνω στήν ὁποία καλούμεθα νά κτίσουμε. Καί πάλι ὅμως θέλει ὁ Θεός νά μᾶς ἐνισχύση καί νά μᾶς στερήση κάθε δικαιολογία. Τά πρόσωπα τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, καθώς καί τοῦ Ἀσώτου μᾶς συνοδεύουν σ’ ὅλη τήν πορεία τοῦ Τριωδίου, ἰδιαιτέρως στά Ἰδιόμελα στά Ἀπόστιχα τῶν Αἴνων τοῦ Ὄρθρου, κυρίως κατά τήν τρίτη καί τετάρτη ἑβδομάδα τῶν Νηστειῶν, κατά τίς ὁποῖες ἐμφανίζονται τά πρῶτα σημάδια κοπώσεως: Τήν Δευτέρα «Τόν χαλεπόν τῶν πταισμάτων μου ρύπον ἐνδέδυμαι, καί τῆς χαρᾶς τοῦ Νυμφῶνος ἐκβέβλημαι· οἴκτειρόν με τῇ ἀφάτῳ σου εὐσπλαγχνίᾳ, ὡς τόν Ἄσωτον παῖδα ὁ Θεός, καί ἐλέησόν με». Τήν Τρίτη «Ἥμαρτον ὁμολογῶ σοι Κύριε, ὁ ἄσωτος ἐγώ·

οὐ τολμῶ ἀτενίσαι εἰς Οὐρανόν τό ὄμμα· ἐκεῖθεν γάρ ἐκπεσών, ἐγενόμην ἄθλιος. Ἥμαρτον εἰς τόν Οὐρανόν καί ἐνώπιόν σου, καί οὐκ εἰμί ἄξιος κληθῆναι υἱός σου· ἐμαυτόν ἀποκηρύττω, οὐ χρήζω κατηγόρων, οὐδέ πάλιν μαρτύρων· ἔχω θριαμβεύουσάν μου τήν ἀσωτίαν· ἔχω στηλιτεύουσαν τήν φαύλην πολιτείαν· ἔχω καταισχύνουσαν τήν παροῦσαν μου γύμνωσιν,

πρός ἐντροπήν δέ τά ράκη, ἅ περιβέβλημαι. Εὔσπλαγχνε Πάτερ, Υἱέ μονογενές, τό Πνεῦμα τό ἅγιον, μετανοοῦντά με δέξαι, καί ἐλέησόν με». Καί τήν Πέμπτη «Τῆς υἱοθεσίας ἐκπεσών ὁ ἄσωτος ἐγώ, δουλοπρεπῶς χοίροις συνδιαιτώμενος, καί μηδέ τῆς αὐτῶν τροφῆς χορταζόμενος, ἐπανέρχομαι πρός σέ τόν Πατέρα τόν εὔσπλαγχνον· ὅθεν ἐξῆλθον κακῶς, ὑποστρέφω καλῶς ἐν μετανοίᾳ, κραυγάζων· Ἥμαρτον εἰς τόν Οὐρανόν καί ἐνώπιόν σου, Πάτερ· Παράσχου μοι ἐν ἐπιστροφῆ τό μέγα ἔλεος.» Κατά τήν τετάρτην ἑβδομάδα: τήν Δευτέρα «Ἀρίστην ὁδόν ὑψώσεως, Χριστέ, τήν ταπείνωσιν ἔδειξας, σεαὐτόν κενώσας καί μορφήν δούλου λαβών, τοῦ Φαρισαίου τήν μεγάλαυχον εὐχήν μή προσιέμενος, τοῦ δέ Τελώνου τόν συντετριμμένον στεναγμόν, ὡς ἱερεῖον ἄμωμον, ἐν τοῖς ὑψίστοις προσδεχόμενος· διό καγώ βοῶ σοι· Ἱλάσθητι ὁ Θεός, ἱλάσθητι Σωτήρ μου καί σῶσόν με. Τήν Τρίτη «Τοῦ μεγαλαύχου Φαρισαίου, τήν ἐξ οἰήσεως ἐννοοῦσα ψυχή μου κατάκρισιν, καί τοῦ ταπεινόφρονος Τελώνου, τήν δι’ ἐξαγορεύσεως πταισμάτων ἐπιγνοῦσα δικαίωσιν· τοῦ μέν ἀποθέσθαι κατεπείγου τήν ἐπ’ ἀρετῆς προπέτειαν· τοῦ δέ προλαβέσθαι τήν ἐφ’ οἷς ἐπλημέλησας ἐξομολόγησιν· διεγείρου τήν ἀταπείνωτον σεαυτῇ καρπουμένην διά μετριοπαθείας ὕψωσιν, παρά Χριστοῦ τοῦ ἔχοντος τό μέγα ἔλεος». Καί τήν Παρασκευή «Ὁ τῆς ἀληθείας ἐξεταστής, καί τῶν κρυπτῶν γνώστης Κύριος, τόν Φαρισαῖον τῇ κενοδοξίᾳ νικώμενον, καί ταῖς ἐξ ἔργων ἀρεταῖς δικαιούμενον κατέκρινας· τόν δέ Τελώνην κατανύξει προσευχόμενον, καί ὑπ’ ἐκείνου κατακριθέντα ἐδικαίωσας· οὗ καί ἡμᾶς, τῆς μετανοίας ζηλωτάς, ὁ σταυρωθείς ἀνάδειξον, καί τῆς ἀφέσεως ἀξίωσον ὡς φιλάνθρωπος». Τίς ὑπόλοιπες ἑβδομάδες τοῦ Τριωδίου, πλήν τῶν δύο πρώτων, οἱ Ἀκολουθίες ὅλης τῆς ἑβδομάδος ἀναφέρονται στά πρόσωπα καί γεγονότα τῆς ἀντίστοιχης Κυριακῆς, γιά νά τά ἐμπεδώσουμε διά τῆς ἐπαναλήψεως. Βοηθητικά δρᾶ καί ἡ ὅλη κατανυκτική ἀτμόσφαιρα: ὁ χαμηλός φωτισμός, τό κατζίον, τό θυμιατό, τά μώβ ἄμφια μᾶς ὑπογραμμίζουν τήν ἰδι-

αιτερότητα τῆς περιόδου, τήν χαρμολύπην, καί μᾶς βοηθοῦν στήν συγκέντρωση. Ὡς ἄνθρωποι πού ἔχουν μάθει κυρίως στήν εἰκόνα, καί δή στήν κινούμενη, ἡ Ἐκκλησία προσπαθεῖ νά μᾶς ἑνώση πάλι ὅλες τίς αἰσθήσεις, νά μᾶς τονίση τήν ἀξία τῆς ψυχῆς μας καί νά τήν ἐπανενώση μέ τό διά τῆς νηστείας ἀπελευθερωμένο ἀπό τήν προσκόλληση πρός τήν ὕλη σῶμα. Εἶναι καιρός νά στραγγαλίσουμε τόν Φαρισαϊκό ἑαυτούλη μας, νά ἀποκτήσουμε τήν ταπεινότητα τοῦ Τελώνου, πού δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό τήν γνώση καί ἐπίγνωση τοῦ ποιοί εἴμαστε ἐν συγκρίσει μέ τόν Θεάνθρωπον Χριστόν. Εἶναι καιρός νά νηστέψουμε μέ χαρά καί ὄχι σκυθρωποί, ὅπως τονίζει καί ὁ Μέγας Ἀθανάσιος: «Ἀγαπήσωμεν σφόδρα τήν νηστείαν· μέγα γάρ φυλακτήριόν ἐστιν ἡ νηστεία, καί ἡ προσευχή καί ἡ ἐλεημοσύνη· ἐκ θανάτου γάρ ρύονται τόν ἄνθρωπον. Ὥσπερ γάρ διά βρώματος καί παρακοῆς ἐξεβλήθη ὁ Ἀδάμ ἐκ τοῦ παραδείσου, οὕτω πάλιν διά νηστείας καί ὑπακοῆς ὁ θέλων εἰσέρχεται εἰς τόν παράδεισον». Νά νηστέψουμε, λοιπόν, ἀπό λιπαρές τροφές καί πάθη, νά μή λείψουμε ἀδικαιολόγητα ἀπό τίς Ἱ. Ἀκολουθίες, γιά νά φθάσουμε μέ ὁδηγό τό Τριώδιο στήν μετάνοια τοῦ Ἀσώτου καί τῆς Ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας.

Ἀπό ἐκεῖ μέχρι τήν Ἀνάσταση ὑπολείπεται μόνο ἕνα ἐλάχιστο βῆμα!

π. Γεώργιος Χάας