Ἡ δογματική διάστασις τοῦ νέου ἑορτολογίου -- Τοῦ κ. Δημητρίου Χατζηνικολάου, Ἀν. Καθηγητοῦ Οἰκονομικῶν τοῦ Παν/μίου Ἰωαννίνων

Ἔχει λεχθῆ καί γραφῆ πολλάκις, ἀλλ’ ἀνακριβῶς, ὅτι τό 1924 οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί (Ο.Χ.) δέν ἐγνώριζον δῆθεν ὅτι ὁ λόγος τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ νέου ἑορτολογίου (ν.ἑ.) ἦτο ἡ προώθησις τῆς παναιρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ. Συνεπῶς, συμπεραίνουν αὐτοί πού χρησιμοποιοῦν αὐτήν τήν ἐπιχειρηματολογίαν, ὅσοι ἀπετειχίσθησαν τότε ἀπό τήν καινοτομήσασαν Ἐκκλησίαν, ἐπικαλούμενοι τόν 15ον Κανόνα τῆς ΑΒ Συνόδου καί γενικώτερον τήν Πατερικήν Διδασκαλίαν καί Παράδοσιν, ἔσφαλον, διότι δῆθεν δέν ὑφίστατο δογματικός λόγος πού νά δικαιολογῇ τήν ἀποτείχισιν, ἐνῷ ὅσοι ἀπεδέχθησαν τό ν.ἑ. δέν ὑπέπεσαν εἰς δογματικόν σφάλμα.

Σκοπός τοῦ παρόντος ἄρθρου εἶναι ν’ ἀποδείξῃ ὅτι ὁ ὡς ἄνω ἰσχυρισμός εἶναι ἐσφαλμένος, παραθέτοντας κείμενα πού εἶδον τό φῶς τῆς δημοσιότητος πρό τοῦ 1924 καί πού ἀποδεικνύουν ὅτι ἀπό τό 1582 καί ἐντεῦθεν εἶναι γνωστόν ὅτι οἱ παπικοί καί οἱ ἑνωτικοί «ὀρθόδοξοι» (οἱ σημερινοί Οἰκουμενισταί, δηλαδή) ἐπεδίωκον τήν ἐπιβολήν τοῦ ν.ἑ. εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ὡς τό «πρῶτον βῆμα» διά τήν εἰς τόν Παπισμόν ὑποταγήν της, πού ἐθεωρεῖτο ἀνέκαθεν ὡς τό πρῶτον στάδιον τοῦ Οἰκουμενισμοῦ.

Τά στοιχεῖα πού παρατίθενται κατωτέρω, μικρόν μόνον δεῖγμα ἀπό τά πολλά πού ὑπάρχουν φανερώνουν ἐπίσης ὅτι ἡ ἐπιβολή τοῦ ν.ἑ. ἀνεμένετο νά προκαλέσῃ σχίσμα εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, θίγοντας ἔτσι τό δόγμα τῆς ἑνότητός της. Φανερώνουν ἐπιπλέον ὅτι κατακριτέα δέν εἶναι μόνον ἡ ἀλλαγή τοῦ Πασχαλίου, ὅπως διατείνονται ἐσφαλμένως πολλοί, ἀκόμη καί σήμερον, ἀλλά καί ἡ «διόρθωσις» τοῦ Ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου.

 Πρῶτον, εἰς τήν γνωστήν ἐπιστολήν τοῦ Πατριάρχου Ἱερεμίου Β’ τοῦ Τρανοῦ πρός τόν πρίγκηπα τῆς Βενετίας Νικόλαον Νταπόντε τό ἔτος 1583, βλέπομεν ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἠρνήθη νά ἐνδώσῃ εἰς τάς ἀξιώσεις τοῦ «πάπα» διά τήν ἀποδοχήν τοῦ ν.ἑ., διαβλέπουσα τά «ὅσα σκάνδαλα ἔχουσι γενέσθαι διά τά νέα ταῦτα ὡρολόγια», καθώς καί τήν σύγχυσιν καί «τό παγκόσμιον σκάνδαλον τῶν ἀκουομένων δέκα ἡμερῶν» (Ἰωάννου Βελούδου, Χρυσόβουλλα καί Γράμματα τῶν Οἰκουμενικῶν Πατριαρχῶν, Φοῖνιξ, Βενετία 1893, σελ. 12-19). Ἀξίζει νά σημειωθῇ ὅτι αὐτό πού χαρακτηρίζεται εἰς τήν ἐπιστολήν ὡς «παγκόσμιον σκάνδαλον» δέν εἶναι μόνον ἡ ἀλλαγή τοῦ Πασχαλίου, πού συνεπάγεται ἡ υἱοθέτησις τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου, ἀλλά καί ἡ ἀφαίρεσις τῶν 10 ἡμερῶν ἀπό τό Ἰουλιανόν ἡμερολόγιον.

Δεύτερον, εἰς τήν Ἐκκλησιαστικήν Ἱστορίαν τοῦ Μελετίου, Μητροπολίτου Ἀθηνῶν, Γ’ Τόμος, Βιέννη 1784, σελ. 402 (http://invenio.lib.auth.gr/record/125916), ἀναγιγνώσκομεν τά ἑξῆς: «Πατριαρχεύοντος τότε τοῦ Ἱερεμίου σύνοδος Μητροπολιτῶν συνήχθη ἐν Κωνσταντινουπόλει τῷ αφπγ’. ἐπιδημήσαντος καί Σιλβέστρου τοῦ Ἀλεξανδρείας, ἥτις κατακρίνασα τό καινοτομηθέν ὑπό Γρηγορίου τοῦ Ρώμης Καλενδάριον, δέν τό ἐδέχθη, κατά τήν αἴτησιν τῶν Λατίνων». Ἀξίζει καί πάλι νά σημειωθῇ ὅτι ἡ Πανορθόδοξος Σύνοδος τοῦ 1583 δέν ἀπέρριψε μόνον τήν ἀλλαγήν τοῦ Πασχαλίου, ἀλλά ὁλόκληρον τό «Καλενδάριον» τοῦ «πάπα».

Τρίτον, εἰς τό βιβλίον τοῦ ἀγωνιστοῦ Κοσμᾶ Φλαμιάτου Φωνή Ὀρθόδοξος καί Σπουδαία εἰς Ἀνακάλυψιν τῆς κατά τῶν Ὀρθοδόξων Ἐπιβουλῆς, Ἀθῆναι 1849, σελ. 100, ἀναγιγνώσκομεν τά ἑξῆς διά τόν Παπισμόν: «Διά δέ τήν κατάργησιν πάλιν τῶν καθ’ ἡμᾶς ἑορτασίμων καί πανηγυρικῶν ἡμερῶν, ἐκτός τῆς Κυριακῆς, ἐπενόησε καί ἐνεργεῖ πολλά ἄλλα σκάνδαλα. Πρῶτον μέν ἐνεργεῖ πολυτρόπως ἵνα εἰσάξῃ διά νόμου εἰς τά ὀρθόδοξα Κράτη, τό νέον λεγόμενον ἔτος τῆς Δύσεως, καθ’ ὅ αὐτοί προτρέχουσι 12 ἡμέρας, ὥστε ὅταν ἡμεῖς ἔχωμεν πρώτην τοῦ μηνός, αὐτοί μετρῶσι 13. Δι’ αὐτῆς τῆς καινοτομίας ἐλπίζει ἵνα συγχύσῃ καί ἀνατρέψῃ τάς ἑορτασίμους ἡμέρας καί εἰσάξῃ καί ἄλλους νεωτερισμούς». Βλέπομεν καί πάλιν ὅτι κατακριτέα δέν ἦτο μόνον ἡ ἀλλαγή τοῦ Πασχαλίου, ἀλλά καί κάθε διόρθωσις τοῦ Ἰουλιανοῦ. Ἄς σημειωθῇ ὅτι ὁ Κοσμᾶς Φλαμιάτης δέν ἔγραφε μόνον βιβλία, ἀλλά ἦτο δημοδιδάσκαλος τοῦ γένους καί περιήρχετο τήν Ἑλλάδα διδάσκων τόν λαόν νά προφυλάσσηται ἀπό τά ὀθνεῖα δόγματα καί ἔθιμα (http://www.inkefalonia.gr/koinonia/51088-kosmas-flamiatos-enas-dimodidaskalos-tou-genous-apo-ta-poulata). Αὐτό σημαίνει ὅτι, τοὐλάχιστον ἀπό τόν 19ον αἰῶνα, ἀκόμη καί οἱ ἁπλοῖ Ἕλληνες χωρικοί ἐγνώριζον ὅτι ὁ σκοπός τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ ν.ἑ. ἦτο ὁ «ἐκφραγκισμός» των!

Τέταρτον, εἰς τό δημοσιογραφικόν ὄργανον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου «Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια» τῆς 24/11/1895 (σελ. 312-314), ἀναγιγνώσκομεν τά ἑξῆς: «ἡ ἀπότομος λοιπόν ἀλλαγή τοῦ ἡμερολογίου, θά ἰσοδυνάμει εἰς τά ὄμματα τοῦ λαοῦ πρός ἀπόπειραν τροποποιήσεως τῆς πίστεως τῶν Πατέρων του, πρός αὐτόχρημα ἐκφραγκισμόν»! Βλέπομεν ἐδῶ τήν ἐπίσημον μαρτυρίαν ὅτι τό 1895 ὁ λαός ἐγνώριζεν ὅτι ὁ σκοπός τοῦ ν.ἑ. ἦτο ὁ «ἐκφραγκισμός» τῶν Ὀρθοδόξων!

Πέμπτον, εἰς τήν ἐφημερίδα «Ἐμπρός» τῆς 15 Μαρτίου 1899, ὁ Μελέτιος Α. Χρυσοχοΐδης γράφει: «Τὸ ζήτημα τῆς ἀφομοιώσεως τῶν ἡμερολογίων Ἰουλιανοῦ καὶ Γρηγοριανοῦ περὶ τοῦ ὁποίου γίνεται λόγος κατὰ τὰς ἡμέρας ταύτας εἶναι ἴσον τῷ ζητήματι τῆς ἑνώσεως τῶν δύω Ἐκκλησιῶν» (βλ. Ν. Μάννη, Ἑλληνική Ἀσπίς κατά τοῦ Γρηγοριανοῦ Ἡμερολογίου: Τό Ἡμερολογιακό Ζήτημα στήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή κατά τά Ἔτη 1581-1901, Ἀθῆναι 2016, σελ. 257-263). Τοὐτέστιν, ἡ εἰσαγωγή τοῦ ν.ἑ. ἐπεδιώκετο χάριν τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ὅπως ἄλλωστε μᾶς διαβεβαιοῖ ἐπισήμως τό «Σύνταγμα τοῦ Οἰκουμενισμοῦ», ἤτοι ἡ Ἐγκύκλιος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τοῦ 1920.

Ἕκτον, ἡ Ἐγκύκλιος τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου τοῦ 1902 ἔθεσε τό ζήτημα τοῦ ν.ἑ. πρός τάς ὑπολοίπους Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας, προκειμένου νά ὑπάρξῃ προσέγγισις μέ «τάς δύο μεγάλας τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀναδενδράδας, τόν Καθολικισμόν καί τόν Προτεσταντισμόν». Ὁ Οἰκουμενισμός καί πάλιν τό ζητούμενον! Βεβαίως, αἱ ἀρνητικαί ἀπαντήσεις πολλῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν εἰς αὐτήν τήν Ἐγκύκλιον εἶχον ὡς ἀποτέλεσμα τήν Πατριαρχικήν Ἐγκύκλιον τοῦ 1904, εἰς τήν ὁποίαν ἡ ἀφαίρεσις 13 ἡμερῶν ἀπό τό Ἰουλιανόν ἡμερολόγιον ἐχαρακτηρίσθη «ἀνόητος καί ἄσκοπος», ὑπ’ οὐδενός λόγου ἐπιβαλλομένη, οὔτε Ἐκκλησιαστικοῦ οὔτε Ἐπιστημονικοῦ! Καί πάλιν, δέν ἀπερρίφθη μόνον ἡ ἀλλαγή τοῦ Πασχαλίου ὡς «ἀνόητος καί ἄσκοπος», ἀλλά καί ἡ διόρθωσις τοῦ Ἰουλιανοῦ μέ τήν ἀφαίρεσιν 13 ἡμερῶν. Δυστυχῶς, τήν ὀρθήν αὐτήν θέσιν τῆς Ἐγκυκλίου τοῦ 1904 ἀνέτρεψεν ἐκ βάθρων ἡ ἄκρως οἰκουμενιστική Ἐγκύκλιος τοῦ 1920, ἡ ὁποία, ὅμως, ἐκρατήθη ἀρχικῶς μυστική ἀπό τόν λαόν.

Ἕβδομον, εἰς ἄρθρον τοῦ Καθηγητοῦ τῆς Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Γρηγορίου Παπαμιχαήλ μέ τίτλον «Ἐπί τῆς Ἡμερολογιακῆς Μεταρρυθμίσεως», ἀναγιγνώσκομεν τά ἑξῆς σημαντικά: «Ἡ ὑπό τοῦ Πάπα Γρηγορίου τοῦ ΙΓ’ τῷ 1582 ἐπενεχθεῖσα ἡμερολογιακή μεταρρύθμισις ἀνέκαθεν ἤ μᾶλλον εὐθύς ἀμέσως ἐθεωρήθη ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἀνατολῇ ὡς κ α ι ν ο τ ο μ ί α  ἐ κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ή καί θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ή καί ὡς μία ἐκ τῶν συνήθων τάσεων τῆς κρατούσης ἐν τῇ Δύσει ἐκκλησιαστικῆς ἀπολυταρχίας, τό ὄνειρον τῆς ὁποίας ἦν καί ἔστι καί ἔσται ἡ ἐπέκτασις τῆς ἐπιρροῆς αὐτῆς ἐπί τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολῆς. Ἐθεωρήθη, ἄλλαις λέξεσι, νέα παπική ἐκστρατεία κατά τῆς ἐν Ἀνατολῇ Ὀρθοδοξίας. Ὡς τοιαύτη θεωρηθεῖσα καί ἐκτιμηθεῖσα ἡ καινοτομία αὕτη ἀμέσως κατεδικάσθη ὑπό τῆς Ἐκκλησίας Κων/πόλεως ... Ἡ δέ οὐσία τοῦ περί οὗ ὁ λόγος ζητήματος τούτου ἔγκειται ἐν τῇ ἀποδοχῇ ἤ μή ‘τ ῆ ς  μ ι ᾶ ς  π η γ ῆ ς   τ ῆ ς   ἐ κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ῆ ς   δ ι κ α ι ο δ ο σ ί α ς’, ἄλλαις λέξεσιν, ἐν τῇ ἀποδοχῇ ἤ ἀποκρούσει τοῦ παπικοῦ πρωτείου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Χριστοῦ. Ὀρθῶς ἄρα ἡ Ἐκκλησία Ἱεροσολύμων ἀπεφήνατο κατά τῆς καινοτομίας ἐπί τῇ βάσει καθαρῶς δογματικῶν λόγων [σ.σ. ἄς τό ἀκούσουν αὐτό ὅσοι ἐξακολουθοῦν νά γράφουν ὅτι τό θέμα δέν εἶναι δογματικόν]. ... Ἐκ πασῶν τούτων τῶν ἐπισήμων γνωμῶν καί ἀποφάνσεων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ὁ κ. Σοκολώφ συνάγει, ὅτι αὗται οὐ μόνον κατά τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου ἀπεφάνθησαν, ἀλλά καί κατά παντός οὐδετέρου ἤ ἐν γένει διωρθωμένου ἡμερολογίου» (ἡ ἔμφασις εἰς τό πρωτότυπον, Πάνταινος, 1910, ἀρ. 39, σελ. 624-628, http://digital.lib.auth.gr/record/146308/files/5471_1.pdf). Ἀξίζει καί ἐδῶ νά σημειωθῇ ὅτι αἱ Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι δέν ἀπέρριπτον μόνον τήν ἀλλαγήν τοῦ Πασχαλίου, ἀλλά καί κάθε διόρθωσιν τοῦ Ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου, ἡ ὁποία οὐσιαστικῶς θά ἐσήμαινε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἦτο οὐραγός τῆς παπικῆς αἱρέσεως. Πρέπει δέ νά ὑπογραμμισθῇ ἡ πληροφορία πού ἐμπεριέχεται εἰς τό ὡς ἄνω κείμενον τοῦ Καθηγητοῦ Γ. Παπαμιχαήλ, ὅτι τό Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων ἀπέρριψεν τό ν.ἑ. «ἐπί τῇ βάσει καθαρῶς δογματικῶν λόγων»!

Ὄγδοον, εἰς τό βιβλίον τοῦ Ἀνθίμου, Μητροπολίτου Βιζύης, μέ τίτλον Τό Ἡμερολογιακόν Ζήτημα, τό ὁποῖον ἐδημοσιεύθη τό 1922, ἤτοι δύο ἔτη πρό τῆς ἀλλαγῆς, ἀναγιγνώσκομεν τά ἑξῆς (βλ. σελ. 141 καί ἀλλαχοῦ): «ὅτι διά τοῦ ζητήματος τοῦ Ἡμερολογίου, ἐπιτυγχανομένης τῆς ἑνοποιήσεως αὐτοῦ, θέλει ἀναμφισβητήτως ἐπιτελεσθῆ τό πρῶτον σπουδαῖον βῆμα πρός ἐπίτευξιν τῆς μελετωμένης καί ὑπό τῶν πραγμάτων ἐπιτακτικῶς ἐπιβαλλομένης Κοινωνίας τῶν Ἐκκλησιῶν». Τό κείμενον αὐτό, ἐν συνδυασμῷ μάλιστα μέ τήν κατά τό αὐτό ἔτος (1922) ἀναγνώρισιν τῶν Ἀγγλικανικῶν χειροτονιῶν ὑπό τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου (Β. Στεφανίδου, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία: Ἀπ’ Ἀρχῆς Μέχρι Σήμερον, Ἐκδόσεις Παπαδημητρίου, Β’ Ἔκδοσις, Ἀθῆναι, 1959, σελ. 711), ἐφανέρωσεν εἰς πάντα ἐνδιαφερόμενον αὐτό πού ἐπιμελῶς ἀπεκρύβη μέ τήν μή διάδοσιν τῆς Ἐγκυκλίου τοῦ 1920, ἤτοι τόν οἰκουμενιστικόν οἶστρον πού ἐπεκράτει εἰς τά ἀνώτατα ἐπίπεδα τῆς Ἱεραρχίας ὀλίγον πρό τῆς ἡμερολογιακῆς μεταρρυθμίσεως, τήν ὁποίαν ἀνέκαθεν οἱ συνήγοροι τῶν Οἰκουμενιστῶν ἤθελαν νά παρουσιάσουν ὡς ἕν ἀστρονομικόν τάχα θέμα, μή ἁπτομένου τάχα τοῦ δόγματος καί ἀγνώστου τάχα εἰς τόν εὐσεβῆ λαόν!

Τά παρατεθέντα στοιχεῖα ἐξηγοῦν τό γεγονός ὅτι ἀμέσως μετά τήν πραξικοπηματικήν ἐπιβολήν τοῦ ν.ἑ. ὁ εὐσεβής λαός ἐκραύγαζεν: «μᾶς ἐφράγκεψαν!» Τό γνωστόν, ἀλλ’ ἀνακριβές, ἐπιχείρημα τῶν συνηγόρων τῶν Οἰκουμενιστῶν, ὅτι ὁ λαός δῆθεν δέν ἐγνώριζεν τούς προεκτεθέντας δογματικούς λόγους πού ἐκρύπτοντο ὄπισθεν τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ ν.ἑ., ἐπειδή ὀλίγοι μόνον εἶχον ἀναγνώσει τέτοια βιβλία καί ἄρθρα μέχρι τό 1924, δέν εὐσταθεῖ ἐπιστημονικῶς. Διότι, πρῶτον, συμφώνως μέ τήν ἐπικρατοῦσαν θεωρίαν διαμορφώσεως προσδοκιῶν, τήν «θεωρίαν τῶν ὀρθολογικῶν προσδοκιῶν», ἀρκεῖ πολύ ὀλίγοι μόνον, οἱ εἰδήμονες, νά γνωρίζουν μίαν πληροφορίαν. Αὐτοί θά τήν διαδώσουν καί στούς ἁπλοϊκούς, συνήθως ἐπ' ἀμοιβῇ, ἄν καί εἰς τήν προκειμένην περίπτωσιν ἡ ἀμοιβή πού ἀνεμένετο δέν ἦτο χρηματική καί δέν ἀνεμένετο ἀπό ἀνθρώπους, ἀλλ' ἀπό τόν Θεόν. Διό καί πολλοί Ἁγιορεῖται Πατέρες ἐξῆλθον τότε τοῦ Ἄθωνος καί ἐδίδασκον τόν λαόν, ἐλειτούργουν κ.λπ. Δεύτερον, ὅπως προανεφέρθη, ὁ Κοσμᾶς Φλαμιάτης καί ἄλλοι ἀγωνισταί εἶχον πρό πολλοῦ καταγγείλει εἰς τόν Ἑλληνικόν λαόν τόν δόλιον σκοπόν τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ ν.ἑ. εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Τό ὡς ἄνω ἀνακριβές ἐπιχείρημα χρησιμοποιεῖται κατά κόρον ἀκόμη καί σήμερον ὑπό τῶν Οἰκουμενιστῶν καί τῶν κρυπτο-οικουμενιστῶν, προκειμένου αὐτοί νά ἰσχυρισθοῦν ὅτι δῆθεν τό 1924 δέν ὑφίστατο λόγος ἀποτειχίσεως καί συνεπῶς νά συκοφαντήσουν τούς Ὀρθοδόξους τοῦ Πατρίου Ἑορτολογίου (π.ἑ.) ὡς σχισματικούς.

Συμπερασματικῶς, τό ν.ἑ. εἶναι αἵρεσις, πρῶτον διότι εἰσήχθη εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν χάριν τῆς ἀδογματίστου ἑνώσεώς της μέ τούς Παπικούς καί τούς Προτεστάντας, δηλαδή χάριν τῆς καταργήσεως τῆς Ὀρθοδοξίας, καί, δεύτερον, διότι ἀνεμένετο νά θίξῃ τό δόγμα τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως καί τό ἔθιξε. Αὐτό δέν θά συνέβαινε ἄν, ἀντί τοῦ προαναφερθέντος οἰκουμενιστικοῦ οἴστρου, ἐπεκράτει τότε ἡ σύνεσις. Ὅπως κατέθεσαν ἀρκετοί Ἱερᾶρχαι εἰς τήν Σύνοδον τῆς 24-12-1923, ὁ εὐσεβής λαός ἀνθίστατο σθεναρῶς εἰς τήν εἰσαγωγήν τοῦ ν.ἑ. καί μέ δάκρυα παρεκάλει τούς ἐπισκόπους του νά μήν προβοῦν εἰς αὐτήν (Ἀρχιμ. Θ. Στράγγα, Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ἱστορία ἐκ Πηγῶν Ἀψευδῶν: 1817-1967, Τόμ. Β´, σελ. 1194-96). Εἰκάζω ὅτι οἱ ἐπίσκοποι αὐτοί, περιφρονοῦντες τά ὡς ἄνω στοιχεῖα, ἔλεγον ὅτι «δέν πειράζει, τό θέμα δέν εἶναι δογματικόν»! Σήμερον, 94 ἔτη ἀργότερον, ὅταν τά ἴδια τά γεγονότα ἔχουν ἐπιβεβαιώσει, πέραν πάσης ἀμφιβολίας, ὅτι τό θέμα ΕΙΝΑΙ ΟΝΤΩΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΟΝ, ὡς ἀρρήκτως συνδεδεμένον μέ τήν κήρυξιν καί τήν ἐπικράτησιν τῆς αἱρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ἀλλά καί ὡς ἡ αἰτία τοῦ σχίσματος τοῦ 1924, πολλοί ἐξακολουθοῦν νά διατείνωνται ὅτι δέν εἶναι δογματικόν, νά κρατοῦν τό ν.ἑ. καί ν’ ἀπευθύνουν τήν δεινήν συκοφαντίαν τοῦ «σχισματικοῦ» πρός τούς Ὀρθοδόξους τοῦ π.ἑ. Ὁποία διαστροφή τῆς ἀληθείας!