ΕΟΡΤΟΔΡΟΜΙΟΝ

Προλεγόμενα του Κανόνος του Ευαγγελισμού.

Ευαγγελισμός, αδελφοί, και ποίος να μη χαρή εις τοιούτον κοσμοχαρμόσυνον μήνυμα; Ευαγγελισμός, και ποίος ορθόδοξος να μη ευφρανθή κατά την καρδίαν; Τριπλασιάζω την φωνήν, Ευαγγελισμός, και τις να μη λάβη εις την ψυχήν του πνευματικόν ενθουσιασμόν, και πανευφρόσυνον αγαλλίασιν; Επειδή δε ο Ευαγγελισμός ούτος δεν δίδει καλά μηνύματα δια μάταια πράγματα: ήτοι δια φθαρτάς ηδονάς, δια προσκαίρους δόξας, και δια ρέοντα πλούτον, αλλά φέρει εις ημάς χαροποιά και ουράνια ευαγγέλια δια την σύλληψιν του Θεού Λόγου, δια την ανεκλάλητον χαράν της Θεοτόκου, δια την ανάπλασιν όλου του Κόσμου, και δια την αιώνιον σωτηρίαν του γένους των ανθρώπων· τούτου χάριν, πως δεν χρεωστεί κάθε Χριστιανός να λάβη, όχι απλήν ή διπλήν, αλλά τριπλήν και πολλαπλάσιον την χαράν; Ή πως δεν πρέπει να σκιρτήση τω πνεύματι κάθε ορθόδοξος, χαράν ιδικήν του την χαράν της Θεοτόκου νομίζων; Βλέπεις, αγαπητέ, τον Αρχάγγελον Γαβριήλ να καταβαίνη από τον Ουρανόν, και να στέκεται έμπροσθεν της Κυρίας Θεοτόκου όλος φαιδρός, όλος γαληνός, και όλος χαριέστατος, και ακόμη δεν ευφραίνεσαι; Ακούεις τον χαροποιόν ασπασμόν, τον οποίον μετά ευσεβείας μεγάλης λέγει προς την Θεοτόκον «Χαίρε κεχαριτωμένη», και ακόμη στέκεσαι και δεν χαίρεις; Αν οι Προφήται, ο Δαβίδ, λέγω, και ο Ησαϊας προ τόσων αιώνων προσβλέποντες μόνον με το όμμα της διανοίας τον σωτηριώδη τούτον της Θεοτόκου Ευαγγελισμόν, έχαιρον και ευφραίνοντο, και αυτό το ρήμα «Ευαγγελίζομαι» εμεταχειρίζοντο, εις τους λόγους των· ο μεν γαρ Δαβίδ ψάλλων έλεγεν: «Ευαγγελίζεσθε ημέραν εξ ημέρας το σωτήριον του Θεού ημών» (Ψαλμ. ψε: 2), ο δε Ησαϊας μεγαλοφώνως εκήρυττε: «Το σωτήριον Κυρίου ευαγγελιούνται» (Ησ. ξ: 6), αν, λέγω, εκείνοι τόσον έχαιρον, πως εσύ, Χριστιανέ, δεν πρέπει να χαρής και να ευφρανθής, παρόντα βλέπων σήμερον τον παγκόσμιον και κοσμοσωτήριον Ευαγγελισμόν; Δια τούτο λοιπόν ας χαρώμεν σήμερον, αδελφοί, και όλοι ας ευφρανθώμεν τω ονεύματι. Παρακινεί δε ημάς εις τούτο και Ιωάννης ο Γεωμέτρης, προοιμιάζων εν τω εις την εορτήν λόγω αυτού και λέγων: «Χαίρετε· τούτό μοι το βραχύ και μέγα του λόγου προοίμιον, τούτο και αρχή και μέση και τελευτή, χαίρετε· τούτο νυν και φύσις όλη και Κτίσις και λόγος διακελεύεται». Αγαλλιασώμεθα εν τη ημέρα ταύτη, αγαπητοί, έχοντες μάλιστα της αγαλλιάσεως ταύτης προεξάρχοντα και αρχηγόν τον εκ Δαμασκού χαριτώνυμον Ιωάννην τον πρόκριτον πάντων των μελωδών και ασματογράφων, την ιεράν Μούσαν της εκκλησίας, τον ωδικόν Ορφέα των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών, τον άλλον ψαλμογράφον Δαβίδ τον υπερέχοντα τον Ασάφ και τον Ιδιθούμ και τον Αιθάμ και τον Αιμάν και τους Υιούς Κορέ, τους πρωτοψάλτας όντας της παλαιάς Σκηνής του Θεού· διότι αυτός ο μελίρρυτος Ποιητής δια του ασματικού τούτου Κανόνος όπου εμελούργησεν εις τον Ευαγγελισμόν της Κυρίας Θεοτόκου, παρακινεί όλους ημάς να χαίρωμεν και να αγαλλιώμεθα. Καθώς δε η εορτή και πανήγυρις του θείου Ευαγγελισμού είναι γεμάτη από χαράν και ευφροσύνην πνευματικήν, ούτω και ο Κανών αυτής αρμοδιώτατα συνετέθη χαροποιός και πανευφρόσυνος· επειδή είναι μελωδικώτατος και πανηγυρικώτατος δια τα πανηγυρικά και λαμπρά νοήματα και λόγια όπου περιέχει· μάλιστα δε δια τον πανηγυρικόν τέταρτον ήχον, κατά τον οποίον συνετέθη δια να ψάλλεται· μόνος γαρ ο ήχος αυτός παρά πάσι τοις Μουσικοίς έλαβε την επωνυμίαν ταύτην να λέγεται Πανηγυρικός. Και δια να ειπώ καθολικώς, ο Κανών ούτος είναι τόσον ενθουσιαστικός, και τόσον κινητικός του θεοφιλούς πάθους της πνευματικής χαράς, ώστε κάμνει και τους ψάλλοντας και τους ακούοντας, όχι μόνον να χαίρουν απλώς, αλλ΄ ήδη και να σκιρτούν και να χορεύουν, αν ήτον δυνατόν· ούτως εστί τερπνός και χορευτικός! Κατά αλφάβητον δε εμελουργήθη ο Κανών ίσως δια να δείξη ο Ασματογράφος ότι η εορτή του Ευαγγελισμού είναι αρχή και Κεφάλαιον όλων των εορτών· καθώς γαρ τα εικοσιτέσσαρα στοιχεία του αλφαβήτου είναι αρχαί όλων των γραμμάτων, και εξ αυτών εκείνα εξήρτηνται· ούτω και ο Ευαγγελισμός είναι όλων των Δεσποτικών εορτών αρχή και Κεφάλαιον, και εξ εκείνου όλαι αι άλλαι εξήρτηνται εορταί. Όθεν είπεν ο Νεοκαισαρείας Γρηγόριος προοιμιάζων εις τον Ευαγγελισμόν: «Εορτάς μεν απάσας και υμνωδίας δέον ημίν θυσιών δίκην προσφέρειν Θεώ, πρώτην δε πασών τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου· πάντων γαρ ημίν των αγαθών αρχή γέγονεν ο Ευαγγελισμός της κεχαριτωμένης, η πολυϋμνητος του Σωτήρος Οικονομία, η ένθεος αυτού και υπερκόσμιος διδασκαλία»· Και ο Κεραμεύς Θεοφάνης ο Ταυρομενίας Επίσκοπος ούτω πανηγυρίζει: «Σήμερον η Εκκλησία δαδουχείται μυστικώς και πυρσεύεται, την πρώτην των εορτών πανήγυριν άγουσα». Αλλά και ο ύπατος των Φιλοσόφων Ψελλός προοιμιάζει πανηγυρίζων ούτως: «Αρχή μεν των όντων Θεός, ουχ΄ ως συντεταγμένος τούτοις και συναριθμούμενος, αλλ΄ ως εξηρημένος και υπερκείμενος· αρχή δε των θείων εορτών τε και πανηγύρεων η των Ευαγγελίων αγγελία προς την Παρθένον και Μητέρα του Λόγου παρά της του Αγγέλου φωνής· αρχή δε, ουχ΄ ως ατελεστέρα των άλλων Μυστηρίων και αναδείξεων, πολλού γε και δει, αλλ΄ ως τελεωτέρα πολλώ τω περιόντι και υπερκειμένη». Είπε δε και ο σοφός Ιωσήφ ο Βρυέννιος: «Ως γαρ η του φυτού ρίζα στελέχους και φύλλων και κλάδων ανθέων τε και καρπών αιτία γινώσκεται, και ουδέν τούτων δίχα ταύτης φαίνεσθαι πέφυκεν· ούτω της εορτής δίχα ταύτης, ουδεμία των εξ αυτής φυεισών επιφαίνεται· και δη σκοπώμεν. Πεντηκοστή γαρ επιτελείται, ότι Ανάληψις προεώρτασται· και Ανάληψις, ότι Ανάστασις· Ανάστασις, ότι Σταύρωσις· Σταύρωσις, ότι Βαϊα· Βαϊα, ότι Έγερσις του Λαζάρου· Λαζάρου έγερσις, ότι Μεταμόρφωσις· Μεταμόρφωσις, ότι Θεοφάνεια· Θεοφάνεια, ότι Υπαπαντή· Υπαπαντή, ότι Χριστού Γέννησις· Χριστού Γέννησις, ότι Ευαγγελισμός» (Λόγω πρώτω εις τον Ευαγγελισμόν). Τρία δε αλφάβητα μεταχειρίζεται ο Μελωδός εν τω Κανόνι τούτω, ίσως εις τιμήν της Αγίας Τριάδος, της οποίας ο εις σήμερον συνελήφθη· εν μεν αλφάβητον, εν ταις εξ Ωδαίς του Κανόνος, εν δε εν τη ογδόη, και εν εν τη εννάτη αντίστροφον. Προβαίνει δε όλος ο Κανών κατά ανταπόκρισιν του Αγγέλου προς την Θεοτόκον, και αμοιβαίως της Θεοτόκου προς τον Άγγελον, ένα μεν δια το σαφέστερον και ευμαθέστερον και δραστικώτερον· σαφέστερος γαρ και ευμαθέστερος και δραστικώτερος γίνεται ο λόγος, όταν ο ένας λέγη, και ο άλλος αποκρίνεται· και άλλο δε δια το ηδύ και χαρίεν των ανταποκρινομένων προσώπων. Εμιμήθη δε κατά τούτο ο Μελωδός τον Ευαγγελιστήν Λουκάν, γράφοντα κατά ανταπόκρισιν τα λόγια όπου είπεν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ προς την Παρθένον, και αντιστρόφως τα λόγια όπου είπεν η Παρθένος προς τον Γαβριήλ· ομοίως εμιμήθη και τον προ εαυτού Κωνσταντινουπόλεως άγιον Γερμανόν τον παλαιόν, όστις δι΄ όλου σχεδόν του εις τον Ευαγγελισμόν πανηγυρικού λόγου του με το σχήμα της ανταποκρίσεως προβαίνει, ως εκ της αναγνώσεως αυτού τούτο δήλον γίνεται. Τούτον λοιπόν τον χαριέστατον του Ευαγγελισμού Κανόνα βλέπων εγώ, μηδέ μίαν ερμηνείαν λαβόντα παρά του κυρού Θεοδώρου, ή άλλου τινός σοφού (η γαρ του ανωνύμου ερμηνεία ολίγου λόγου αξία εστί), τούτου χάριν, την βοήθειαν και χάριν της κεχαριτωμένης Θεοτόκου επικαλεσάμενος, ετόλμησα να ποιήσω κάποιαν ερμηνείαν εις αυτόν· άτοπον γαρ μοι εφάνη να ερμηνεύσω μεν τους άλλους ασματικούς Κανόνας των Δεσποτικών εορτών, τον δε του Ευαγγελισμού του κεφαλαίου των εορτών Κανόνα να αφήσω ανερμήνευτον· ει γαρ κατά τας λέξεις φαίνεται εύκολος και σαφής, κατά το νόημα όμως είναι δύσκολος και ασαφής. Εγώ μεν ουν προπορεύομαι έμπροσθεν δια της ερμηνείας, υμείς δε, ω αδελφοί, ακολουθείτέ μοι δια της προσοχής και φιληκοϊας σας.