ΕΟΡΤΟΔΡΟΜΙΟΝ
ΟΣΙΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ
Ητοι
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΙΣ ΤΟΥΣ
ΑΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΩΝ ΔΕΣΠΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΩΝ ΕΟΡΤΩΝ.
Ερμηνεία εις τον
Κανόνα
ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ ΤΟΥ
ΣΤΑΥΡΟΥ
Ποίημα όντα του
αγίου Κοσμά
Και πρώτον εις
την τούτου ακροστιχίδα.
Ακροστιχίς
Σταυρώ πεποιθώς,
ύμνον εξερεύγομαι.
Ερμηνεία.
Εγώ, λέγει ο
Μελωδός Κοσμάς, πεποιθώς και θαρρών όλος διόλου εις την δύναμιν του Σταυρού,
εκβάλλω έσωθεν από την καρδίαν μου ύμνον: ήτοι τον Κανόνα τούτον, τον εις την
ύψωσιν ψαλλόμενον του Σταυρού. Είπε δε ο ιερός Κοσμάς, ότι πέποιθεν εις τον
Σταυρόν· διότι είναι άνθρωπος δίκαιος· ο δε δίκαιος, κατά τον Παροιμιαστήν,
ώσπερ λέων πέποιθεν (Παρ. κη: 1). Ομοίως είπε και ότι εξερεύγεται· διότι και η
ερυγή: ήτοι το ρέψιμον, ίδιον είναι του λέοντος, κατά τον Προφήτην Αμώς λέγοντα
«λέων ερεύξεται, και τις ου φοβηθήσεται;» (Αμ. Γ:8). Θέλει λοιπόν να φανερώση ο
Μελωδός με το εξερεύγομαι, ότι φοβερά τινα και μεγάλα και λεοντώδη νοήματα έχει
να παραστήση δια του Κανόνος τούτου.
Επειδή δε το μεν ρέψιμον του λέοντος είναι βρωμερόν, καταπληκτικόν, και αποστροφής άξιον, το δε ρέψιμον εδώ του ιερού Κοσμά είναι ευώδες, κεχαριτωμένον, και εις την ψυχήν περιπόθητον· δια τούτο κατά τον πτωχόν Πρόδρομον, αρμόζει καλλίτερα εις τον θεσπέσιον τούτον Μελωδόν, το ψαλμικόν εκείνο ρητόν του Δαβίδ, το λέγον «εξηρεύξατο η καρδία μου λόγον αγαθόν»(Ψαλ. μδ: 2). Καθότι εκείνα τα πνευματικά και κεχαριτωμένα νοήματα, όπου είχεν εις την καρδίαν του, ταύτα ερεύγετο και επρόφερε δια του στόματός του. «Ώσπερ γαρ επί της ερυγής, κατά την ερμηνείαν του Βασιλείου και Νικήτα, της των σιτίων ποιότητός εστι το γινόμενον· ούτω και επί της πνευματικής διδασκαλίας, τοιαύτα ηρεύγετο, οία και εσιτείτο… Δια τούτο, επειδή λογική ην και αγαθή η τροφή, ου σιτίον ουδέ ποτόν ερεύγεται, αλλά τον συγγενή τη λογική τραπέζη, λόγον αγαθόν τον περί του μονογενούς». Βλέπε δε, αγαπητέ, τάξιν αρίστην, όπου μεταχειρίζεται ο θεσπέσιος Μελωδός. Συνήθεια γαρ αγία επικρατεί εις τους χριστιανούς, να ποιώσι δια της χειρός το σημείον του Σταυρού, όταν μέλλουν να αρχίσουν κάθε έργον και επιχείρημα· καθώς παραγγέλλει εις αυτούς ο θείος Κύριλλος ο Ιεροσολύμων, λέγων εν Κατηχήσει Δ΄ «Μη επαισχυνθώμεν τω Σταυρώ του Χριστού· αλλά καν άλλος αποκρύπτη, συ φανερώς επί τω μετώπω σφραγίζου· ίνα οι δαίμονες, το σημείον ιδόντες το Βασιλικόν, μακράν φύγωσι τρέμοντες. Ποίει δε τούτο το σημείον εσθίων και πίνων, καθήμενος, κοιταζόμενος, εξανιστάμενος, λαλών, περιπατών, απαξαπλώς εν παντί πράγματι. Αλλά και ο Χρυσορρήμων εις τούτο παρακινεί τους πιστούς, λέγων «όταν μέλλης υπερβαίνειν τα πρόθυρα του πυλώνος, τούτο φθέγξαι το ρήμα πρότερον· αποτάσσομαί σοι Σατανά, και τη πομπή σου, και τη λατρεία σου, και συντάσσομαί σοι Χριστέ· και μηδέποτε χωρίς της φωνής ταύτης εξέλθης. Και μετά του ρήματος τούτου, και τον Σταυρόν επί του μετώπου διατύπωσον· ούτω γαρ ου μόνον άνθρωπος απαντών, αλλ΄ ουδέ αυτός ο Διάβολος βλάψαι τι δυνήσεται, μετά τούτων σε ορών των όπλων πανταχού φαινόμενον» (Λόγ. εις τους Ανδριάντας). Τη αγία συνηθεία λοιπόν ταύτη ακολουθών και ο ιερός Κοσμάς εδώ, μέλλων να αρχίση τον Κανόνα τούτον, αντί να κάμη τον τύπον του Σταυρού δια της χειρός του, αρχήν ποιείται αυτού το όνομα του Σταυρού, ειπών «Σταυρώ πεποιθώς». Διατί δε ονομάζεται Ακροστιχίς; Επειδή όσα στοιχεία περιέχονται εις αυτήν, ταύτα γίνονται άκρα και αρχαί των στίχων, ήτοι των Τροπαρίων του Κανόνος. Οίον επί παραδείγματος της ενταύθα Ακροστιχίδος «Σταυρώ». Το μεν Σ γίνεται αρχή του πρώτου Τροπαρίου του Κανόνος, του λέγοντος «Σταυρόν χαράξας Μωσής». Το δε Τ γίνεται αρχή του δευτέρου Τροπαρίου, του λέγοντος «Τον τύπον πάλαι». Το δε Α γίνεται αρχή του τρίτου Τροπαρίου, του λέγοντος «Ανέθηκε Μωϋσής». Ομοίως και τα λοιπά στοιχεία της Ακροστιχίδος, αρχαί γίνονται των λοιπών Τροπαρίων. Δύο δε είναι τα αίτια, δια τα οποία γίνεται η Ακροστιχίς εις τους Κανόνας. Εν μεν, δια να δείξουν οι Μελωδοί των Κανόνων την φιλοτιμίαν και τέχνην των· καθότι ο Κανών ο έχων Ακριστιχίδα, αυτός είναι αξιολογώτερος του μη έχοντος, και ακολούθως περισσοτέραν δυσκολίαν προξενεί εις τον Μελωδόν, όπου τον συνθέτει, πάρεξ εκείνος όπου δεν έχει Ακροστιχίδα. Καθώς τούτο ηξεύρουν οι των τοιούτων την πείραν έχοντες, και άλλο, επειδή δια της Ακροστιχίδος γίνεται ευκολομνημόνευτος ο Κανών. Αρκεί γαρ εις τον καθ΄ ένα να ενθυμήται μόνην την Ακροστιχίδα του Κανόνος, και συν τη Ακροστιχίδι ευθύς ευρίσκει και τας αρχάς εκάστου Τροπαρίου του Κανόνος.
Επειδή δε το μεν ρέψιμον του λέοντος είναι βρωμερόν, καταπληκτικόν, και αποστροφής άξιον, το δε ρέψιμον εδώ του ιερού Κοσμά είναι ευώδες, κεχαριτωμένον, και εις την ψυχήν περιπόθητον· δια τούτο κατά τον πτωχόν Πρόδρομον, αρμόζει καλλίτερα εις τον θεσπέσιον τούτον Μελωδόν, το ψαλμικόν εκείνο ρητόν του Δαβίδ, το λέγον «εξηρεύξατο η καρδία μου λόγον αγαθόν»(Ψαλ. μδ: 2). Καθότι εκείνα τα πνευματικά και κεχαριτωμένα νοήματα, όπου είχεν εις την καρδίαν του, ταύτα ερεύγετο και επρόφερε δια του στόματός του. «Ώσπερ γαρ επί της ερυγής, κατά την ερμηνείαν του Βασιλείου και Νικήτα, της των σιτίων ποιότητός εστι το γινόμενον· ούτω και επί της πνευματικής διδασκαλίας, τοιαύτα ηρεύγετο, οία και εσιτείτο… Δια τούτο, επειδή λογική ην και αγαθή η τροφή, ου σιτίον ουδέ ποτόν ερεύγεται, αλλά τον συγγενή τη λογική τραπέζη, λόγον αγαθόν τον περί του μονογενούς». Βλέπε δε, αγαπητέ, τάξιν αρίστην, όπου μεταχειρίζεται ο θεσπέσιος Μελωδός. Συνήθεια γαρ αγία επικρατεί εις τους χριστιανούς, να ποιώσι δια της χειρός το σημείον του Σταυρού, όταν μέλλουν να αρχίσουν κάθε έργον και επιχείρημα· καθώς παραγγέλλει εις αυτούς ο θείος Κύριλλος ο Ιεροσολύμων, λέγων εν Κατηχήσει Δ΄ «Μη επαισχυνθώμεν τω Σταυρώ του Χριστού· αλλά καν άλλος αποκρύπτη, συ φανερώς επί τω μετώπω σφραγίζου· ίνα οι δαίμονες, το σημείον ιδόντες το Βασιλικόν, μακράν φύγωσι τρέμοντες. Ποίει δε τούτο το σημείον εσθίων και πίνων, καθήμενος, κοιταζόμενος, εξανιστάμενος, λαλών, περιπατών, απαξαπλώς εν παντί πράγματι. Αλλά και ο Χρυσορρήμων εις τούτο παρακινεί τους πιστούς, λέγων «όταν μέλλης υπερβαίνειν τα πρόθυρα του πυλώνος, τούτο φθέγξαι το ρήμα πρότερον· αποτάσσομαί σοι Σατανά, και τη πομπή σου, και τη λατρεία σου, και συντάσσομαί σοι Χριστέ· και μηδέποτε χωρίς της φωνής ταύτης εξέλθης. Και μετά του ρήματος τούτου, και τον Σταυρόν επί του μετώπου διατύπωσον· ούτω γαρ ου μόνον άνθρωπος απαντών, αλλ΄ ουδέ αυτός ο Διάβολος βλάψαι τι δυνήσεται, μετά τούτων σε ορών των όπλων πανταχού φαινόμενον» (Λόγ. εις τους Ανδριάντας). Τη αγία συνηθεία λοιπόν ταύτη ακολουθών και ο ιερός Κοσμάς εδώ, μέλλων να αρχίση τον Κανόνα τούτον, αντί να κάμη τον τύπον του Σταυρού δια της χειρός του, αρχήν ποιείται αυτού το όνομα του Σταυρού, ειπών «Σταυρώ πεποιθώς». Διατί δε ονομάζεται Ακροστιχίς; Επειδή όσα στοιχεία περιέχονται εις αυτήν, ταύτα γίνονται άκρα και αρχαί των στίχων, ήτοι των Τροπαρίων του Κανόνος. Οίον επί παραδείγματος της ενταύθα Ακροστιχίδος «Σταυρώ». Το μεν Σ γίνεται αρχή του πρώτου Τροπαρίου του Κανόνος, του λέγοντος «Σταυρόν χαράξας Μωσής». Το δε Τ γίνεται αρχή του δευτέρου Τροπαρίου, του λέγοντος «Τον τύπον πάλαι». Το δε Α γίνεται αρχή του τρίτου Τροπαρίου, του λέγοντος «Ανέθηκε Μωϋσής». Ομοίως και τα λοιπά στοιχεία της Ακροστιχίδος, αρχαί γίνονται των λοιπών Τροπαρίων. Δύο δε είναι τα αίτια, δια τα οποία γίνεται η Ακροστιχίς εις τους Κανόνας. Εν μεν, δια να δείξουν οι Μελωδοί των Κανόνων την φιλοτιμίαν και τέχνην των· καθότι ο Κανών ο έχων Ακριστιχίδα, αυτός είναι αξιολογώτερος του μη έχοντος, και ακολούθως περισσοτέραν δυσκολίαν προξενεί εις τον Μελωδόν, όπου τον συνθέτει, πάρεξ εκείνος όπου δεν έχει Ακροστιχίδα. Καθώς τούτο ηξεύρουν οι των τοιούτων την πείραν έχοντες, και άλλο, επειδή δια της Ακροστιχίδος γίνεται ευκολομνημόνευτος ο Κανών. Αρκεί γαρ εις τον καθ΄ ένα να ενθυμήται μόνην την Ακροστιχίδα του Κανόνος, και συν τη Ακροστιχίδι ευθύς ευρίσκει και τας αρχάς εκάστου Τροπαρίου του Κανόνος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου