Ο ιερός Γεννάδιος ο Σχολάριος, σοφός και άγιος Μοναχός, εμόνασε πλησίον της Κωνσταντινουπόλεως. Τις παραμονές της πτώσεως της Πόλεως διαβλέπει τα ερχόμενα δεινά. Καλεί σε μετάνοια για την αποσόβησί τους. Δεν ενδίδει στις πανταχόθεν πιέσεις (εκκλησιαστικών και πολιτικών) για αναγνώρισι της ψευδοσυνόδου της Φλωρεντίας.
Η θεία Πρόνοια τον αναδεικνύει μετά την άλωσι πρώτο Πατριάρχη και Εθνάρχη.
Η Πόλις εάλω. Αλλά η Ορθοδοξία εσώθη και δια της ομολογίας του ιερού Γενναδίου. Έτσι έχουμε ελπίδα σωτηρίας.
Το κατωτέρω κείμενο-επιστολή απευθύνεται προς εκκλησιαστικά πρόσωπα. Απoτελεί μία ύστατη προσπάθεια να αποσοβηθή η υποταγή στις παπικές αξιώσεις για να σωθή η Πόλις. Έχουν προηγηθή πολλές ομιλίες προς τον λαό, πολλά διαβήματα προς τους πολιτικούς άρχοντας, εις ώτα όμως μη ακουόντων.
Τον Νοέμβριο του 1452 γράφεται η επιστολή. Ένα μήνα αργότερα, στις 12 Δεκεμβρίου, συλλειτουργούν δυστυχώς οι Ορθόδοξοι με τους Λατίνους στην Αγια-Σoφιά. Ο ιερός άνδρας, σε κείμενό του που μπορεί να τιτλοφορηθή Θρήνοι Γενναδίου, χαρακτηρίζει το γεγονός ως «των χριστιανικών συμφορών το κεφάλαιον».
Η «ένωσις» δεν έσωσε την Πόλι. Δεν ήταν άλλωστε δυνατόν. Είναι αναπόδραστη νομοτέλεια, η αποστασία από την Ορθόδοξο Πίστι να ακολουθήται από εθνικές συμφορές.
Άγιοι πατέρες, εγώ ήθελα να έλθω, όπως κάνω πάντοτε. Αλλά δεν γνωρίζω καλά σε τι αποβλέπει αυτή η συνάντησις. Μάθετε εσείς τον λόγο που σας προσκαλούν. Εάν μεν είναι παρών και ο καρδινάλιος και θέλει να ειπή κάτι, ή η σύσκεψις αυτή αφορά στο να έλθη άλλοτε και να ομιλήση ενώπιόν σας και ενώπιον πάντων και να απολογηθήτε σ' αυτόν εκκλησιαστικώς, τότε ας έλθουν κάποιοι απεσταλμένοι σας με ένα επιπλέον άλογο, με διαταγή βασιλική, και θα έλθω. Εσείς μη καταπιασθήτε να ακούσετε ή να ειπήτε κάτι χωρίς εμένα. Ό,τι γνωρίζω θα είναι στην διάθεσί σας.
Εάν όμως η σύναξις αυτή γίνεται για να πάρουν την συγκατάθεσι των εκκλησιαστικών για την ένωσι που έκανε ήδη η πολιτεία -αλλοίμονο! αυτό θα είναι χωρισμός από τον Θεό-, τότε αφήστε με, μη με πειράζετε. Την γνώμη μου γι' αυτό την γνωρίζει χίλιες φορές και ο αυθέντης μας ο αυτοκράτωρ και οι σύμβουλοί του και εσείς όλοι. Επίσης προ ολίγων ημερών του έστειλα με τον τιμιώτατο ιερομόναχο κυρ Ιγνάτιο δώδεκα κεφάλαια (άρθρα-θέσεις) περί της υποθέσεως αυτής, τα οποία είδατε και εσείς. Εγώ ποτέ δεν θα πω κάτι άλλο, απ' αυτό που λέγω πάντοτε.
Εκείνη την σύνοδο της Φλωρεντίας την έχω όπως την έχει και ο Θεός και η αλήθεια και όλοι οι χριστιανοί, τα γνήσια τέκνα της Ανατολικής Εκκλησίας. Για να το πω σαφέστερα, ακολουθώντας την γνώμη των αγίων Πατέρων και ταπεινά την συνείδησί μου: θεωρώ την σύνοδο αυτή ψευδοοικουμενική, όπως εκείνη επί Κωνσταντίνου, η οποία ανήρεσε όπως νόμιζε το ομοούσιον. Η γνώμη μου είναι η εξής: Όποιος θα μνημονεύση τον Πάπα ή θα έχη κοινωνία με αυτούς που τον μνημονεύουν ή θα συμβουλεύση ή θα παραινέση κάποιον να μνημονεύση, θα τον θεωρήσω όπως ακριβώς και η αγία και μεγάλη σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως, η οποία εξήτασε το λατινικό δόγμα και κατεδίκασε όσους το πίστεψαν, τον Βέκκο δηλαδή και τους ομόφρονάς του.
Έπειτα δεν θεωρώ μικρό πράγμα το μνημόσυνο του Πάπα ή οποιουδήποτε επισκόπου. Άλλωστε η πνευματική κοινωνία των ομοδόξων και η τελεία υποταγή προς τους γνησίους ποιμένας εκφράζεται με το μνημόσυνο. Οι σύνοδοι και οι άλλοι Πατέρες ορίζουν ότι: αυτών που αποστρεφόμεθα το φρόνημα πρέπει να αποφεύγωμε και την κοινωνία. και όλα τα σχετικά που γνωρίζετε ότι ορίζουν. Πάνω απ' όλα όμως ο Κύριός μας λέγει: «Αλλοτρίω δε ου μη ακολουθήσωσιν, αλλά φεύξονται απ' αυτού, ότι ουκ οίδασι των αλλοτρίων την φωνήν» (Ιω. ι', 5).
Μη γένοιτο να κάνω αιρετική την εκκλησία μου, την αγία μητέρα των Ορθοδόξων, δεχόμενος το μνημόσυνο του Πάπα, εφ' όσον ο Πάπας ομολογεί και πιστεύει εκείνα, για τα οποία δεν τον δέχεται η Εκκλησία μας. Όποιος, λοιπόν, ομολογήσει ότι εκείνος (ο Πάπας) ορθοτομεί τώρα τον λόγο της αληθείας, ομολογεί ότι οι δικοί μας πρόγονοι είναι αιρετικοί.
