Ο πονηρός λογισμός, ως
εργαλείο πειρασμικό και προσωπείο του διαβόλου, δέχεται στα πατερικά κείμενα
τους εξής ανθρώπινους χαρακτηρισμούς. Ονομάζεται:
α) Κλέπτης. Κατά τον
άγιο Μάξιμο είναι κλέπτης όχι μόνο γιατί παραπλάνησε τον Αδάμ, αλλά γιατί,
έκτοτε, «κλέπτει της ψυχής την όλην έφεσιν» προς τον Θεό, και μας
απομακρύνει της θείας αγάπης του.
β) Απατεώνας. Επειδή
εξαπατά τους ανθρώπους, προκειμένου να τους παγιδεύσει στην αμαρτωλή πράξη. Ο
δε όσιος Νείλος ο Ασκητής θα σημειώσει σχετικά· «απάτη γαρ εστί αληθώς πόσα
συναρπαγή του εχθρού δια της αθρόας προσβολής».
γ) Δόλιος. Τη
δολιότητα του πονηρού πνεύματος την παρουσιάζει ως έξης ο όσιος Ιωάννης της
Κλίμακος. «Όταν ο πονηρός λογισμός θέλει να ωθήσει στην πορνεία τον άνθρωπο,
του παρουσιάζει τον Θεό ως φιλάνθρωπο, επειδή συγχωρεί εύκολα την αμαρτία. Μετά
όμως την διάπραξη της αμαρτίας, ο πονηρός λογισμός ονομάζει τον Θεό δικαιοκρίτη
και αυστηρό. Με τη δολιότητα αυτή, σημειώνει ο όσιος Ιωάννης, προσπαθεί να
καταποντίσει τον αμαρτωλό στην αμαρτία»!