Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες εορτές της Ορθοδοξίας. Η τιμή προς τον Τίμιο Σταυρό ανάγεται στους αποστολικούς χρόνους. Οι επιστολές του Αποστόλου Παύλου είναι γεμάτες από χωρία στα οποία εξαίρεται ο ρόλος του Σταυρού για τη σωτηρία του κόσμου. Το γεγονός ότι οι κατακόμβες είναι γεμάτες από χαραγμένους σταυρούς αποδεικνύει ότι οι διωκόμενοι χριστιανοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους τύπους του αδίκως παθόντος Κυρίου Ιησού Χριστού. Το ιερό αυτό σύμβολο τους εμψύχωνε και τους έδινε τη δύναμη του μαρτυρίου.
π. Γεώργιος Μεταλληνός - Ἡ ὀρθὴ «Χριστολογία» ἐξασφαλίζει τὴ σωτηρία
Τὸ ἐρώτημα τοῦ Χριστοῦ πρὸς τοὺς Μαθητές Του «τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι;» (Ματθ. 16, 16) ἔθεσε ἀκριβῶς αὐτὸ τὸ πρόβλημα. Ἂν τὸ ἐρώτημα αὐτὸ δὲν ἀπαντηθεῖ ὀρθά, στὰ ὅρια δηλαδὴ τῆς αὐθεντικῆς «Χριστολογίας», δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει γιὰ τὸν ἄνθρωπο δυνατότητα σωτηρίας.
Συχνὰ δὲ πλαστογραφεῖται τὸ Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ὅλες οἱ «χριστολογικὲς» αἱρέσεις προσφέρουν ἕνα ἀνύπαρκτο Χριστό, τελείως ἄσχετο μὲ Ἐκεῖνον ποὺ σαρκώθηκε γιὰ τὴ σωτηρία μας: Δοκητισμός, Ἀρειανισμός, Νεστοριανισμός, Μονοφυσιτισμός, Μονοθελητισμός, Μονοενεργητισμός, ὡς τὶς σημερινὲς πλαστογραφίες τῶν Μαρτύρων τοῦ Ἰεχωβᾶ, τῶν Σαηεντολόγων κ.ἄ. Ὁ ὑποθετικὰ ἀποδεκτὸς Χριστὸς δὲν εἶναι ὁ Χριστὸς τῆς ἱστορίας, ἀλλὰ τῆς πλάνης καὶ μεταφυσικῆς φαντασίας.
Οι Αγιορείτες μοναχοί το 1273 απαντούν με τον «Τόμο» του Ιασίτου Ιώβ:
......πως είναι λοιπόν νόμιμο και θεάρεστο να ενωθούμε με εκείνους από τους οποίους αποκοπήκαμε δίκαια και κανονικά , εφόσον παραμένουν αμετάβλητα στις αιρέσεις τους; Εάν το δεχθούμε αυτό ανατρέπουμε μονομιάς τα πάντα και καταργούμε την Ορθοδοξία ...... Ποιος «άδης» θα εκφωνήσει το μνημόσυνο του πάπα – ο οποίος αποκόπηκε δίκαια από το Άγιο Πνεύμα εξ αιτίας της αυθαδείας του, εναντίον του Θεού και των θείων Μυστηρίων – και θα γίνει με αυτόν τον τρόπο εχθρός του Θεού ; Διότι αν ακόμη και ο απλός χαιρετισμός, μας καθίστα κοινωνούς των πονηρών έργων αυτού που χαιρετάμε , πόσο μάλλον η μνημόνευσης του, εκφώνως, και μάλιστα την στιγμή που αντικρίζουμε με φρίκη τα θεία Μυστήρια ; Αν αυτός ο Ίδιος που βρίσκεται μπροστά μας είναι η Αυτοαλήθεια , πως είναι δυνατό να ανεχθεί ένα τόσο μεγάλο ψεύδος , το να συγκατατάσσεται δηλαδή ο πάπας μεταξύ των λοιπών Ορθοδόξων πατριαρχών ; Μήπως θα παίξουμε θέατρο κατά τον καιρό των φρικτών Μυστηρίων ; Και πως θα τα ανεχτεί αυτά η ψυχή του Ορθοδόξου και δεν θα απομακρυνθεί αμέσως από την εκκλησιαστική κοινωνία αυτών πού τον μνημόνευσαν και δεν θα τους θεωρήσει ιεροκαπήλους ; Άλλωστε η Ορθόδοξη Εκκλησία του Θεού δεχόταν από παλιά την αναφορά του ονόματος του αρχιερέως ενώπιον των Αγίων Μυστήριων ως τελεία συγκοινωνία....
Η προφητεία του Αββά Παμβώ προς μαθητήν του
…Σου λέγω και τούτο Τέκνον μου, ότι θα έρθει καιρός, οπόταν οι χριστιανοί θα προσθέτουν και θα αφαιρούν και θα μεταβάλουν τας βίβλους των Αγίων Ευαγγελίων και των Αγίων Αποστόλων και των Θεσπέσιων Προφητών και των Ιερών Πατέρων και θα μαλακώνουν τας Αγίας Γραφάς και θα γράφουν τροπάρια και άσματα και λόγους τεχνολογικούς. Και ο νους των θα ξεχυθεί εις αυτούς, θα απομακρυνθούν δε από τα Θεϊκά πρότυπα. Και δια τούτον τον λόγον οι Άγιοι Πατέρες είχαν προαναγγείλει ότι οι μονασταί της ερήμου πρέπει να γράφουν τους βίους των Πατέρων όχι επάνω εις μεμβράνας, αλλά επάνω εις χάρτινους διφθέρας, διότι η ερχόμενη γενεά θα τους μεταβάλλει σύμφωνα με την δική των αρέσκεια. Όθεν και το κακό που μέλλει να προέλθει θα είναι φρικτόν. Κατόπιν λέγει ο μαθητής:
-Ώστε λοιπόν, Γέροντα, πρόκειται να αλλάξουν οι παραδόσεις και τα έθιμα των Χριστιανών; Μήπως δεν θα υπάρχουν πλέον ιερείς εις την Εκκλησίαν αφού θα βαδίσει προς αυτό το κατάντημα; Τότε ο αββάς εσυνέχισεν:
-Εις τους καιρούς εκείνους πλέον, θα κρυώσει η αγάπη του Θεού από τις περισσότερες ψυχές και θα πέσει θλίψις μεγάλη εις τον κόσμον.
Το ένα έθνος θα ρίχνεται εναντίον του
άλλου. Οι λαοί θα μετακινούνται από τους τόπους των.
Οι άρχοντες θα ανακατωθούν, οι ιερωμένοι
θα το ρίξουν εις την αναρχίαν, οι δε μοναχοί θα ξεκλίνουν εις την
αμέλειαν.
Οι εκκλησιαστικοί ηγέτες θα θεωρούν ανάξιον πράγμα να φροντίζουν για την σωτηρίαν τόσον της ιδικής των ψυχής, όσον και του ποιμνίου των και θα περιφρονούν παντελώς ένα τοιούτον ζήτημα.
Όλοι
θα δείχνουν προθυμίαν και δραστηριότητα προ πάντων δια τα τραπέζια και διά τας
ορέξεις των. Θα είναι οκνηροί εις τας προσευχάς και πρόχειροι εις τας
κατακρίσεις. Τους βίους και τας διδαχάς και τα παραδείγματα των αγίων Πατέρων
δεν θα ενδιαφέρονται μήτε να τα μιμηθούν, μήτε καν να τα ακούσουν, αλλά μάλλον
θα κατηγορούν και θα λέγουν ότι, εάν εζούσαμε και μεις εις εκείνα τα χρόνια,
έτσι θα συμπεριφερόμεθα. Οι δε αρχιερείς θα υποχωρούν μπροστά στους ισχυρούς
της γης. Και θα λύνουν τις διάφορες υποθέσεις, βγάζοντες από πολλές μεριές δώρα
και απολαβές λογιών λογιών για λογαριασμό των.
Τον πτωχόν δεν θα τον υπερασπίζουν, θα
θλίβουν τας χήρας γυναίκας και θα καταπονούν τα ορφανά. Αλλά και εις τον λαόν
θα εισχωρήσει ασωτία.
Οι περισσότεροι δεν θα πιστεύουν εις τον Θεόν, θα μισούνται αναμεταξύ των και θα αλληλοτρώγονται ωσάν τα θηρία, θα κλέπτουν ο ένας τον άλλον και θα μεθύουν και θα περπατούν ωσάν τυφλοί.
Τέλος ξαναρωτά ο μαθητής:
-Τι λοιπόν πρέπει να κάνει κάποιος σε κείνη την περίστασιν;
Και ο Γέρων Παμβώ απεκρίθη:
-Τέκνον μου, εις εκείνους πλέον τους καιρούς, όποιος αν ημπορέσει να σώσει την ψυχή του και να παρακινά και τους άλλους δια να σωθούν, αυτός θα ονομασθεί μέγας εις την βασιλείαν των Ουρανών.
ΥΨΩΣΙΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ -- ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΗΝΑ
Δέν ὑπάρχει μεγαλύτερη εὐλογία, ἀπό τό νά ἔχουμε τήν δυνατότητα, νά ὀνομάζουμε τόν Θεό, Πατέρα. Εὐλογία νά ἔχουμε παντοκράτορα Ἰησοῦ Χριστό Σωτῆρα. Πῶς μποροῦμε νά δοξάζουμε τόν Τριαδικό Πατέρα μας; Μά ὅπως ἀκριβῶς ὁ Θεάνθρωπος Χριστός. « Ἐγώ σέ ἐδόξασα ἐπί τῆς γῆς », λέει ὁ Ἰησοῦς. Καί ὁ Πατέρας ἀντιδοξάζει τόν Υἱόν, δίνοντάς Του τήν ὑποταγή τῶν πάντων « ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καί ἐπί γῆς», « πᾶσαν τήν κρίσιν δέδωκε τῷ Υἱῷ ». Ὁ Μεσσίας δέν μπορεῖ νά ἀρνηθεῖ τόν ἑαυτό Του. Τώρα ἄν οἱ ἄνθρωποι ἀρνοῦνται νά σηκώσουν τόν Τίμιο Σταυρό Του καί πεθαίνουν ἄδοξα καί μέ πόνο, εἶναι δική τους ὑπόθεση. Ἡ εὕρεσις καί ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ πού ἑορτάζουμε σήμερα ἀδελφοί μου, εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀπόδειξις τῆς σταυρωμένης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, ὅπως ἐπίσης καί ἡ φανερή παρουσία καί ἀέναος φροντίδα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ γιά ὅλους ὅσους θελήσουν νά ζοῦν στήν ὑπακοή καί στό θέλημά Του « ὅλην τήν ἡμέρα θανατούμεθα ».