Ἤδη ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Μ. Φωτίου τά πράγματα ἄλλαξαν. Ἡ
τοπική Ἐκκλησία τῆς Ρώμης διά τοῦ Ἐπισκόπου της ἐξεδήλωνε φανερά, ἀφ’ ἑνός μέν κυριαρχικές
τάσεις ἐπί
τῶν ἄλλων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἀφ’ ἑτέρου διολίσθαινε δογματικῶς σέ αἱρέσεις, ὅπως αὐτή περί τῆς ἐκ
τοῦ Υἱοῦ ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγ. Πνεύματος.
Ὁ Μ. Φώτιος ἦτο ὁ μέγας
καί πρῶτος κυματοθραύστης αὐτῶν τῶν πτώσεων. Διά τῆς Η΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου κατεδικάσθη, παρόντων
καί τῶν Παπικῶν, ἡ αἵρεσις τοῦ «filioque» καί κατεστάλησαν οἱ ἐπεκτατικές
καί ἐξουσιαστικές αὐθαιρεσίες τῶν Παπῶν. Ἔτσι μέ βάσι τήν ὀρθόδοξο πίστι ἑνώθησαν οἱ
τοπικές Ἐκκλησίες. Ὁ δέ Πάπας Ἰωάννης ὁ Η΄ διεβεβαίωσε σέ ἐπιστολή του πρός τόν ἅγ. Φώτιο τά ἑξῆς: «...παραδηλοῦμεν
τῇ αἰδεσιμότητί σου, ἵνα περί τοῦ ἄρθρου τούτου, δι’ ὅ συνέβη τά σκάνδαλα μέσον τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ Θεοῦ, ἔχῃς
πληροφορίαν εἰς ἡμᾶς, ὅτι οὐ μόνον οὐ λέγομεν τοῦτο, ἀλλά καί τούς πρῶτον θαρρήσαντας τῇ ἑαυτῶν ἀπονοίᾳ τοῦτο
ποιῆσαι, παραβάτας τῶν θείων λόγων
κρίνομεν καί μεταποιητάς τῆς θεολογίας
τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων καί τῶν λοιπῶν πατέρων, οἵ συνελθόντες συνοδικῶς
παρέδωκαν τό ἅγιον Σύμβολον καί μετά τοῦ Ἰούδα αὐτούς τάττομεν» (Δοσιθέου Ἱεροσολύμων, Τόμος
Χαρᾶς, σελ. 595,
Φωτίῳ Πατριάρχῃ Κωνσταντινουπόλεως, Mansi 17A, 525 AB). Ὅταν ἀργότερα οἱ Φράγκοι ἐπεκράτησαν στό Πατριαρχεῖο τῆς
Ρώμης ἐπέβαλαν καί τήν αἵρεσι τοῦ «filioque».
Ἀναφέρεται ὅτι ὁ Πάπας Σέργιος τό 1009 διά πρώτη φορά στήν ἐνθρονιστήριο ἐπιστολή του ἀνέφερε τό
Σύμβολο τῆς πίστεως μετά τῆς αἱρετικῆς
προσθήκης καί ἀμέσως ὁ
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Σέργιος καί αὐτός ὀνομαζόμενος, τόν διέγραψε ἀπό τά δίπτυχα τῆς
Ἐκκλησίας, τό ὁποῖο σημαίνει ὅτι διέκοψε τήν μνημόνευσί του κατά τή Θεία Λειτουργία, εἰς τήν ὁποία
μνημονεύονται ὅλοι οἱ προκαθήμενοι τῶν τοπικῶν
Ἐκκλησιῶν. Αὐτή ἦτο ἡ ἀποτείχισις
ἀπό τήν τοπική Ἐκκλησία τῆς Ρώμης λόγῳ αἱρέσεως, ἡ ὁποία συνετελέσθη πλήρως τό 1054
μέ τήν ὁλοκλήρωσι τοῦ λεγομένου
σχίσματος καί τόν ἀναθεματισμό τῶν Παπικῶν. Ἔκτοτε τήν τοπική Ἐκκλησία τῆς Ρώμης
ἀποτελοῦν ὅσοι ἐγκαταβιοῦν στόν γεωγραφικό αὐτό χῶρο, ἀποδέχονται τά ὀρθόδοξα δόγματα καί ἐπί
πλέον δέν ἔχουν καμμία ἐκκλησιαστική
κοινωνία μέ τόν Πάπα καί τούς Ἐπισκόπους
του, ἔστω κι ἄν αὐτοί εἶναι ἐλάχιστοι.
Ὅλα αὐτά ἀνεφέρθησαν διά νά καταδειχθῆ ὅτι καί αὐτό τό σχίσμα τοῦ 1054 δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό
τήν ἀποτείχισι τήν ὁποία προβλέπει ὁ 15ος ἱερός
Κανών τῆς
Πρωτοδευτέρας Συνόδου καί βεβαίως ἐπιβάλλει ὅλη ἡ ὀρθόδοξος Παράδοσις, σέ ἐπίπεδο τοπικῶν Ἐκκλησιῶν. Ἐδῶ ἔχομε αἵρεσι κατεγνωσμένη ὑπό Συνόδου (τήν Η΄ Οἰκουμενική τοῦ 879), ἀλλά δέν εἶχε συνοδικῶς καταδικασθῆ
ὁ Πάπας καί οἱ ἀκόλουθοί του εἰς τήν αἵρεσι.
Ὁ Πατριάρχης λοιπόν Κωνσταντινουπόλεως
(μετά τῆς περί αὐτόν Συνόδου) ἀπεσχίσθη
ἀπό τόν Πάπα, πρό συνοδικῆς κρίσεως (δηλ. συγκλήσεως Οἰκουμενικῆς Συνόδου), διότι αὐτός
ἐξέπεσε σέ κατεγνωσμένη αἵρεσι. Αὐτό
τοῦτο ἀναφέρει εἰς τήν ἑρμηνεία
τοῦ ἐν λόγῳ Κανόνος ὁ Θεόδωρος Βαλσαμών:
«Σημείωσαι ταῦτα, ἴσως ὠφελήσοντα κατά τῶν λεγόντων, μή καλῶς ἡμᾶςἀποσχισθῆναι ἀπό
τοῦ θρόνου τῆς παλαιᾶς Ρώμης, πρό τοῦ καταδικασθῆναι τούς περί ταύτην ὡς κακόφρονας» (Ράλλη–Ποτλῆ,
ὅπ. ἀν., τόμ. Β΄, 695).
Δηλαδή καί τότε, ὅπως καί σήμερα, ὑπῆρχαν αὐτοί πού ἰσχυρίζοντο ὅτι δέν ἔπρεπε να ἀποτειχισθοῦν οἱ
Ὀρθόδοξοι ἀπό τήν Ρώμη, πρίν τήν συνοδική καταδίκη της, ἰδέες
δηλαδή μέ τίς ὁποῖες δέν συμφωνοῦσε ὁ Βαλσαμών καί βεβαίως ὅλη ἡ ὀρθόδοξος Παράδοσις. Τό ὅτι αὐτή
ἡ ἀποτείχισις ἀπό τόν Παπισμό, ἡ ὁποία ἦτο καί ἡ μεγαλυτέρα
καί σέ χρονική διάρκεια καί σέ ἔντασι, σέ ἐπίπεδο τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, διεφύλαξε καί διέσωσε τήν Ὀρθοδοξία
ἀπό τήν ἀλλοίωσι τοῦ φρονήματός
της ἀπό τήν ἀλλοτρίωσι καί ἀφομοίωσί
της, ἀπό τήν ἐκκοσμίκευσί της κλπ. καί τήν διετήρησε ἄσπιλον καί ἀμώμητον κατά τίς τοῦ ἀπ.
Παύλου προδιαγραφές, μόλις εἶναι ἀνάγκη
νά ἀναφέρωμε. Εἶναι ὅμως
γεγονός ἀναντίρρητον καί ἱστορικῶς ἀποδεδειγμένον ὅτι αὐτή ἡ ἀποτείχισις ἀπό
τόν Παπισμό ἐστοίχισε εἰς τήν Ὀρθοδοξία,
σέ διάστημα δέκα αἰώνων, ποταμούς
μαρτυρικοῦ αἵματος, ἦτο δέ ἡ ἀνά τούς αἰῶνας μεγαλύτερη ταπείνωσις τῆς παπικῆς ὀφρύος καί τοῦ ἑωσφορικοῦ
πνεύματός του, καί βεβαίως εἶναι κάτι πού ποτέ δέν ἀνέχθηκε ὁ Παπισμός, οὔτε θά σταματήση νά πληρώνη ἡ Ὀρθοδοξία.
