ΝΗΣΤΕΙΑ -- του αειμνήστου Στεργίου Σάκκου Ομ. Καθηγητού Α.Π.Θ.

Α΄ Η σχέση της με την ελπίδα                                                                          
Καθώς γύρω μας  αυξάνουν καθημερινά τα καταναλωτικά μας αγαθά, καθώς απολαμβάνουμε συνεχώς και πλουσιώτερη την τροφή και καθώς συσσωρεύονται πάνω μας το ένα μετά το άλλο τα βάρη και οι συμφορές της καλοφαγίας και πολυφαγίας, συνειδητοποιούμε όλο και περισσότερο, όλο και καλλίτερα πόσο ωφέλιμη και πόσο αναγκαία είναι η νηστεία. Οι γιατροί και οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι πρέπει η δίαιτά μας να γίνει απλή και λιτή και έμμεσα ή άμεσα αναγνωρίζουν ότι οι διατάξεις της Εκκλησίας για γενική εγκράτεια στο φαγητό και για αποχή κατά καιρούς από ορισμένες τροφές είναι η πιο κατάλληλη και αποτελεσματική αντιμετώπιση της πλημμύρας των αγαθών στην ζωή μας, είναι η πιο σωστή στάση για την υγεία και για την ευεξία μας.
Όλοι συμφωνούν ότι ακόμη κι αν δεν υπήρχε ο θεσμός της νηστείας, θα έπρεπε να εφευρεθεί τώρα και να επιβληθεί για να μας σώσει από τον ολέθριο κίνδυνο του ευδαιμονισμού, που απειλεί να μας καταστρέψει περισσότερο από ό,τι μας απείλησε κάποτε η πείνα, η πενία, η απορία. Εν τούτοις, όσο κι αν ο κόσμος παραδέχεται από ανάγκη την αξία της νηστείας στην ουσία της – διότι βέβαια στον ακριβή της τύπο, όπως την διδάσκει η Εκκλησία, δεν έχουν όλοι την ταπείνωση να την αποδεχθούν – δεν κατορθώνει να συλλάβει πλήρως την υπεροχή της, εφ΄ όσον την κρίνει μόνον από την προσφορά της στη βιολογική μας ύπαρξη και δεν την θεωρεί ολοκληρωμένα ως προσφορά στον σύνολο άνθρωπο και προ πάντων στην πνευματική του υπόσταση. Διότι η νηστεία ορίσθηκε από τον Θεό με στόχο όχι μόνο την υγεία του σώματος, αλλά και την ευρωστία του πνεύματος, την ευεξία της ψυχής. Όταν ο Κύριος έδινε στους πρωτοπλάστους την εντολή να μη φάνε τους καρπούς ενός συγκεκριμένου δένδρου μέσα στον παράδεισο – οι οποίοι σημειωτέον, ήταν πολύ ελκυστικοί – θέσπιζε την πρώτη πράξη της νηστείας και έθετε τον πρώτο όρο για την υγεία της ψυχής· την εκούσια δηλαδή υποταγή του ανθρώπου στο θέλημα του Θεού, την ελεύθερη συμφωνία του πλάσματος με τον Πλάστη. Υπακούοντας ο Αδάμ και η Εύα στο παράγγελμα της νηστείας φανέρωναν την εμπιστοσύνη τους και την αγάπη τους στον Κύριο, έδειχναν ότι αναγνωρίζουν την αυθεντία του και επιθυμούν να τον ευχαριστήσουν, και ανέπτυσσαν έτσι μία δυνατή σχέση μαζί του, κατώρθωναν μία βαθειά εναρμόνιση της ζωής τους με την θεία ζωή.                                                                                                                   

Αυτή η τέλεια αρμονική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό ήταν και έμεινε πάντοτε το θαυμαστό αποτέλεσμα της νηστείας. Στους αιώνες που ακολούθησαν μετά την πτώση του ανθρώπου, μετά την διάρρηξη του δεσμού πίστεως και αγάπης προς τον Θεό, που συνέβη ακριβώς με την καταπάτηση της νηστείας, ο Κύριος δεν άφησε το πλάσμα του να χάσει κάθε δυνατότητα επαφής μαζί του και να χαθεί. Του χάρισε την ελπίδα ότι κάποτε θα επιστρέψει πάλι στον παράδεισο και θα δει ξανά το πρόσωπό του, και του έδωσε ένα μέσο για να βρίσκει κοινωνία μαζί του, όσο μακριά κι αν πλανηθεί· τον νόμο του και μέσα σ΄ αυτόν την νηστεία.    Μέχρι σήμερα και μέχρι να έλθει η τελική απολύτρωσή μας, η νηστεία παραμένει για όλους ο θεόσδοτος τρόπος για να επιτύχουμε την εσωτερική μας αρμονία, να ειρηνεύσουμε τον διχασμένο εαυτό μας, που ενώ είναι του Θεού, συγχρόνως επαναστατεί εναντίον του. Βέβαια, όλα αυτά έγιναν πλήρως κατανοητά μετά το λυτρωτικό έργο του Ιησού Χριστού, ο οποίος παραδίδει πλέον το σώμά του και το αίμά του για την καταλλαγή του αποστάτη ανθρώπου με τον Δεσπότη Κύριο και ο οποίος επιτυγχάνει ήδη για χάρη μας την θεία κοινωνία μαζί του. Νηστεύοντας τώρα μέσα στην Εκκλησία συσφίγγουμε τον δεσμό μας με τον Κύριο και ομολογούμε ότι διατηρούμε ζωντανή την ελπίδα πως κάποτε θα βρεθούμε στην βασιλεία του Θεού. Έτσι γίνεται φανερό πως η νηστεία συνδέεται με την ελπίδα, όπως η λατρεία συνδέεται με την πίστη και η θυσία με την αγάπη. Και έτσι γίνεται φανερό επίσης πως η νηστεία αναφέρεται στον εαυτό μας, όπως η λατρεία αναφέρεται στον Θεό και η θυσία στον συνάνθρωπο. Μέσα στο σχέδιο της θείας οικονομίας η νηστεία καταλαμβάνει μία τέτοια θέση που να εκφράζει την εν Χριστώ ελπίδα μας και να υπηρετεί την υπαρξιακή μας ολοκλήρωση.

Β΄  Η συμβολή της στην οικολογία                                           

Εδώ ακριβώς έγκειται η υπεροχή και η αξία της νηστείας και από εδώ απορρέει η ωφέλεια και η προσφορά της. Η ισορροπία που επιφέρει στις πνευματικές σχέσεις μας αντανακλάται στην καλή υγεία που εξασφαλίζει για το σώμα μας και η αγαλλίαση που δημιουργεί στις καρδιές μας, όταν γίνεται για τον Θεό, αντικατοπτρίζεται στην ευφροσύνη του πνεύματός μας. Γι΄ αυτό είναι πολύ μονομερής η θεώρηση της νηστείας μόνον από βιολογική άποψη, αποκομμένη από την αναφορά της στο πρόσωπο του Θεού και αποσχισμένη από την συνάφειά της με την ελπίδα του Χριστού. Και είναι πολύ άδικη η εκτίμησή της μόνο σε σχέση με το στομάχι και τις αρρώστειές του. Το εύρός της είναι όσο και το ύψος της. Το μέγεθός της έχει χωρητικότητα, ώστε μπορεί να χωνεύσει όλα τα κακά του ευδαιμονισμού μας και να συλλάβει όλες τις μάστιγες του πολιτισμού μας. Πράγματι, αν δούμε βαθύτερα τι βλάπτει τον κόσμο σήμερα – όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά και την φύση –, αν εξετάσουμε στη ρίζα τους τον υποσιτισμό και τον υπερσιτισμό, την ένδεια και την ασυδοσία, ακόμη αν εξετάσουμε στη ρίζα τους τη μόλυνση και την ρύπανση του περιβάλλοντος, τον αποδεκατισμό εκλεκτών ειδών και τον πολλαπλασιασμό μικροβίων και ιών, την καταστροφή της γης και της ατμόσφαιρας, με ένα λόγο εκείνο που ονομάζουμε οικολογικό πρόβλημα, θα αντιληφθούμε ότι αιτία είναι η περιφρόνηση και η καταπάτηση της αγίας εντολής της νηστείας. Διότι αν ο άνθρωπος νήστευε αληθινά, αν δηλαδή σεβόταν τον εαυτό του ως πνευματικό ον, θα σεβόταν και την φύση γύρω του και θα νοιαζόταν να μη αφανισθεί.                                                                                                                     

Αυτό αποτελεί μία μεγάλη αλήθεια, την οποία αξίζει να προσέξουμε ιδιαίτερα σήμερα που βλέπουμε το σύμπαν να εκφυλίζεται. Εκείνος που νηστεύει κατά Θεόν, πιστεύει ότι δεν είναι μόνον σάρκα και αίμα, που κάποτε θα λυώσουν και θα χαθούν, αλλά ότι είναι αιώνια ύπαρξη, ψυχή και σώμα, που κάποτε θα βρεθεί αναστημένη, και γι΄ αυτό πρέπει να την κρατήσει σε διαρκή κι αληθινή κοινωνία με την πηγή της ζωής της, τον Θεό. Έτσι δεν φοβάται μήπως αρρωστήσει ή μήπως πεθάνει τρώγοντας μόνο εκείνα που ο Κύριος εντέλλεται. Βρίσκει την δύναμη να νικήσει την λαιμαργία και την γαστριμαργία περιορίζοντας την τροφή του στα επιτρεπτά και αναγκαία. Και έτσι δεν αντικρίζει την φύση και τα αγαθά της ως αντικείμενο μόνον εκμεταλλεύσεως, αρπαγής και βιασμού για την ικανοποίηση των ορέξεών του, αλλά την βλέπει ως δώρο της αγάπης του Δημιουργού προς αυτόν, οίκο οικείο, δικό του σπίτι, που θέλει να το φροντίζει και να το περιποιείται, για να το έχει σ΄ αυτήν την ζωή αλλά και στην άλλη, καθ΄ όσον κι αυτό μαζί του θα ανακαινισθεί την ημέρα εκείνη της Παλιγενεσίας. Όσο οι πρωτόπλαστοι ζούσαν με αυτό το φρόνημα ο κόσμος όλος διατηρούνταν «καλός λίαν». Από την στιγμή που παρέβησαν την εντολή της νηστείας, ο παράδεισος έγινε κόλαση. Η φθορά της φύσεως ξεκίνησε από την διαφθορά του ανθρώπου και όπου μέσα στην ιστορία συναντούμε εξαπλωμένη την ανθρώπινη διαφθορά, εκεί βρίσκουμε και διευρυμένη την φυσική φθορά. Το αντίθετο είναι η λύση στο οικολογικό μας πρόβλημα. Όσο ο άνθρωπος ζη με την ελπίδα της αιώνιας υπάρξεώς του και αγνεύει και νηστεύει, ο κόσμος μας θα συντηρείται καθαρός κι ωραίος. Κι όπου υπάρχει αγώνας πνευματικός για τον εξανθρωπισμό και για την θέωσή μας, εκεί θα απαντά προστασία και μέριμνα για την φύση.                                                                                         

Η Εκκλησία μας με τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που άρχισε αυτόν το μήνα, φέρνει το δικό της οικολογικό άγγελμα. Η οικολογία δεν αναφέρεται μόνο στη φύση· αρχίζει από τον άνθρωπο, τον οικοκύρη του οίκου γύρω μας, και είναι τότε ασφαλής, όταν διασφαλίζει πρώτα την πνευματική ακεραιότητα της υπάρξεώς μας. Ασκώντας τον εαυτό μας να φυλάγεται από την δουλεία στα κτίσματα, όσο αγαθά κι αν είναι αυτά, μαθαίνουμε να φυλάγουμε την κτίση από την τυραννική εξουσία μας. Με ένα τόσο απλό τρόπο, όπως η νηστεία, η σοφία του Θεού μάς χαρίζει ένα τόσο σπουδαίο αποτέλεσμα, την ελευθερία από την δυναστεία της φθοράς.