Διερευνώντας το θέμα του Αγίου Φωτός Έρευνα. Χρ..Αμβραζίδη (ΜΕΡΟΣ-Α)

Χαίρετε.

Αν για οποιοαδήποτε λόγο δεν το δημοσιεύσετε σας 

παρακαλώ να με ενημερώσετε για να σταλεί σε 

άλλο ιστολόγιο.

Χριστ.Αμβραζ.

 

Διερευνώντας το θέμα του Αγίου Φωτός

Έρευνα. Χρ..Αμβραζίδη

(ΜΕΡΟΣ-Α)

Η τελετή, το «θαύμα» και οι επικριτές

Η τελετή αφής του Αγίου Φωτός γίνεται στον Πανάγιο Τάφο στα Ιεροσόλυμα σε μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ιεροτελεστίες του Χριστιανισμού. Και αυτό γιατί πολλοί μιλούν για θαύμα.

Περί τις 12 το μεσημέρι, πραγματοποιείται η Ιερή Λιτανεία, ενώ εκπρόσωποι όλων των Εκκλησιών έχουν την ευκαιρία να ασπαστούν το χέρι του ελληνορθόδοξου Πατριάρχη. Έπειτα, ο Πανάγιος Τάφος αποσφραγίζεται. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων βγάζει την αρχιερατική στολή του και μένει μόνο με το λευκό στιχάριο. Παίρνει στα χέρια του τους σβηστούς πυρσούς, μπαίνει στο Ιερό Κουβούκλιο, που είναι συσκοτισμένο και παραμένει στον ιερό χώρο 15 λεπτά προσευχόμενος.

Στην παλαιά έκδοση της ιστοσελίδας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων αναφερόταν ότι «μετὰ τὸ πέρας τῆς εὐχῆς τοποθετεῖ τὸ βαμβάκιον εἰς τὸν Πανάγιον Τάφον καὶ μὲ θαυμαστὸν τρόπον ἀνάβει. Μὲ αὐτὸ ἀνάβει τὰ κεριὰ καὶ ἐξέρχεται ἀπὸ τὸ Ἱερὸν Κουβούκλιον».

Ωστόσο, στην νέα ανάρτηση που έγινε στις 23 Ιουνίου του 2018 δεν αναφέρεται κάτι για θαύμα. «Εἰσελθὼν εἰς τὰ ἐνδότερα τοῦ Παναγίου Τάφου μόνος ὁ Μακαριώτατος, ἀναγιγνώσκει τὴν καθιερωμένην εὐχὴν τοῦ Ἁγίου Φωτός, ὃ καὶ μεταδίδει εἰς τὰς χιλιάδας τῶν ἐν ἀδημονίᾳ ἀναμενόντων πιστῶν, οἱ ὁποῖοι καὶ λαμβάνουσιν αὐτὸ εἰς τὰς λαμπάδας αὐτῶν καὶ φέρουσιν τοῦτο εἰς χείρας, μέτωπα, ὄμματα μετὰ πίστεως, βεβαιότητος, ἐλπίδος, χαρᾶς, ἀγαλλιάσεως, φωνῶν ἀλαλαγμοῦ καὶ χαρμοσύνου κρούσεως κωδώνων».

Βγαίνοντας από τον Τάφο, οι πυρσοί είναι πλέον αναμμένοι και οι πιστοί τον υποδέχονται πανηγυρικά με τις λαμπάδες τους, αναμένοντας να είναι από τους πρώτους που θα λάβουν το Άγιο Φως.

Η πιο συνηθισμένη αναφορά αυτών που πιστεύουν στη θαυματουργή προέλευση του Αγίου Φωτός περιλαμβάνει την αυτανάφλεξη των κεριών, εντούτοις, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες πιστών το Άγιο Φως είναι ένα σύνθετο φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται στο θόλο εντός του Ναού της Αναστάσεως αλλά και κατ΄ άλλους έξω από αυτόν.

Ορισμένοι πιστοί το περιγράφουν να εμφανίζεται σαν λευκογάλανες οριζόντιες ταινιώδεις αστραπές, περιστρεφόμενες ανταύγειες ή κινούμενες φλόγες άγνωστης προέλευσης. Στον Ναό υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα και ηλεκτροφωτισμός. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι πολλές λαμπάδες των πιστών και κανδήλες ανάβουν μόνες τους, ενώ η φλόγα δεν τους καίει τα πρώτα λεπτά, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποιο σχετικό βίντεο που να επιβεβαιώνει αυτό τον ισχυρισμό. Ορισμένα βίντεο δείχνουν ιερείς ή πιστούς να κινούν τα αναμμένα κεριά στο πρόσωπό τους ή στα χέρια τους για ελάχιστα δευτερόλεπτα. Για τον ισχυρισμό περί ακαΐας έκανε λόγο και η παλιά ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων που πια έχει διαγραφεί.

Υπάρχουν και κάποιες μαρτυρίες όπως αυτή του Γάλλου ιερέα Φουσέ της Σαρτρ, που υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους χρονικογράφους της Α’ Σταυροφορίας. Στα γραπτά του αναφέρει: «Το πολυαναμενόμενο φως εμφανίστηκε σε μία από τις κανδήλες του Αγίου Τάφου, και εκείνοι που βρίσκονταν πιο κοντά μπορούσαν να δουν το κοκκινωπό χρώμα του. Ο πατριάρχης αμέσως επιτάχυνε το βήμα του και ανοίγοντας την πόρτα του Τάφου με το κλειδί που κρατούσε στο χέρι του άναψε μια λαμπάδα και βγήκε έξω για να δείξει σε όλους το Άγιο Φως. Είχαν χαρά στις καρδιές τους και δάκρυα στα μάτια»....

Μια περιγραφή παραθέτει και ένας Γερμανός Δομινικανός μοναχός ονόματι Φέλιξ Φάμπρι στα τέλη του 15ου αιώνα: «Καθώς οι κληρικοί και ο λαός προσεύχονταν, ιδού! ξαφνικά μια αστραπή ήρθε από τον ουρανό και άναψε τα Πασχαλινά κεριά και όλες τις κανδήλες. Όπου κι αν ήταν οι άνθρωποι, τόσο στον ναό όσο και στα σπίτια τους, παρέμεναν ακίνητοι προσευχόμενοι για το Άγιο Φως το οποίο θεωρούσαν ως το πιο βέβαιο σημάδι της εύνοιας του Θεού προς εκείνους. Όταν κατερχόταν από τον ουρανό, όλοι τους άναβαν τα λυχνάρια τους και μετέφεραν τη φλόγα σε άλλες εκκλησίες παντού, καθώς και στα σπίτια των ανθρώπων, οι οποίοι συνήθιζαν να το κρατούν αναμμένο σε όλη τη διάρκεια του έτους».

«Μη θαυματουργική προέλευση και τέχνασμα»

Σε συνέντευξή του ο μητροπολίτης Πέτρας Κορνήλιος, τοποτηρητής του πατριαρχείου Ιεροσολύμων στη θέση του Πατριάρχη Ειρηναίου, σε συνέντευξή του σε ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι στις 11-4-2001, στην εκπομπή Γκρίζες Ζώνες δήλωσε, ότι το θαύμα είναι ο καθαγιασμός του φυσικού φωτός, που προέρχεται από την ακοίμητη κανδήλα, που υπάρχει ήδη εντός του Ιερού Κουβουκλίου.

Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Καλοκύρης, στο βιβλίο του Το Αρχιτεκτονικό Συγκρότημα του Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός, ερμηνεύοντας την ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης, γράφει ότι «πουθενά δεν γίνεται λόγος (ούτε καν υπαινιγμός) περί «άνωθεν κατερχόμενου αΰλου Φωτός» κατά τη στιγμή εκείνη, αλλά νοείται μόνο φως φυσικό, που ανάβεται στην ανάμνηση του Αναστάντος Χριστού» και ότι το άγιο φως είναι απλώς «το ιερό σύμβολο του «ανεσπέρου Φωτός» Χριστού, το Άγιο Φως, το νέο Φως της Αναστάσεως».

Άλλοι θεωρούν ότι, εκτός του ότι δεν πρόκειται για θαυματουργική φλόγα, πρόκειται για απάτη και το αποδίδουν σε τέχνασμα των κληρικών του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με σκοπό την εκμετάλλευση των πιστών. Για παράδειγμα, στις αρχές του 19ου αιώνα ο Αδαμάντιος Κοραής, μαζί με τις περισσότερες παραδόσεις και πρακτικές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απέρριπτε και την ερμηνεία του αγίου φωτός ως θαύματος, υποστηρίζοντας πως επρόκειτο για μηχανορραφία και «απάτη» με σκοπό οικονομικά οφέλη (αν και ο ίδιος δεν είχε ταξιδέψει ποτέ από το Παρίσι στα Ιεροσόλυμα για να παραβρεθεί στο γεγονός).

Ο Πάπας Γρηγόριος Η΄ αποκήρυξε το Άγιο Φως ως απάτη και απαγόρευσε στους Φραγκισκανούς να έχουν οποιαδήποτε σχέση με αυτό. Επακολούθησε η καταγραφή χρονικών των Αγίων Τόπων στα οποία οι Φραγκισκανοί καυτηρίαζαν μαρτυρίες σχετικά με την τελετή. Ένας Φραγκισκανός του 15ου αιώνα, ο Φραντσέσκο Σουριάνο (Fra Francesco Suriano), εξιστόρησε λεπτομερώς την απείθαρχη έξαψη συναισθημάτων, της οποίας υπήρξε μάρτυρας, πριν καταγράψει την εξής παρατήρηση: «Η λεγόμενη φωτιά, όμως, δεν κατέρχεται αληθινά (και κατά τη δική μας γνώμη, των μοναχών), αν και όλα τα έθνη εξαιτίας ημών των μοναχών προσποιούνται, ότι αυτό το ψεύδος είναι αληθές».

Ο συγγραφέας Μιχάλης Καλόπουλος έχει δημοσιεύσει έρευνα, που υποδεικνύει ότι τα αυτοαναφλεγόμενα υλικά και η θρησκευτική πυροτεχνουργία, που ήταν γνωστή στην αρχαιότητα, είναι επαρκή για να παράγουν το αποτέλεσμα, που περιγράφεται ως «άγιο φως». Βεβαίως η εκτίμηση αυτή παραβλέπει το γεγονός, ότι τα κεριά δεν αυταναφλέγονται άκαιρα, αν και η προμήθειά τους γίνεται από υπαίθριους χώρους ή καταστήματα, τα οποία έχουν τα εμπορεύματα εκτεθειμένα στον αέρα, και μάλιστα η προμήθεια των κεριών, συχνά γίνεται αρκετές ημέρες πριν την Ανάσταση, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, οι πιστοί παραμένουν στον Ναό της Αναστάσεως από το βράδυ της Μ. Παρασκευής.

O δημοσιογράφος Δημήτρης Αλικάκος σε βιβλίο του, παρουσιάζει την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη συνέντευξη εν ενεργεία σκευοφύλακα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων (Αρχιεπίσκοπος Ιεραπόλεως Ισίδωρος) στην οποία παραδέχεται πως την «Ακοίμητη κανδήλα», που βάζει σβηστή όπως λέει από το 2006 μέσα στον Πανάγιο Τάφο το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, την ανάβει ο ίδιος με αναπτήρα για να τη βρει αναμμένη ο Πατριάρχης. Μάλιστα ανάβει και δεύτερη ως «ασφαλιστική δικλίδα».

Την ίδια ακριβώς παραδοχή κάνει και ο πρώην (1984-1988) σκευοφύλακας Αρχιεπίσκοπος Νικηφόρος, με τη διαφορά ότι εκείνος για τέσσερα χρόνια χρησιμοποιούσε σπίρτα. Στο ίδιο βιβλίο, ο Αρχιεπίσκοπος Γεράσων Θεοφάνης (πρώην Έξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα), δηλώνει ότι το Άγιο Φως δεν ανάβει με θαυματουργικό, αλλά με φυσικό τρόπο και καθαγιάζεται εκ των υστέρων από τον Πατριάρχη με την Ευχή, προσθέτοντας ότι το λέει ξεκάθαρα η Ευχή: «ἐνδελεχῶς καί ἀειφώτως ἐκκαιομένου φωτός εὐλαβῶς λαμβάνοντες», δηλαδή άπτεται το Άγιο Φως από την «Ακοίμητη Κανδήλα». Και προσθέτει: «κοροϊδεύουμε τους πιστούς αφήνοντάς τους να πιστεύουν ότι πρόκειται για θαύμα. Αυτό είναι απαράδεκτο, δεν μας τιμάει».

Ο ίδιος αποδίδει την απάτη στους καθολικούς σταυροφόρους οι οποίοι επινόησαν το «θαύμα» πριν μερικούς αιώνες και δυστυχώς συνεχίστηκε αργότερα από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο. Επίσης, ο Μητροπολίτης Πέτρας Κορνήλιος, ο αρχαιότερος της Αδελφότητας και δύο φορές τοποτηρητής του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, που το Άγιο Φως το 2001 βγήκε από τα χέρια του, επιβεβαίωσε την παλιότερη συνέντευξή του στην εκπομπή Γκρίζες Ζώνες, λέγοντας ότι και ο ίδιος είχε ανάψει τα κεριά του Αγίου Φωτός από την Κανδήλα, περιέγραψε δε με πάσα λεπτομέρεια τι είδε όταν μπήκε στον Πανάγιο Τάφο αναμμένη Κανδήλα και πρόσθεσε: «Εγώ ξέρω ότι βρήκα το καντήλι αναμμένο και αναμμένο το άφησα. Θαύμα με ραντεβού κάθε χρόνο δεν γίνεται» .

Τέλος, στο βιβλίο του ο δημοσιογράφος αναφέρει το χρονικό της διαγραφής της λέξης «θαύμα» από την επίσημη ιστοσελίδα του Πατριαρχείου στις 23/6/2018 με εντολή του Πατριάρχη Θεόφιλου Γ'.

ΜΕΡΟΣ-Β

Διερευνώντας το θέμα του Αγίου Φωτός

Έρευνα. Χρ..Αμβραζίδη

 

 

 

Αμφισβητίες του Αγίου Φωτός.

Α.Η τελετή Αφής του Αγίου Φωτός και το Άγιο Φώς ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΔΟΓΜΑΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ .Επομένως η ενασχόλησή μας με το θέμα συγκαταλέγεται στην πρακτική «Πίστευε και μη, ερεύνα». Επομένως χαρακτηρισμοί του τύπου «αιρετικοί» ή «αιρετίζοντες»  γι΄αυτούς που  συμμετέχουν στην έρευνά μας ,καλό θα είναι να αποφεύγονται από αυτούς που θεωρούν τους εαυτούς τους Super Ορθόδοξους και ανακηρύχθηκαν κριτήριο Ορθοδοξίας.

Β.Η Ανάσταση του Χριστού είναι γεγονός, που  αποδεικνύεται από την δισχιλιετή και πλέον ιστορία  της Ορθόδοξης Εκκλησίας και από το πλήθος των Αγίων,που την βίωσαν. Τα χαριτόβρυτα  λείψανα των Αγίων, η ζωή και τα μαρτύρια  όσων πίστεψαν στην Ανάσταση του Χριστού  και μαρτύρησαν  διαλαλούν διαχρονικά τον Χρυσοστομικό λόγο : «Πού σου, θάνατε, το κέντρον; Πού σου, άδη, το νίκος; Ανέστη Χριστός και σύ καταβέβλησαι. ..Ανέστη Χριστός και νεκρός ουδείς επί μνήματος».

Επομένως η λογική να συνδέουμε την απόδειξη της Ανάστασης του Χριστού με το Άγιο Φώς είναι ΤΡΑΓΙΚΟΤΑΤΟ ΛΑΘΟΣ.

Γ. Παραμένει απορίας άξιον πως αυτό το επαναλαμβανόμενο θαυμαστό  γεγονός του Αγίου Φωτός δεν συγκλόνισε τους  Πατριάρχες και πιστούς των Αρμενίων  Μονοφυσιτών, των Κοπτών και άλλων αιρετικών ομάδων, που παρευρίσκονται την ώρα του γεγονότος στον Ναό της Αναστάσεως, ώστε να αποκηρύξουν τις αιρετικές τους δοξασίες και να επιστρέψουν στην σωτήρια μάνδρα της Μίας Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, αφού διαπιστώνουν «ιδίοις όμμασι» τα τεκταινόμενα; Υπάρχουν τέτοιες μεταστροφές εξ αιτίας του Αγίου Φωτός και αν ναι ποιες;(Πίσω από το Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου οι Κόπτες  κατέχουν ένα μικρό χώρο. Αυτοί είναι μόνιμοι μάρτυρες του φαινομένου.Γιατί δεν γίνονται Ορθόδοξοι;)

Δ. Όπως φαίνεται και από την ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων η Αφή του Αγίου Φωτός είναι μια τελετή και όχι ένα Μυστήριο. Προσωπικά πιστεύω  ότι το φυσικό φώς μετά την δεητική ευχή του Πατριάρχη, γίνεται Άγιο Φώς και επειδή εξέρχεται από τον Τάφο του Χριστού αποκτά ιδιότητες, που δεν ερμηνεύονται λογικά όπως δεν ερμηνεύεται το αναλλοίωτο του Μεγάλου Αγιασμού.

ΣΤ. Οι προσπάθειες για επιστημονική εξήγηση του φαινομένου, όπως του  Φυσικού Αντρέι Βολκόβ, περισσότερο έμπλεξαν παρά ερμήνευσαν το γεγονός. Πως ένα υπερφυσικό γεγονός ανιχνεύεται με χαρακτηριστικά  φυσικού  φαινομένου;

Ζ. Έχουμε στην διάθεσή μας  video στο οποίο φαίνεται η προετοιμασία του Αγίου Τάφου, πριν ξεκινήσει η διαδικασία της Τελετής του Αγίου Φωτός,, όπου φαίνεται η μεταφορά εντός του Παναγίου Τάφου κανδήλας. Στο ίδιο  video μιλάει σε εκπομπή σε ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι  και ο Μητροπολίτης Πέτρας Κορνήλιος  (που διατέλεσε Τοποτηρητής του Θρόνου του  Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και συμμετείχε σε σχετική τελετή με το Άγιο Φώς) για το όλο γεγονός. Επίσης διαθέτουμε δημοσιευμένες και μαρτυρίες Πατριαρχών, που με τα λεγόμενά τους διαψεύδουν ακόμα και το τυπικό της Τελετής του Αγίου Φωτός, που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα  του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Αλλά αυτά ίσως μελλοντικά.

 

Η.ΦΩΣ ΑΚΤΙΣΤΟΝ

 

Η Εκκλησία πέρα από τον Αναστάντα Χριστό, τον Οποίον δέχεται ως «το άχρονον φως (το οποίον) εκ τάφου σωματικώς πάσιν επέλαμψεν» (Ι. Δαμασκηνός) δεν γνωρίζει κανένα άλλο ειδικότερα φως, που μάλιστα να κατέρχεται θαυματουργικώς άνωθεν, να το παίρνουν στις λαμπάδες τους οι πάντες, να το φωτογραφίζουν και να το βιντεοσκοπούν!… Για ένα τέτοιο φως ούτε νύξη δεν κάνουν οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας (Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος, Ιω. Χρυσόστομος, Γρηγόριος Νύσσης, M. Αθανάσιος, Κύριλλος Ιεροσολύμων, Κύριλλος Αλεξανδρείας, Μάξιμος Ομολογητής, Ι. Δαμασκηνός, Μ. Φώτιος, Συμεών Θεολόγος, Γρηγόριος Παλαμάς κ.ά.).

 

Ειδικότερα, για ό,τι λέμε «άγιον φως» πρέπει να διακρίνουμε δυο έννοιες που περιέχει η ονομασία. Η μια έννοια αφορά:

α/ το κατά κυριολεξίαν άγιον φως, που δεν είναι φυσικό (αλλά υπερφυσικό στην υπόσταση και θείο) και ως εκ τούτου άκτιστο και

β/ το φως που είναι στην ουσία του φυσικό και γίνεται κατά χάριν άγιο και ως εκ τούτου κτιστό.

 

Το άκτιστο φως αποτελεί ενέργεια του Θεού και γίνεται αισθητό μόνο σε ελάχιστους που έχουν τις προϋποθέσεις. Το κτιστό φως είναι φυσικό φως, το οποίον ανάβεται από ανθρώπους σε λαμπάδες και που καθίσταται φως άγιο, αφού αγιασθεί, είτε από τον ιερό χώρο του ναού (όπως οι εικόνες), είτε από σχετική ευχή του ιερέα (όπως το φως της Αναστάσεως, το νερό του Αγιασμού, το λάδι του Ευχελαίου, του αγίου Μύρου κ.λπ.) και φυσικά γίνεται αισθητό και δεκτικό από όλους.

 

Το πρώτο, το άκτιστο, το άυλο και ουράνιο φως εμφανίζεται μόνο σε ιερά και καταξιωμένα πρόσωπα, τα οποία αποδείχτηκαν τέτοια με την όλη βιωτή και πνευματική προετοιμασία τους. Ως εκ τούτου είναι πολύ εγωιστικά ανθρωποκεντρική, επιπόλαιη και αθεολόγητη η πρακτική εκείνων που νομίζουν, ότι αυτό το θείο φως έρχεται ορισμένη μέρα και ώρα σε ένα πανίερο χώρο γίνεται αισθητό από όλους αδιακρίτως, δικαίους και αδίκους, αμαρτωλούς και εξαγνισμένους, πιστούς ή απίστους, αδιάφορους τουρίστες, παντοειδείς περίεργους, Ορθόδοξους και ετερόδοξους, είρωνες της Πίστης και φανατικούς αλλόθρησκους! Σαν να είναι δηλαδή, κάτι που έρχεται να εντυπωσιάσει και έτσι να επιβάλλει, θέλουμε δεν θέλουμε την Πίστη, άσχετα βέβαια και αδιάφορα από την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου κι’ από το, ηθικά, δεκτικό του περιεχόμενο. Τότε όμως ποια αξία θα είχε αυτή η αναγκαστική Πίστη που θα είχαμε όλοι μας; Θα οδηγούσε όχι βέβαια σε ευσέβεια, αλλά σε -υποτιμητική, της χριστιανικής προσωπικότητας- αποδοχή εκείνου που, χωρίς τη θέλησή μας, μας επιβλήθηκε άνωθεν ως προαποφασισμένη μοίρα μας!

Η διδασκαλία της Εκκλησίας είναι τελείως αντίθετη με την άκριτη θέαση του ακτίστου φωτός. Τούτο το φως δεν είναι για τα μάτια του οιουδήποτε, αλλά για τα μάτια τα προετοιμασμένα για τη θέασή του και απαιτεί προϋποθέσεις: ακλόνητη και ελευθερόβουλη εμπιστοσύνη στο Θεό, αγώνας για εξαγνισμό, στόχευση αγιότητας του βίου, καθημερινά έμπρακτη βίωση της ανιδιοτελούς αγάπης και ό,τι γενικεύει η Γραφή στην έννοια «καθαρότητα της καρδίας». Είναι φως υπερφυσικό, έλλαμψη άκτιστης ενέργειας του Θεού, που προσφέρεται σε κάθε άξιο να τη δεχτεί, «την του φωτός θέαν ορατήν τοις Χριστοειδέσιν» (Διονύσιος Αρεοπαγίτης). Εξ άλλου μόνον «οι καθαροί τη καρδία όψονται» του ακτίστου φωτός, «καθαρθώμεν τας αισθήσεις και οψόμεθα τω απροσίτω φωτί της Αναστάσεως^. Χριστόν εξαστράπτοντα…» (Ι. Δαμασκηνός). Αλλά και ο Γρηγόριος Παλαμάς επεξηγεί, ότι πρόκειται για «απλανή φωτοφάνεια» που έρχεται ως δώρο «τοις φωτιζομένοις θείως» και αλλαχού: «τοις θεοειδέσι μόνοις γενομένοις καθοράται». Αλλά και ο Γρηγόριος Θεολόγος είναι κατηγορηματικός: «ολίγοις όσον εστίν θεωρούμενον^. οίμαι δε ουδέ ολίγοις». Δηλ. ούτε ολίγοι είναι άξιοι της θέας του ακτίστου φωτός, ει μη μόνον ελάχιστοι !

 

Αμφισβητίες του Αγίου Φωτός

Σύμφωνα με τον καθηγητή της Ελληνικού Κολεγίου-Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού της Βοστώνης πρωτοπρεσβύτερο Αλκιβιάδη Καλύβα, οι πιστοί των πρώτων χριστιανικών χρόνων άναβαν λαμπάδες κάθε βράδυ, αλλά και το πρωί για να εξυμνείται με αυτό τον τρόπο ο Χριστός ο οποίος είναι «φως ιλαρόν». Στο έργο του «Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα στην ελληνορθόδοξη εκκλησία», ο καθηγητής αναφέρει ότι το άναμμα της λαμπάδας της Αναστάσεως με το Άγιο Φως διασώζει δύο κυρίως χριστιανικές παραδόσεις: Πρώτον, το άναμμα της κανδήλας στην Ακολουθία του Εσπερινού και, δεύτερον, το άναμμα της καινούργιας φλόγας που άναβε μόνο τις ημέρες του Πάσχα. Κατά τη διάρκεια του 10ου και του 11ου αιώνα πίστευαν ότι το φως «παράγεται» με θαυματουργικό τρόπο.

Την ίδια εκείνη περίοδο, στον Καθεδρικό Ναό της Ιερουσαλήμ ο πατριάρχης Ιεροσολύμων άρχισε να εισέρχεται στον Πανάγιο Τάφο και, αφού πρώτα προσευχόταν, έδινε στον αρχιδιάκονό του το Φως. Εκείνος με τη σειρά του το προσέφερε στον λαό. Αυτός είναι ο λόγος που ακόμη και στις ημέρες μας το Φως από τον Πανάγιο Τάφο μεταφέρεται από εκεί στις υπόλοιπες Ορθόδοξες εκκλησίες. Έτσι, σε χιλιάδες Ορθόδοξους ναούς σε ολόκληρο τον κόσμο οι ιερείς παίρνουν το Φως από την «ακοίμητη κανδήλα», η οποία βρίσκεται πάνω στην Αγία Τράπεζα του ναού τους και συμβολίζει τον Τάφο του Κυρίου.

Σε δημοσίευμα του πρωτοπρεσβυτέρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου π. Γεωργίου Τσέτση, επιβεβαιώνεται η θέση του καθηγητή Κωνσταντίνου Καλοκύρη ότι «πρόκειται για έναν θρύλο», ο οποίος αναπτύχθηκε στους Αγίους Τόπους μετά την εισβολή των Σταυροφόρων και μέσα στα πλαίσια της διαμάχης που υπήρχε μεταξύ των Ορθοδόξων, των Λατίνων και των Αρμενίων, καθένας από τους οποίους διεκδικούσε για τον εαυτό του το προνόμιο τού «λαμβάνειν εξ ουρανού» το Άγιο Φως. «Υπάρχει, αιώνες τώρα, διάχυτη η πεποίθηση στον ευσεβή μεν, αλλά θεολογικά και λειτουργικά απαίδευτο ορθόδοξο πιστό, που ψάχνει για «θαύματα» προκειμένου να πληρώσει το πνευματικό του κενό, ότι κατά την τελετή της αφής το άγιον φως κατέρχεται θαυματουργικά «ουρανόθεν» για να ανάψει την λαμπάδα του πατριάρχου», αλλά διευκρινίζεται ότι ο Πατριάρχης «δεν προσεύχεται για την διενέργεια θαύματος», αλλά απλώς «αναμιμνήσκεται της θυσίας και της τριημέρου Αναστάσεως του Χριστού». Ο ίδιος ο Πατριάρχης «ανάβει την λαμπάδα του από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται πάνω στον Πανάγιο Τάφο […] όπως ακριβώς πράττει ο κάθε Πατριάρχης και ο κάθε κληρικός την ημέρα της Λαμπρής». Τέλος, οι υπερβολικές τιμές που παραδοσιακά και κατά εθιμικό τυπικό αποδίδονται στο Άγιο Φως χαρακτηρίζονται ως «διασυρμός των Θείων» και γεγονός «σόλοικο που αποτελεί ασέβεια». Σύμφωνα με αυτήν την άποψη το Άγιο Φως χαίρει σεβασμού όπως κάθε εκκλησιαστικό δρώμενο και όπως το φως που δίνει ο ιερέας στους πιστούς σε κάθε εκκλησία το βράδυ της Ανάστασης χωρίς όμως υπερφυσικές προεκτάσεις. Για τους υποστηρικτές αυτής της άποψης σε αυτό συνηγορεί και η ευχή που λέει ο Πατριάρχης κατά την τελετή της αφής: «[…] διά τούτο εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον, ενδελεχώς και αειφώτως εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες διαδιδόαμεν τοις πιστεύσουσιν εις σε το αληθινόν φως […]». Από αυτό το εδάφιο συμπεραίνεται ότι δεν κατεβαίνει κάποιο υπερκόσμιο φως εξ ουρανού, αλλά χρησιμοποιείται το φως της ακοίμητης κανδήλας που καίει όλον τον χρόνο.

Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Εφραίμ Β’ (1766-1771) χαρακτήρισε την παρουσίαση του αγίου φωτός «χειροποίητον μηχανουργίαν» και, καθώς ο ίδιος γνώριζε από την προσωπική του εμπειρία τον μηχανισμό εμφάνισής του, το περιέγραψε ως το «το χειροποίητον εκείνο φως, ού καγώ, φησι, την δραματουργίαν αυτοψεί κατανοήσας».

Ο Άγγλος περιηγητής και διπλωμάτης Robert Curzon καταγράφει ότι κατά την επίσκεψη του στην Ιερουσαλήμ το 1833, την ίδια χρονιά που οι Αρμένιοι είχαν αποτύχει για άλλη μια φορά να πάρουν δια της βίας τα δικαιώματα του Παναγίου Τάφου, ο Αρμένιος Ορθόδοξος πατριάρχης είχε απευθυνθεί στο εκκλησίασμά του και «εξήγησε ότι ήταν ψεύδος το θαύμα του αγίου φωτός», προς έκπληξη όλων, «οι οποίοι για αιώνες είχαν αμετακίνητη πίστη σε αυτό το ετήσιο θαύμα ως ένα από τα πρωτεύοντα άρθρα της πίστης τους». Περιγράφει ότι «η συμπεριφορά των προσκυνητών ήταν ταραχώδης σε υπερβολικό βαθμό […] σαν να ήταν δαιμονισμένοι» και ότι αποτελούσε «σκηνικό απερίγραπτης αταξίας και βεβήλωσης».

Άλλοι θεωρούν ότι, εκτός του ότι δεν πρόκειται για θαυματουργική φλόγα, πρόκειται για απάτη και το αποδίδουν σε τέχνασμα των κληρικών του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με σκοπό την εκμετάλλευση των πιστών. Ο Διδάσκαλος του Γένους και πρωτεργάτης της απελευθέρωσης της Ελλάδος από τον Οθωμανικό ζυγό, Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) κατήγγειλε το Άγιο Φως ως απάτη και προέτρεψε την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία να διακόψει αυτές τις τελετές υποστηρίζοντας ότι «η αληθής θρησκεία όχι μόνο δεν διασφαλίζεται με την απάτην, αλλά και τρέχει μέγαν κίνδυνον να καταφρονηθεί παντάπασι και να συναριθμηθεί με τας ψευδείς θρησκείας όπότε μεταχειρίζεται αυτά εκείνα μέσα – (δηλαδή όταν χρησιμοποιεί απάτες)…», ονόμαζε το Αγιο Φως «όνειδος και αίσχος στρατηγούμενον από θρασύτατους θαυματοπλάστες» και δήλωνε κατηγορηματικά ότι «αληθής θρησκεία δεν έχει χρεία τοιούτων θαυμάτων»… Με βαθειά θλίψη ο Έλλην σοφός διαπιστώνει ότι, ενώ οι Έλληνες έχουν προς φωτισμόν μόνο το «Άγιο Φως» οι Ευρωπαίοι «ζουν μεταξύ αληθινών σοφών, περικυκλωμένοι από Ακαδημίες και Λύκεια από πάσης Τέχνης και Επιστήμης διδακτήρια. Έχουν ανοιχτές λαμπρές, δημόσιες βιβλιοθήκες και τα πιεστήρια των τυπογραφείων τους βουϊζουν καθημερινά και ασταμάτητα».

Ο Πάπας Γρηγόριος Η’ (Αρχιερατεία: 1227-1241) αποκήρυξε το Άγιο Φως ως απάτη και απαγόρευσε στους Φραγκισκανούς να έχουν οποιαδήποτε σχέση με αυτό. Επακολούθησε η καταγραφή χρονικών των Αγίων Τόπων στα οποία οι Φραγκισκανοί καυτηρίαζαν μαρτυρίες σχετικά με την τελετή. Ένας Φραγκισκανός του 15ου αιώνα, ο Φραντσέσκο Σουριάνο (Francesco Suriano), εξιστόρησε λεπτομερώς την απείθαρχη έξαψη συναισθημάτων της οποίας υπήρξε μάρτυρας πριν καταγράψει την εξής παρατήρηση: «Η λεγόμενη φωτιά, όμως, δεν κατέρχεται αληθινά (και κατά τη δική μας γνώμη, των μοναχών), αν και όλα τα έθνη εξαιτίας ημών των μοναχών προσποιούνται ότι αυτό το ψεύδος είναι αληθές».

Ο Αιγύπτιος Σιήτης χαλίφης Χακίμ (Αλ-Χακίμ μπι-αμρ-Αλλάχ, 996-1021), διώκτης των Χριστιανών αν και γιος Χριστιανής, διέταξε το 1009 να καταστραφεί ολοκληρωτικά ο Ναός του Αγίου Τάφου. Άραβες χρονικογράφοι αναφέρουν ο Ναός του Αγίου Τάφου ήταν αξιοκατάκριτος καθώς «εξαπατούσε τους πιστούς» μέσω του «»θαύματος» του Αγίου Φωτός» καθώς οι αυτοκράτορες, οι στρατηγοί και άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι κυρίως από το Βυζάντιο έφερναν σε πομπές χρήματα και άλλα τιμαλφή για να τα προσφέρουν στον ναό αλλά και «οι πιο αδαείς προσκυνητές οι οποίοι πίστευαν ότι το Πάσχα το άγιο φως κατέρχεται θαυματουργικά από τον ουρανό και ανάβει τα κεριά του ναού». Ο λόγος για αυτή του την ενέργεια ήταν ότι το θαύμα του αγίου φωτός (που ήδη υφίστατο εκείνη την εποχή) αποτελούσε μια «σκανδαλώδη απάτη». Η είδηση για την καταστροφή των κτισμάτων, όταν έφτασε στην Ευρώπη, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις οι οποίες οδήγησαν τελικά στην Πρώτη Σταυροφορία. Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του Ρώσου ορθόδοξου αρχιμανδρίτη (και επιστήμονα) Πορφύριου, που εκδόθηκε σε οκτάτομο βιβλίο με τον τίτλο «Το βιβλίο της ύπαρξής μου»: Ένας ιεροδιάκονος που κατάφερε να μπει στο ιερό του Τάφου, την περίοδο κατά την οποία θεωρείτο ότι το Φως κατεβαίνει από τον ουρανό, διαπίστωσε με τρόμο ότι το Άγιο Φως προήρχετο από ένα καντήλι το οποίο ποτέ δεν σβήνει. Μου το είπε ο ίδιος σήμερα («Το βιβλίο της ύπαρξης μου» Τόμος:1, σελ. 671).

Ο Πορφύριος επίσης, στο ίδιο βιβλίο, αναφέρει ένα περιστατικό το οποίο διηγήθηκε σ’ αυτόν ο μητροπολίτης Ιεροσολύμων. Σύμφωνα με τη διήγηση, όταν ο στρατιωτικός διοικητης της Αιγύπτου Ιμπραήμ Πασάς (ναι! ο γνωστός μας από την Ελληνική Επανάσταση στο Μωριά) βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα, ζήτησε να του επιτραπεί η είσοδος στο ναό, προκειμένου να επιβεβαιώσει ο ίδιος της αυθεντικότητα του «θαύματος» και δήλωσε ότι αν όντως επρόκειτο για θαύμα τότε θα έκανε μια μεγάλη δωρεά στο ταμείο της εκκλησίας, διαφορετικά, άν επρόκειτο για απάτη, θα απεκάλυπτε την απάτη αυτή σε όλη την Ευρώπη και θα προέβαινε σε κατάσχεση όλης της περιουσίας του πανάγιου τάφου, η οποία είχε συγκεντρωθεί από δωρεές και τάματα των πιστών όλα αυτά τα χρόνια! Σύμφωνα πάντα με τον Προφύριο, ο Μιχαήλ, μητροποπολίτης της Πέτρας, ο Δανιήλ μητροπολίτης της Ναζαρέτ και ο Διονύσιος επίσκοπος Φιλαδέλφειας (έτσι λεγόταν τότε το Αμμάν), ζήτησαν αμέσως συνάντηση με τον Ιμπραήμ, προκειμένου να έρθουν σε κάποια… συμφωνία. Στη συνάντηση αυτή ο Μιχαήλ παραδέχτηκε την απάτη της αφής του φωτός από αναμμένο καντήλι και ζήτησε από τον Ιμπραήμ να μην επιχειρήσει να αποκαλύψει το μυστικό και να μην ανακατεύεται με τα της Εκκλησίας, διότι κάτι τέτοιο θα… δυσαρεστούσε τον Τσάρο Νικόλαο της Ρωσίας, με απρόβλεπτες για τον Ιμπραήμ πολιτικές και στρατιωτικές συνέπειες! Ενόψει του πιο πάνω εκβιασμού, ο Ιμπραήμ θεώρησε σκόπιμο να «θάψει» το όλο θέμα… Και συνεχίζει ο Πορφύριος: […] ο μητροπολίτης πρόσθεσε ότι μόνο από το θεό τον ίδιο περιμένουμε συγχώρεση για το ψέμα αυτό, διότι σε περίπτωση που το αποκαλύπταμε στους πιστούς ζητώντας απ’ αυτούς συγχώρεση, είναι βέβαιο ότι οι πιστοί θα μας διαμέλιζαν εκεί έξω στην είσοδο του ναού! («Το βιβλίο της ύπαρξης μου» Τόμος:3, σελ. 299-301).

----------------------------------------------------------------------------------------------

Το τι συμβαίνει στον Πανάγιο Τάφο το περιγράφει άριστα η δεητική ευχή, που αναπέμπει ο Πατριάρχης, ώστε να αγιασθεί το φυσικό φως, που λαμβάνει από την ακοίμητη κανδήλα και να καταστεί αυτό το φως, άγιον φως. Τόσο απλά.

Η ευχή αυτή δεν είναι κρυφή και βρίσκεται στο επίσημο δημοσιογραφικό όργανο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων «Νέα Σιών» (τόμος ΞΒ΄, 1967, σλ. 235), όπου ο πάσα ένας μπορεί να την δει και να την μελετήσει. Την δημοσιεύουμε στην συνέχεια

«Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ, η αρχίφωτος σοφία του ανάρχου Πατρός. Ο φως οικών απρόσιτον, ο ειπών εν σκότους φως λάμψαι, ο ειπών γενηθήτω φως και εγένετο φως, Κύριε, ο του φωτός χορηγός, ο εξαγαγών ημάς από του σκότους της πλάνης και εισαγαγών εις το θαυμαστόν φως της σης επιγνώσεως, ο την γην μεν πάσαν δια της εν αυτή ενσάρκου παρουσίας σου, τα καταχθόνια δε της εις Άδην καταβάσεως σου φωτός πληρώσας και χαράς, μετά δε ταύτα δια των αγίων σου αποστόλων φως καταγγείλας πάσι τους έθνεσιν. Ευχαριστούμεν σοι, ότι δια της ευσεβούς πίστεως μετήγαγες ημάς από του σκότους εις φως και γεγόναμεν υιοί δια του αγίου βαπτίσματος, θεασάμενοι την δόξαν σου πλήρη ούσαν χάριτος και αληθείας, αλλ’ ω φωτοπάροχε Κύριε, ο το μέγα φως ων, ο ειπών, ο λαός ο καθήμενος εν σκότει. Δέσποτα Κύριε, το φως το αληθινόν, ο φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον, το μόνον φως του κόσμου και φως της ζωής των ανθρώπων, ου από της δόξης επληρώθη τα σύμπαντα, ότι φως εις τον κόσμον ελήλυθας δια της ενσάρκου σου οικονομίας, ει και οι άνθρωποι ηγάπησαν μάλλον το σκότο ή το φως, συ Κύριε φωτοδότα, επάκουσον ημών των αμαρτωλών και αναξίων δούλων σου των την ώρα ταύτη παρισταμένων τω παναγίω σου και φωτοφόρω τούτω τάφω και πρόσδεξαι ημάς τιμώντας τα άχραντα πάθη σου, την παναγίαν σου σταύρωσιν, τον εκούσιον θάνατον και την εν τω πανσεβάστω τούτω μνήματι του τεθεωμένου σου σώματος κατάθεσιν και ταφήν και τριήμερον εξανάστασιν, ήν χαρμονικώς ήση αρξάμενοι εορτάζειν μνείαν ποιούμεθα και της εν Άδου καθόδου σου, δι’ ης τας εκείσε των δικαίων κατέχομενας ψυχάς δεσποτικώς ηλευθέρωσας τη αστραπή της σης θεότητος, φωτός πληρώσας τα καταχθόνια. ¨οθεν δη αγαλλόμενη καρδία και χαρά πνευματική κατά τούτο το υπερευλογημένον Σάββατον τα εν γη και υπό γην θεοπρεπώς τελεσθέντα σοι σωτηριοδέστατα μυστήρια σου εορτάζοντες και σε το όντως ιλαρόν και εφετόν φως εν τοις καταχθονίοις θεϊκώς επίλαμψαν, εκ τάφου δε θεοπρεπώς αναλάμψαν αναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα σου την προς ημάς συμπαθώς γενομένην θεοφάνειαν εικονίζοντες, επιδή γαρ τη σωτηρίω και φωταυγεί νυκτί πάντα πεπλήρωται φωτός ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια δια το υπερφυές μυστήριον της εν Άδου καθόδου σου και της εκ Τάφου σου τριημέρου αναστάσεως. Δια τούτο εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον ενδελεχώς και αειφώτως εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες διαδιδόαμεν τοις πιστεύουσιν εις σε το αληθινόν φως και παρακαλούμεν και δεόμεθά σου, Πανάγιε Δέσποτα, όπως αναδείξης αυτό αγιασμού δώρον και πάσης θεϊκής σου χάριτος πεπληρωμένον δια της χάριτος του Παναγίου και φωτοφόρου Τάφου σου και τους απτομένους ευλαβώς αυτού ευλογήσης και αγιάσης, του σκότους των παθών ελευθερών και των φωτεινοτάτων σου σκηνών καταξιώσης, όπου φως το ανέσπερον της σης θεότητος λάμπει, χάρισαι αυτοίς, Κύριε, υγιείαν και ευζωΐαν και τους οίκους αυτών παντός αγαθού πλήρωσον.

 

Ναι, Δέσποτα φωτοπάροχε, επάκουσον μου του αμαρτωλού εν τη ώρα ταύτη και σος ημίν τε και αυτοίς περιπατείν εν τω φωτί σου και εν αυτώ μένειν, έως το φως της προσκαίρου ζωής έχομεν. Δος ημίν, Κύριε, ίνα το φως της προσκαίρου ζωής ταύτης έχωμεν. Δος ημίν, Κύριε, ίνα το φως των καλών έργων ημών λάμπη έμπροσθεν των ανθρώπων και δοξάζωσι σε συν τω αναρχώ σου Πατρί και τω Παναγίω Πνεύματι. Εις φως γαρ εθνών ημάς τέθεικας, ίνα αυτοίς τη σκοτία περιπατούσι φαίνωμεν. Αλλ’ ημείς ηγαπήσαμεν το σκότος μάλλον ή το φως φαύλα πράσσοντες. Πας γαρ ο φαύλα πράσσων μισεί το φως κατά τον αψευδή λόγον σου, δια τούτο οσήμεραι προσκοπτόμεν αμαρτάνοντες, επειδή περιπατούμεν εν τη σκοτία. Αλλ’ αξίωσον ημάς το υπόλοιπον της ζωής ημών βιωτεύσαι πεφωτισμένους τους οφθαλμούς της διανοίας ημών. Δος ημίν, ίνα ως τέκνα φωτός περιπατήσωμεν εν τω φωτί των εντολών σου, το του αγίου βαπτίσματος φωτεινόν ένδυμα, υπέρ δια των έργων ημαυρώσαμεν, λεύκανον ως το φως, ο αναβαλλόμενος το φως ώσπερ ιμάτιον. Δος ημίν ενδύσασθαι τα όπλα του φωτός, ίνα δι’ αυτών τον άρχοντα του σκότους τροπούμεθα, ως μετασχηματίζεται εις άγγελον φωτός. Ναι, Κύριε, και ως εν ταύτη τη ημέρα τοις εν σκότει και σκιά θανάτου καθημένοις φως έλαμψας, ούτω σήμερον λάμψον εν ταις καρδίαις ημών το σον ακήρατον φως, ίνα δια τούτου φωτιζόμενοι και θερμαινόμενοι εν τη πίστει δοξάζομεν σε το μόνον εκ μόνου του αρχιφώτου φωτός ιλαρόν φως εις τους ατελεύτητους αιώνας. Αμήν».

 

Στο κρίσιμο σημείο η ευχή αναφέρει: » Όθεν δη αγαλλομένη καρδία και χαρά πνευματική κατά τούτο το υπερευλογημένον Σάββατον τα εν γη και υπό γην θεοπρεπώς τελεσθέντα σοι σωτηριωδέστατα μυστήριά σου εορτάζοντες και σε το όντως ιλαρόν και εφετόν φως εν τοις καταχθονίοις θεϊκώς επιλάμψαν, εκ τάφου δε θεοπρεπώς αναλάμψαν αναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα, σου την προς ημάς συμπαθώς γενομένην θεοφάνειαν, εικονίζοντες. επειδή γαρ τη σωτηρίω και φωταυγεί νυκτί πάντα πεπλήρωται φωτός ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια δια το υπερφυές μυστήριον της εν Άδου καθόδου σου και της εκ Τάφου σου τριημέρου αναστάσεως. Δια τούτο, εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον ενδελεχώς και αειφώτως εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες, διαδιδόαμεν τοις πιστεύουσιν εις σε το αληθινόν φως και παρακαλούμεν και δεόμεθά σου, Πανάγιε Δέσποτα, όπως αναδείξης αυτό αγιασμού δώρον και πάσης θεϊκής σου χάριτος πεπληρωμένον, δια της χάριτος του Παναγίου και φωτοφόρου Τάφου σου. και τους απτομένους ευλαβώς αυτού ευλογήσης και αγιάσης, του σκότους των παθών ελευθερών και των φωτεινοτάτων σου σκηνών καταξιώσης, όπου φως το ανέσπερον της σης θεότητος λάμπει. χάρισαι αυτοίς, Κύριε, υγιείαν και ευζωίαν και τους οίκους αυτών παντός αγαθού πλήρωσον»

Η προσεκτική μελέτη της ειδικής αυτής δεητικής ευχής καταδεικνύει τα εξής:

1.- Πραγματοποιείται φωτοφάνεια σε ανάμνηση του Χριστού, που σαν Φως έλαμψε από τον Τάφο, από τον ίδιο τον Πατριάρχη (και επομένως δεν πραγματοποιείται ουρανόθεν η φωτοφάνεια): «… σε το όντως ιλαρόν και εφετόν φως εν τοις καταχθονίοις θεϊκώς επιλάμψαν, εκ τάφου δε θεοπρεπώς αναλάμψαν αναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα, σου την προς ημάς συμπαθώς γενομένην θεοφάνειαν εικονίζοντες. …»

2.- Το Άγιο Φως λαμβάνεται από την ακοίμητη κανδήλα, η οποία συνεχώς και με επιμέλεια παραμένει αναμμένη πάνω από τον Πανάγιο Τάφο και δεν σβύνει ποτέ και από την οποία λαμβάνει ο Πατριάρχης το φως, το οποίο με τη δεητική ευχή μετατρέπεται σε Φως Άγιο και το οποίο κατόπιν μοιράζεται στους πιστούς: «… Δια τούτο, εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον ενδελεχώς και αειφώτως εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες, διαδιδόαμεν τοις πιστεύουσιν εις σε το αληθινόν φως …».

3.- Ο Πατριάρχης παρακαλεί τον Κύριο να αναδείξει το Φως, που έχει προηγουμένως λάβει από την ακοίμητη κανδήλα, αγιασμού δώρο και πεπληρωμένο πάσης θεϊκής χάριτος: «… παρακαλούμεν και δεόμεθά σου, Πανάγιε Δέσποτα, όπως αναδείξης αυτό αγιασμού δώρον και πάσης θεϊκής σου χάριτος πεπληρωμένον, δια της χάριτος του παναγίου και φωτοφόρου Τάφου σου. …».

4.- Τέλος παρακαλεί, όπως ο Θεός στείλει τη λάμψη του φωτισμού Του στον εσωτερικό μας κόσμο: «… ούτω σήμερον λάμψον εν ταις καρδίαις ημών το σον ακήρατον φως, …».

5.- Η ευχή είναι σαφώς δεητική και όχι ευχαριστιακή, καθότι παρακαλούμε να αγιασθεί το Φως, που ανάβουμε από την κανδήλα. Εάν το Φως ήτανε ουρανόπεμπτο, τότε θα ήτανε ήδη αγιασμένο και επομένως δεν θα χρειαζότανε ειδική δεητική ευχή για να καθαγιασθεί, ενώ σ’ αυτή την περίπτωση θα υπήρχε άλλου τύπου ευχή (ευχαριστιακή). Η ευχή αυτή καθαγιασμού είναι του ιδίου τύπου με τις ευχές, που αναπέμπονται στην περίπτωση του αγιασμού των υδάτων και της μεταβολής των Τιμίων Δώρων.

Εκ των ανωτέρω αναφερομένων στοιχείων σαφώς καταφαίνεται, ότι το Άγιον Φως, που λαμβάνεται το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου από τον Πανάγιο Τάφο, από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων δεν είναι θεόσταλτο και δεν ανάπτεται κατά θαυματουργικό τρόπο, αλλά ανάπτεται από το φυσικό φως της ακοίμητης κανδήλας, μετατρεπόμενο σε Φως Άγιο με την ειδική δεητική ευχή, που αναπέμπεται από τον Πατριάρχη και τότε παρέχεται στους πιστούς.

Θεωρούμε πλέον, ότι κάθε άλλη συζήτηση ή μαρτυρία είναι άνευ περιεχομένου, αφού η ίδια η ευχή είναι καταλυτική πάνω στο θέμα αυτό και δεν αναφέρει πουθενά, περί άνωθεν κατερχομένου αϋλου φωτός, αλλά περί φυσικού φωτός στην ανάμνηση του Αναστάντος Χριστού, του αληθινού φωτός του κόσμου.

Βέβαια μπορεί να υπάρχει και μια ιδιάζουσα περίπτωση: Μπορεί να προσεύχεται ο Πατριάρχης, ώστε το φυσικό φως της κανδήλας να μετατραπεί σε φως άγιο (κάτι που αποτελεί θαύμα), αλλά ο Θεός να εμην εισακούει της προσευχής του και να στέλνει ήδη αγιασμένο φως εξ ουρανού (κάτι που αποτελεί βεβαίως θαύμα) και αυτή η ανυπακοή του Θεού να γίνεται επί αιώνες τώρα!

Ας σκεφθούμε κάτι ανάλογο στον μεγάλο Αγιασμό: Ο ιερέας να προσεύχεται για τον αγιασμό του νερού στο δοχείο, ο Θεός να μην ακούει την προσευχή και να στέλνει αγιασμένο νερό εξ ουρανού! Παντως τέτοια περίπτωση δεν έχει καταγραφεί μέχρι τώρα!

Αντίστοιχες περιπτώσεις υπάρχουν στον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων, του καθαγιασμού του αγίου Μύρου, κ.λπ.

Ορισμένοι διατείνονται  ότι στους Αγίους Τόπους πλεονάζει η Χάρις του αγίου Πνεύματος.

Την απάντηση την δίνει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, 16 αιώνες πριν:

Το εάν πλεονάζει η Χάρις του αγίου Πνεύματος ή εάν οι πιστοί γίνονται μέτοχοι της Δωρεάς εξαιτίας της μετάβασής των στα Ιεροσόλυμα, ας αφήσουμε τον πλέον αρμόδιο να απαντήσει, τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης, ο οποίος τις εμπειρίες του, τις καταγράφει στο βιβλίο του:

«Ένα ταξίδι στα Ιεροσόλυμα», όπου μεταξύ πολλών άλλων αναφέρει: «Τι δε πλέον έξει ο εν τοις τόποις εκείνοις γενόμενος, ως μέχρι του νυν σωματικώς του Κυρίου εν εκείνοις τοις τόποις διάγοντος ημών δε αποφοιτώντος, ή ως του Αγίου Πνεύματος παρά τοις Ιεροσολυμίταις πλεονάζοντος προς δε ημάς διαβείναι αδυνατούντος; ….. Έπειτα και ει ην πλείων η χάρις εν τοις κατά Ιεροσόλυμα τόποις, ουκ αν επεχωρίαζε τοις εκεί ζώσιν η αμαρτία. νυν μέντοι ουκ έστιν ακαθαρσίας είδος ό μη τολμάται παρ’ αυτοίς, και πορνείαι και μοιχείαι και κλοπαί και ειδωλολατρείαι και φαρμακείαι και φθόνοι και φόνοι. και μάλιστά γε το τοιούτον επιχωριάζει κακόν, ώστε μηδαμού τοιαύτην ετοιμότητα είναι προς το φονεύειν όσην εν τοις τόποις εκείνοις, θηρίων δίκην τω αίματι των ομοφύλων επιτρεχόντων αλλήλοις ψυχρού κέρδους χάριν. όπου τοίνυν ταύτα γίνεται, ποίαν απόδειξιν έχει το πλείονα χάριν είναι εν τοις τόποις εκείνοις;». Και όλα αυτά 350 χρόνια μετά την Ανάσταση του Κυρίου μας, όπου η ανάμνηση του συγκλονιστικού αυτού γεγονότος ήτανε ακόμη πολύ νωπή.

Ως προς δε την ωφέλεια από την εκείσε παρουσίαν, ο ίδιος ο άγιος θέτει κάποιες προϋποθέσεις: «Ει δε πλήρη έχεις τον έσω άνθρωπον λογισμών πονηρών, καν επί του Γολγοθά ης καν επί του όρους των Ελαιών, καν υπό το μνήμα της Αναστάσεως, τοσούτον απέχεις του τον Χριστόν δέξασθαι εν αυτώ όσον οι μηδέ την αρχήν ομολογήσαντες». Και αλλαχού: «Ει μεν ουν ό ην απ’ αρχής, εγίνετο μέχρι του νυν, του Αγίου Πνεύματος εν είδη πυρός των χαρισμάτων οικονομούντος έκαστον, έδει πάντας είναι εν τω τόπω εκείνω εν ω η διανομή του χαρίσματος εγίνετο. ει δε το πνεύμα όπου θέλει πνει, και οι ενταύθα πιστεύσαντες μέτοχοι γίνονται του χαρίσματος κατά την αναλογίαν της πίστεως, ου κατά την επιδημίαν την εν Ιεροσολύμοις».

-----------------------------------------------------------------------------------------------

ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΧΙΣΜΕΝΗ ΚΟΛΩΝΑ

Ένα άλλο σημείο, στο οποίο θα πρέπει να σταθούμε, είναι η περιβόητη σχισμένη κολώνα και το θαύμα που (θρυλείται ότι) συνδέεται μ’ αυτήν. Ακόμα και σκληροπυρηνικοί απολογητές, στην περίπτωση αυτή συνιστούν επιφυλακτικότητα!

Λέγεται, πως το 1549 μ.Χ. οι Αρμένιοι δωροδόκησαν τον σουλτάνο Μουράτ, για να τους δώσει την άδεια να εισέλθουν στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως και να βγάλουν αυτοί από τον Πανάγιο Τάφο το Άγιο Φως. Πράγματι, ο σουλτάνος τους έδωσε την άδεια και οι Αρμένιοι μπήκαν μέσα στον Ναό και τον κλείδωσαν. Γεμάτος απελπισία, ο Ορθόδοξος Πατριάρχης όταν είδε τους Αρμένιους να βρίσκονται μέσα στον Πανάγιο Τάφο, γονάτισε έξω στην είσοδο του Ναού κοντά σε μία από τις κολόνες. Ξαφνικά η κολόνα σχίστηκε και βγήκε το Άγιο Φως ανάβοντας τις λαμπάδες του Πατριάρχη. Ο Αγαρηνός Εμίρης παρακολουθούσε τα γεγονότα από τον μιναρέ του τζαμιού που βρίσκονταν απέναντι από τον Ναό. Μόλις είδε τα γεγονότα φώναξε «Μεγάλη η πίστη των Χριστιανών! ‘Ένας είναι ο αληθινός Θεός, ο Θεός των Χριστιανών. Πιστεύω στον Αναστάντα εκ νεκρών Χριστόν. Τον προσκυνώ ως Θεό μου». Μετά από αυτή την ομολογία του πήδησε από τον μιναρέ. Κατά την πτώση του όμως δεν έπαθε τίποτα. Τότε οι μουσουλμάνοι τον έπιασαν και τον αποκεφάλισαν.

Εδώ όμως προκύπτουν κάποιοι προβληματισμοί. Το σχίσιμο της κολώνας, για παράδειγμα (το οποίο εστιάζεται κυρίως στο κατώτερο τμήμα της), δεν είναι διαμπερές! Συνεπώς, θα πρέπει να δοθεί μια λογική εξήγηση για το πώς (αλλά κυρίως ΓΙΑΤΙ) το φως διαπερνώντας το υλικό εμπόδιο του κίονα άφησε τα ίχνη του μόνο από την εξωτερική πλευρά. Εκτός κι αν … το σχίσιμο προκλήθηκε από έξω προς τα μέσα, και όχι από μέσα προς τα έξω!

Ο Ιάσωνας Ευαγγέλου, στο «Θρησκευτικό φαινόμενο», κάνει λόγο για φθορά «από την πυρκαγιά του 1808», ενώ ο Κ. Καλοκύρης υποστηρίζει, ότι επρόκειτο για λάμψη κεραυνού, χωρίς ωστόσο να δίνει περαιτέρω πληροφορίες ή να διευκρινίζει πόθεν τούτο τεκμαίρεται.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει η εικασία του, ότι ο θρύλος περί θαυματουργικής εμφάνισης τού φωτός μέσα από την κολώνα, «πιθανόν να σχετίζεται με την παλαιά παράδοση που διασώζει ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας κατά την οποία ο Θεός «και τω πυρί δεδίττεται – δηλαδή εκπλήσσει, φοβίζει – τους ανθρώπους ανάπτων εκ κίονος την φλόγα» (…). Και εδώ όμως ο Θεός «δεδίττεται» με τη φλόγα του κεραυνού που (…) έσχισε την κολώνα»!

Ο προβληματισμός, σε σχέση με την αυθεντικότητα τού εν λόγω «θαύματος», γίνεται όμως ακόμα πιο βασανιστικός, όταν αναρωτιόμαστε, πως είναι δυνατόν οι Αρμένιοι να βίωσαν μπροστά στα μάτια τους αυτό το απίστευτο θαύμα, κι όμως αντί να αποκηρύξουν πάραυτα τα σφαλερά τους πιστεύω και να ασπαστούν το ορθόδοξο δόγμα, απλώς έφυγαν με σκυμμένο το κεφάλι; Γιατί δεν έκαναν αυτό που έκανε ο μουσουλμάνος μουεζίνης;

Και καλά, για τον άλφα ή για τον βήτα λόγο, δεν το έκαναν. Έκτοτε όμως έχουν παρέλθει πάνω από 400 χρόνια και οι Αρμένιοι έχουν βιώσει το θαύμα ισάριθμες φορές, και μάλιστα από απόσταση αναπνοής! Ακόμα να πιστέψουν;

Εδώ πράγματι διερωτάται κανείς, ότι ο Αρμένιος παρατηρητής πρέπει σίγουρα να είναι «ο πιο δύσπιστος χριστιανός όλων των εποχών! (…). Μόνον ο διάβολος θα είχε τόσο αρνητισμό!».

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΚΑΪΑΣ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ

Η εξελικτική πορεία του αγίου Φωτός μέσα στο χρόνο, δεν ήταν βέβαια δυνατόν να μην αγγίξει και την κατά πολλούς εντυπωσιακότερη ιδιότητα του: την περιβόητη ακαϊα. Αρχικά, λέει, η φλόγα δεν καίει, και μόνο μετά την πάροδο 33 ολόκληρων λεπτών, αποκτά τις φυσικές της ιδιότητες!
Το εκπληκτικό δε είναι, ότι η ακαΐα ΔΕΝ συνδέεται με τον βαθμό πίστης ή τις γενικότερες θρησκευτικές πεποιθήσεις του ατόμου, έτσι ώστε να μπορεί να βιωθεί ακόμα και από ανθρώπους που δεν πιστεύουν καν στο Άγιο Φως! – Μάλιστα… Φαίνεται λοιπόν πως και εδώ υπήρξαν σημαντικές τροποποιήσεις προϊόντος τού χρόνου … Διότι τουλάχιστον την εποχή του ιερομονάχου και ιεροδιδασκάλου Γαβριήλ (1755-1815), όπως ο ίδιος μας διαβεβαιώνει, η ακαΐα εξαρτάτο ΑΜΕΣΑ από τον βαθμό τής πίστης με την οποία προσερχόταν κανείς στο φως: Ευλαβείς και ενάρετοι προσκυνητές «το εβάστασαν μετά πίστεως ώρα ικανήν και εις τας χείρας και εις τους κόλπους και εις το πρόσωπον και δεν εκάησαν. Αλλ˙ ήρχισες να διστάζεις (…) και να δοκιμάζεις όχι με πίστιν, αλλά με αμφιβολίαν; Καίει, το ομολογώ»!

Τι ισχύει λοιπόν τελικά; Τι θα πρέπει επιτέλους να πιστέψουμε; Γιατί το «θαύμα» δεν χαρακτηρίζεται από επιβλητική απλότητα και αναλλοίωτη συνέχεια; Γιατί όλες αυτές οι ανακολουθίες; Είναι κι αυτά τα τόσο συμβολικά, υποτίθεται διά θαύματος εμφανιζόμενα 33 λεπτά ακαΐας, που πραγματικά πρέπει να παλέψει κανείς για να μην κολαστεί! Διότι άσχετα με την (αντικειμενική ή υποκειμενική) υπόσταση του φαινομένου, γεννάται το ερώτημα: Γιατί 33, 23, 13 ή οσαδήποτε λεπτά και όχι πάντα; Γιατί το θαύμα στη γένεσή του να είναι τόσο εντυπωσιακό, τόσο υπέρλογο, μα στη συνέχεια να υπόκειται σε φυσικούς περιορισμούς;

Σε κάθε περίπτωση πάντως, για να έχετε μια ιδέα, πως ακριβώς εννοείται η ακαΐα που επικαλούνται αρκετοί, παρακολουθήστε μερικά από τα βίντεο που εμφανίζουν πιστούς να μην καίγονται. Προσέξτε, ότι στην συντριπτική πλειοψηφία κανένας δεν κρατά σταθερά τη φλόγα σε ένα σημείο, αλλά μετακινούν με σχετική ταχύτητα, είτε το κερί, είτε το «δοκιμαζόμενο» σημείο του σώματος. Σημειώστε επίσης, ότι τα περισσότερα βίντεο που σχετίζονται με αυτό το θέμα, δεν διαρκούν παρά ελάχιστα δευτερόλεπτα, ενώ κάποια απ’ αυτά αναπαράγονται σε αργή κίνηση, για να δίνουν την ψευδαίσθηση της παρατεταμένης διάρκειας. Με λίγα λόγια, ακόμα και στην περίπτωση αυτή, συμβαίνει ότι πάνω-κάτω και με τους Αναστενάρηδες στη Δράμα, ένα φαινόμενο το οποίο έχει εξηγηθεί επιστημονικά.

Θα πρέπει να αναφερθεί τέλος, πως το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, σε σχέση με την θαυματολογία, δεν παίρνει επίσημη θέση και τηρεί μια στάση ουδετερότητας. Στην δε, επίσημη ιστοσελίδα του Πατριαρχείου, ουδεμία αναφορά γίνεται στο θέμα.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Τελευτώντας θα θέλαμε να μεταφέρουμε κάποιες παρατηρήσεις από το βιβλίο του π. Γ. Μεταλληνού: «Φωτομαχικά – Αντιφωτομαχικά», που δεν δύναται κανείς βέβαια να του επισυνάψει την ιδιότητα του «μεταπατερικού» :

Ο Αρχιμανδρίτης Προκόπιος Δενδρινός (1848), αγιορείτης μοναχός της Ι. Μ. Παντοκράτορος και διευθυντής της Εκκλησιαστικής Σχολής Πόρου (επί Καποδίστρια) στο έργο του: «Τα υπέρ του Αγίου Φωτός, τα υπέρ και τα κατά», αναφέρει ως ενισχυτικό των απόψεών του (κατά του θαυματουργικού τρόπου) το διαθρυλούμενο συμβάν με τον «κίονα», από τον οποίο «εξήλθε φως» (1580). Ο Δενδρινός δέχεται ότι ήταν απάτη (ο κίων τρυπήθηκε με μαχαίρι και έβαλαν στο άνοιγμά του την «πνευματώδη ύλη»). Ερωτά δε: Γιατί το «Άγιο Φως» να μην βγει από την Αγία Τράπεζα του Βήματος, που συμβολίζει τον Άγιο Τάφο, αλλά από τον κίονα; Καυστικότατα δε καταφεύγει σε ένα ισχυρότατο επιχείρημα, που δεν στερείται θεολογικής σημασίας: Αν το «θαύμα» εκείνο έγινε δια την αναξιότητα των Αρμενίων, γιατί μεταδίδεται σ’ αυτούς το φως από τον Πατριάρχη ή τον αντικαταστάτη του; Η μετάδοση, άμεσα ή έμμεσα, του Φωτός στους αιρετικούς δεν βρίσκει εκκλησιολογικά δικαίωση… (Είναι δύσκολο να υπάρξει θεολογική αντίρρηση σ’ αυτή την επισήμανση, διότι και η υμνογραφική πρόσκληση «Δεύτε, λάβετε φως» στα μέλη της Εκκλησίας απευθύνεται) (σελ. 127).

Αλλά και ο ίδιος ο Δενδρινός επισημαίνει εύστοχα και κάτι, πράγματι, περίεργο. Οι Αγιοταφίτες δεν λειτουργούν ποτέ στον άγιο λίθο του Πανάγιου Τάφου, που είναι «αρχέτυπον των ιερών Τραπεζών». Θα υπέθετε κανείς, ότι αποφεύγεται τούτο, διότι οι παπικοί τελούν σ’ αυτόν την «μιαρά τελετή» τους, όπως και οι Αρμένιοι και οι Χαμπέσιοι (= Αιθίοπες). Είναι δε όντως και οι παπικοί αιρετικοί. Πως όμως ο λίθος, ενώ γίνεται «βέβηλος» με τις τελετές των αιρετικών και γι’ αυτό «ανεπίδεκτος της αναιμάκτου θυσίας», γίνεται εν τούτοις «επιδεκτικός Αγίου Φωτός»;» (σελ. 128-129).

Επίσης, ο ίδιος ο συγγραφέας σε άλλο σημείο του βιβλίου του καταγράφει: «Προτιμώ τους «αθέους», που απορρίπτουν διαρρήδην κάθε περίπτωση θαύματος στο θέμα του «Αγίου Φωτός», από την για οποιονδήποτε λόγο απόκρυψη της αλήθειας».

Ο καθηγητής του ΑΠΘ κ. Κ. Καλοκύρης στην έρευνά του για το Άγιο Φως, στο βιβλίο του, που ανεφέρθη παραπάνω, καταγράφει: «Η….. σωματική έρευνα στην οποίαν λέγεται ότι υποβάλλεται ο Πατριάρχης πριν από την είσοδό του στο Κουβούκλιο….. είναι ένας θρύλος, προϊόν κατώτερης λαϊκής αφέλειας […..], που υποβιβάζει σε «απάτη» την έντιμη και ακατάκριτη συμπεριφορά του και τον παρουσιάζει έτσι ως συνεργό στην εμφάνιση ενός ψευδοθαύματος».

Τέλος, ο Μ. Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, π. Γεώργιος Τσέτσης («ΤΟ ΒΗΜΑ» 21.4.06), δηλώνει: «Υπάρχει, αιώνες τώρα, διάχυτη η πεποίθηση στον ευσεβή μεν, αλλά θεολογικά λειτουργικά απαίδευτο ορθόδοξο πιστό, που ψάχνει για «θαύματα» προκειμένου να πληρώσει το πνευματικό του κενό, ότι κατά την τελετή αφής το Άγιον Φως κατέρχεται θαυματουργικά «ουρανώθεν», για να ανάψει τη λαμπάδα του Πατριάρχου…..».
Άλλοι θεωρούν ότι, εκτός του ότι δεν πρόκειται για θαυματουργική φλόγα, πρόκειται για απάτη και το αποδίδουν σε τέχνασμα των κληρικών του ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με σκοπό την εκμετάλλευση των πιστών.

Ο Πάπας Γρηγόριος Η’ (1227-1241) αποκήρυξε το Άγιο Φως ως απάτη και απαγόρευσε στους Φραγκισκανούς να έχουν οποιαδήποτε σχέση με αυτό. Επακολούθησε η καταγραφή χρονικών των Αγίων Τόπων στα οποία οι Φραγκισκανοί καυτηρίαζαν μαρτυρίες σχετικά με την τελετή. Ένας Φραγκισκανός του 15ου αιώνα, ο Φραντσέσκο Σουριάνο (Fra Francesco Suriano), εξιστόρησε λεπτομερώς την απείθαρχη έξαψη συναισθημάτων της οποίας υπήρξε μάρτυρας πριν καταγράψει την εξής παρατήρηση: «Η λεγόμενη φωτιά, όμως, δεν κατέρχεται αληθινά (και κατά τη δική μας γνώμη, των μοναχών), αν και όλα τα έθνη εξαιτίας ημών των μοναχών προσποιούνται ότι αυτό το ψεύδος είναι αληθές».