Μετά τήν ἐξορίαν τοῦ Πατριάρχου Ἰωσήφ κατά τό ἔτος 1275 μέ τήν προτροπή τοῦ αὐτοκράτορος ἀνεβιβάσθη Πατριάρχης ὁ λατινόφρων καί ὁμόφρονάς του Ἰωάννης
ὁ Βέκκος. Κατ’ αὐτήν τήν περίοδο καί προκειμένου νά ἔχη βοήθεια ἀπό τούς Λατίνους, ὁ αὐτοκράτωρ ἐπίεζε ἅπαντας νά ἀποδεχθοῦν τήν ἕνωσι, ἐξαιρέτως δέ
τούς ἐν τῷ ἁγίῳ ὄρει τοῦ Ἄθωνος ἀσκουμένους
μοναχούς. Ὁ Ἀνδ. Δημητρακόπουλος ἀναφέροντας αὐτούσια
τήν διήγησι ἀπό χειρόγραφο τῆς βιβλιοθήκης
τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Μόσχας,
λέγει τά ἑξῆς: «Μιχαήλ τοῦ πρώτου τῶν Παλαιολόγων τό ρωμαϊκόν σκῆπτρον διέποντος, καί ὁρῶντος αὐτό ἄκρως ταπεινωθέν διά τό ὑπό Ἀγαρηνῶν καί
Βουλγάρων ἐξ Ἀνατολῶν καί Δυσμῶν ἑκατέρωθεν
πολεμούμενον, βουλήν πονηράν
καί Θεῷ ἀπαρέσκουσαν βουλευσάμενος σύν τῷ τότε πατριαρχοῦντι Ἰωάννῃ τῷ Βέκκῳ τῷ
λατινόφρονι, ὥστε προστεθῆναι
τῷ Λατινικῷ φρονήματι, ἐπί προφάσει μέν δῆθεν τῆς τῶν ἐκκλησιῶν εἰρήνης καί τοῦ
βοηθείας ἐκεῖθεν λατινικῆς τυχεῖν κατά τῶν αὐτῷ
ἐπανισταμένων · ὅθεν καί ἅπαντας ἔσπευδον εἰς τόν κρημνόν ἑλκύσαι τῆς τοιαύτης
αἱρέσεως, ἐξαιρέτως δέ τούς ἐν τῷ ἁγιωνύμῳ ὄρει
τοῦ Ἄθωνος μοναχούς. Ἀλλ’ ἐκεῖνοι μέν αὐτόν ἀπεκρούσαντο διά τῆς δογματικῆς καί ἐλεγκτικῆς
ἐπιστολῆς, ἥν πρός αὐτόν
ἐξαπέστειλαν» (ὅπ. ἀν., σελ. 99).
Ἡ ἐπιστολή πού ἀπέστειλαν οἱ Ἁγιορεῖτες Πατέρες στόν αὐτοκράτορα εἶναι ὄντως ὄχι μόνο ἕνα ὁμολογιακό
κείμενο, ἀλλά καί ἕνας ἀπλανής ὁδηγός
πρός σωτηρίαν ἐν καιρῷ
αἱρέσεως καί κινδυνευούσης πίστεως. Θά ἀναφέρωμε ἀπό τήν περίφημον αὐτήν ἐπιστολήν τό περί
μνημονεύσεως τμῆμα της, μολονότι ὁλόκληρη ὁμιλεῖ
διά τήν ἐκκλησιαστικήν ἀπομάκρυνσι ἀπό τούς αἱρετικούς, ἀναφέροντας πρός τοῦτο πλεῖστα ὅσα ἁγιογραφικά καί
πατερικά χωρία:
«Ὁ μέγας τοῦ Κυρίου ἀπόστολος καί εὐαγγελιστής Ἰωάννης λέγει: “εἴ τις ἔρχεται
πρός ὑμᾶς καί ταύτην τήν διδαχήν
οὐ φέρει μεθ’ ἑαυτοῦ, χαίρειν αὐτῷ μή λέγετε καί εἰς οἰκίαν μή λαμβάνετε · ὁ γάρ λέγων
αὐτῷ χαίρειν, κοινωνεῖ τοῖς ἔργοις αὐτοῦ τοῖς πονηροῖς”. Εἰ δέ ἁπλῶς ἐν ὁδῷ χαίρειν αὐτῷ κωλυόμεθα λέγειν,
εἰ τό εἰσάγειν εἰς οἰκίαν κοινήν
εἰργόμεθα, πῶς οὐκ ἐν οἰκίᾳ, ἀλλ’ ἐν ναῷ Θεοῦ, ἀλλ’ ἐν αὐτοῖς τοῖς ἀδύτοις ἐπί τῆς μυστικῆς
καί φρικτῆς τραπέζης
τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἀθύτως σφαγιαζομένου · τό μέν ὡς Θεοῦ · τό δέ ὡς
ἀμνοῦ ἀμώμου, ἵνα ἡμᾶς ἐξιλάσηται
τῷ πατρί καί ἑαυτῷ, καί τῆς ἁμαρτίας ἡμῶν, διά τοῦ ἰδίου αἵματος καθαρίσῃ ὁ ἀναμάρτητος.
Ποῖος ἅδης ἐξερεύξεται τό
μνημόσυνον τοῦ παρά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκκοπέντος ἀξίως ὡς κατά Θεοῦ καί τῶν θείων γενήσεται. Εἰ γάρ τό ἁπλῶς χαίρειν εἰπεῖν, κοινωνίαν δίδωσι τοῖς ἔργοις τοῖς πονηροῖς, πόσον ἡ διάτορος αὐτοῦ μνημοσύνη καί ταῦτα αὐτῶν τῶν θείων μυστηρίων φρικτῶς προκειμένων. Εἰ δέ ὁ προκείμενος αὐτός ἐστιν ἡ
αὐτοαλήθεια, πῶς ἄν τό μέγα τοῦτο
ψεῦδος δέχηται εἰκάζειν εἰκός τό συντάττειν αὐτόν ὡς ὀρθόδοξον Πατριάρχην μεταξύ τῶν λοιπῶν ὀρθοδόξων
Πατριαρχῶν, ἐν καιρῷ φρικτῶν μυστηρίων σκηνικῶς παίξομεν;
καί πῶς ταῦτα ἀνέξεται ὀρθοδόξου ψυχή, καί οὐκ ἀποστήσεται τῆς κοινωνίας τῶν μνημονευσάντων
αὐτίκα, καί ὡς καπηλεύοντας τά θεῖα, τούτους ἡγήσεται; Ἄνωθεν γάρ ἡ τοῦ Θεοῦ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία · τήν ἐπί τῶν ἀδύτων ἀναφοράν τοῦ ὀνόματος τοῦ ἀρχιερέως, συγκοινωνίαν τελείαν ἐδέξατο τοῦτο. Γέγραπται γάρ ἐν τῇ ἐξηγήσει τῆς θείας λειτουργίας, ὅτι ἀναφέρει ὁ ἱερουργῶν τό τοῦ ἀρχιερέως ὄνομα, δεικνύων καί τήν πρός τό ὑπερέχον ὑποταγήν, καί ὅτι κοινωνός ἐστιν αὐτοῦ, καί πίστεως καί τῶν θείων μυστηρίων διάδοχος. Καί ὁ
μέγας πατήρ ἡμῶν καί ὁμολογητής Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ταῦτα λέγει πρός τινα, διά τῆς
τιμίας αὐτοῦ ἐπιστολῆς· “ἔφης
δε μοι ὅτι δέδοικας εἰπεῖν τῷ πρεσβυτέρῳ σου, μή ἀναφέρειν τόν αἱρεσιάρχην, καίτοι περί τούτου εἰπεῖν σοι τό παρόν, οὐ
καταθαρρῶ · πλήν ὅτι μολυσμόν ἔχει ἡ κοινωνία ἐκ μόνου τοῦ ἀναφέρειν αὐτόν, κἂν ὀρθόδοξος εἴη ὁ ἀναφέρων”. Ταῦτα μέν ὁ πατήρ · πρό δέ
τούτου, καί ὁ Θεός τοῦτο ἐσήμανεν
οὕτως εἰπών · “ἱερεῖς ἠθέτουν νόμον μου, καί ἐβεβήλουν τά ἅγιά μου” · πῶς; ὅτι
βεβήλοις καί ὁσίοις οὐ διέστελλον,
ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά · καί τούτου φωτεινότερον καί ἀληθέστερον.
Ἀλλ’ ὡς οἰκονομίαν τοῦτο ποιήσωμεν · καί πῶς δεχθήσεται οἰκονομίαν τά θεῖα βεβηλοῦσαν κατά τόν τοῦ Θεοῦ εἰρημένον λόγον καί ἐκ τῶν θείων ἀπωθοῦσαν τό τοῦ Θεοῦ πνεῦμα · καί τῆς ἐντεῦθεν ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν, καί τῆς υἱοθεσίας τούς πιστούς ἀμετόχους ποιοῦσα · καί τί ἄν εἴη ταύτης τῆς οἰκονομίας
ζημιωδέστερον; ἄν ἡ κοινωνία αὐτῶν ᾖ
πρόδηλος, καί ἐν ἑνί τοῦ ὀρθοῦ
ἔκπτωσις καί ἀνατροπή; ὁ γάρ αἱρετικόν δεχόμενος, τοῖς αὐτοῦ ὑπόκειται ἐγκλήμασι
· καί ὁ ἀκοινωνήτοις κοινωνῶν, ἀκοινώνητός ἐστιν, ὡς συγχέων τόν Κανόνα τῆς Ἐκκλησίας» (Ἐπιστολή
Ἁγιορειτῶν πρός τόν Βασιλέα Μιχαήλ
τόν Παλαιολόγον, εἰς: Δοκίμιον Ἱστορικόν Μοναχοῦ Καλλίστου Βλαστοῦ, ἐκδ.
1896, σελ. 97-107).
