ΕΟΡΤΟΔΡΟΜΙΟΝ

Τροπάριον.

Βοώ σοι γηθόμενος· κλίνον το ους σου και πρόσχες μοι, Θεού καταγγέλλοντι, σύλληψιν άσπορον· εύρες χάριν γαρ, ενώπιον Κυρίου, ην εύρεν ουδέποτε, άλλη τις Πάναγνε.

Ερμηνεία.

1. Το Τροπάριον τούτο λέγεται εκ μέρους του Αγγέλου· ερανίσθη δε από το Δαβιτικόν εκείνο ρητόν το λέγον: «Άκουσον Θύγατερ και ίδε, και κλίνον το ους σου» (Ψαλμ. μδ: 10). Λέγει λοιπόν προς την Θεοτόκον ο Άγγελος: εγώ Δέσποινα του παντός, αποσταλθείς εκ Θεού, βοώ εις εσέ χαίρων ασπασμόν παράδοξον και σωτηριώδη. Βοώ δε είπεν ο Μελωδός, όχι διότι εβόησεν ο Αρχάγγελος και εφώναξε προς την Παρθένον το, Χαίρε, αλλά διότι έλαβεν ανάγκην να γράψη εν τω δευτέρω τούτω Τροπαρίω το στοιχείον β΄. Ότι δε ο Άγγελος ησύχως είπε προς την Παρθένον το, Χαίρε, και όχι μετά βοής, ίνα μη ταράξη αυτήν, βεβαιοί ο θείος Ανδρέας ο Κρήτης, πανηγυρίζων εις την αυτήν και λέγων: «Ταύτα διστάσας καθ΄ εαυτόν ο Γαβριήλ, επέστη τη παστάδι, και προφθάσας τον θάλαμον, καθ΄ ον η Παρθένος ωκίζετο, ησυχή τη θύρα προσήγγισε· και γενόμενος ένδον, πραεία τη φωνή τη Παρθένω προσείπε: «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου». Ίσως δε με το «Βοώ» σημαίνει ο Μελωδός όχι την αισθητήν βοήν του σώματος, αλλά την νοητήν της ψυχής. Όθεν κλίνον τα θεία σου ώτα, Παρθένε, και πρόσεχε εις τα λόγια μου. Κλίνον δε είπε τα ώτα σου εις εμέ, δια να δείξη της Παρθένου το μεγαλείον και το ανώτερον αυτής αξίωμα από το ιδικόν του· καθώς γαρ οι δούλοι, μη τολμώντες να πλησιάσουν εις τους αυθέντας των και να λαλήσουν προς αυτούς, παρακαλούσιν εκείνους να κλίνωσι τα ώτα των προς τους δούλους· ούτω και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, βλέπων υψηλοτέραν από τον εαυτόν του την Παρθένον, παρακαλεί αυτήν να κλίνη τα ώτα της δια να του ακούση κάτω ευρισκομένου. Εγώ μηνύω και ευαγγελίζομαι εις εσέ μίαν σύλληψιν, όχι ωσάν τας συλλήψεις των άλλων ανθρώπων, αίτινες γίνονται με συνουσίαν ανδρός, και ακολούθως με εμπαθή ηδονήν, αλλά ευαγγελίζομαι εις εσέ σύλληψιν γενομένην χωρίς σποράν· τοιαύτη γαρ πρέπει να είναι η του Θεού Λόγου σύλληψις, ανωτέρα πάσης εμπαθούς ηδονής. Όθεν είπεν ο Χρυσορρήμων «Έτερος πάλιν των Προφητών είπεν (ο Ησαϊας δηλαδή), είδομεν αυτόν ως παιδίον, ως ρίζαν εν γη διψώση· γην δε διψώσαν την μήτραν λέγει την παρθενικήν δια το μη δέξασθαι σπέρμα ανθρώπου, μηδέ συνουσίας απολαύσαι, αλλά χωρίς γάμων αυτήν τεκείν» (Λόγω εις το «Πάτερ, ει δυνατόν», Τόμω Ε΄ της εν Ετόνη εκδόσεως). Ομοίως και ο Θεοδώριτος, «Ως ρίζα εν γη διψώση» (Ησ. νγ: 2).  Κατά δε τον Ακύλαν, «Η ρίζα από γης αβάτου· προείπομεν, φησίν, σην εκ Παρθένου Γέννησιν· αυτήν γαρ άβατον και διψώσαν προσηγόρευσεν, ως ίχνος ανδρός και γαμικόν υετόν ουδαμώς δεξαμένην». Διατί δε η σύλληψις της Παρθένου έγινεν άσπορος και ανήδονος; Δια δύο αίτια: πρώτον, ίνα καθαράν και καινήν αναλάβη εις την ιδικήν του υπόστασιν ο του Θεού Υιός την του Αδάμ φύσιν, καθώς ήτον προ της παραβάσεως· καθότι η εμπαθής ηδονή, δι΄ ης συλλαμβάνονται οι άνθρωποι, αποτέλεσμά εστι της του Αδάμ παραβάσεως. Δια τούτο ο Ιεροσολύμων Σωφρόνιος, «και μη νόει μοι, φησίν, ω Παρθένε, των άλλων γυναικών την σύλληψιν. Ιδού συλλήψη εν γαστρί σύλληψιν άσπορον, σύλληψιν άρρητον, σύλληψιν ένθεον, ην ουκ ανδρός εγεώργησε σύνοδος, ουκ άρρενος είργασται σύμβασις, ην ανθρώπων εξειπείν ουδείς ο δυνάμενος». Και Γρηγόριος ο Θεσσαλονίκης πανηγυρίζων εις την εορτήν λέγει: «Ει γαρ εκ σπέρματος συνελήφθη ο Χριστός, ουκ αν ην καινός άνθρωπος, ουδ΄ αναμάρτητος ην και των αμαρτανώντων Σωτήρ· η γαρ της σαρκός προς γέννησιν κίνησις, ανυποτάκτως έχουσα προς το ηγεμονεύειν τον εν ημίν παρά Θεού τεταγμένον νουν, ουκ εκτός παντάπασιν αμαρτίας εστι· διο και ο Δαβίδ έλεγεν: «Εν ανομίαις συνελήφθην, και εν αμαρτίαις εκίσσησέ με η Μήτηρ μου». Ει γουν εκ σπέρματος ην η του Χριστού σύλληψις, ουκ αν ην καινός άνθρωπος, ουδέ της καινής και μηδαμώς παλαιουμένης ζωής αρχηγός τε και χορηγός· του γαρ παλαιού κόμματος ων, και κληρονόμος εκείνου του πταίσματος, ουκ αν εδυνήθη το πλήρωμα εν εαυτώ φέρειν της ακηράτου Θεότητος, και πηγήν ποιήσαι την σάρκα του αγιασμού ανεξάντλητον, ως και των προπατόρων εκείνων τον μολυσμόν αποπλύναι περιουσία δυνάμεως, και τοις εξής αρκείν προς αγιασμόν άπασιν». Δεύτερον, ανωτέρα ηδονής ήτον η του Θεού Λόγου σύλληψις, ίνα καθώς ασπόρως και ανηδόνως συνελήφθη, ούτω και αφθόρως και ανωδίνως γεννηθή· παρεπόμενα γαρ ταύτα τα δύο είναι μεταξύ των· και όπου ακολουθήση ηδονική σύλληψις, εκεί επομένως συνακολουθεί και οδυνηρά γέννησις· εκ του εναντίου δε, όπου σύλληψις ηδονική δεν ακολουθεί, εκεί δεν ακολουθεί και οδυνηρά γέννησις· δια τούτο είπεν ο θείος Νύσσης Γρηγόριος: «Ότι δε απόνως γέγονεν η ωδίς, πρώτον μεν σε το εικός διδαξάτω· επειδή γαρ πάσα ηδονή συνημμένον έχει τον πόνον, ανάγκη πάσα επί των συνημμένως θεωρουμένων, του ενός μη όντος, μηδέ το έτερον είναι. Όπου τοίνυν ηδονή του τόκου ου προκαθηγήσατο, ουδέ ο πόνος επηκολούθησεν» (Λόγος α΄ εις το Άγιον Πάσχα). Και ο θεοφόρος Μάξιμος: «Ο Αδάμ παρακούσας, εξ ηδονής άρχεσθαι την της φύσεως εδίδαξε γέννησιν· ο Κύριος ταύτην εξοικίζων της φύσεως, την εκ σποράς ου προσήκατο σύλληψιν» (Κεφάλαιον ιδ΄ της Γ΄ εκατοντάδος των Θεολογικών). Και Θεοφάνης ο Κεραμεύς πανηγυρίζων εις την εορτήν λέγει: «Επί της Εύας μεν αι λύπαι της ωδίνος ηγήσαντο, ενταύθα δε χαρά τον τόκον μεμαίευται· απόβλητος γαρ της Παρθένου γέγονεν η ωδίς. Διατί; Επειδή όπου πάσα ηδονή του τόκου ου καθηγήσατο, ουδέ ο πόνος επηκολούθησε». Τούτο δε και η προφητεία Ησαϊου προεχρησμώδησε: «Πριν ελθείν τον πόνον των ωδίνων αυτής, εξέφυγε και έτεκεν άρσεν». Ακολούθως δε φέρει ο Μελωδός τον λόγον όπου είπεν ο Άγγελος προς την Παρθένον: «Μη φοβού Μαριάμ· εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ» (Λουκ. α: 30). Εσύ, λέγει, ω Παρθένε, τόσην πολλήν και μεγάλην χάριν ευρήκες κοντά εις τον Θεόν, οποίαν δεν ευρήκε ποτέ καμμία άλλη από τας απ΄ αιώνος αγίας και δικαίας γυναίκας, ούτε η Σάρρα, ούτε η Ρεββέκα, ούτε η Λεία, ούτε η Ραχήλ, ούτε η Ασινέθ, ούτε η Άννα, ούτε η Σωσάννα. Όθεν συμφώνως είπε και ο θείος Ιεροσολύμων Σωφρόνιος, πανηγυρίζων λαμπρώς εις την εορτήν: «Μη φοβού Μαριάμ· εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ την αθάνατον· εύρες χάριν παρά τω Θεώ την υπέρλαμπρον· εύρες χάριν παρά τω Θεώ την πολύευκτον· εύρες χάριν παρά τω Θεώ την υπέρφωτον· εύρες χάριν παρά τω Θεώ την αμείωτον· εύρες χάριν παρά τω Θεώ την σωτήριον· εύρες χάριν παρά τω Θεώ την αϊδιον· εύρες χάριν, ην γυναικών ουδεμία το σύνολον εύρηκεν· εύρες χάριν,ην ουδείς εθεάσατο· εύρες χάριν, ην ουδείς εδέξατο. Πολλοί μεν προ σου και άλλοι γεγόνασιν άγιοι, αλλ΄ ουδείς κατά σε κεχαρίτωται· ουδείς κατά σε μεμακάρισται· ουδείς κατά σε καθηγίασται· ουδείς κατά σε μεμεγάλυνται· ουδείς κατά σε προκεκάθαρται· ουδείς κατά σε υπερύψωται· ουδείς γαρ τω Θεώ κατά σε προσεπέλασεν· ουδείς κατά σε Θεού χάριν εδέξατο. Πάντα νικάς τα παρ΄ ανθρώποις εξαίρετα· πάντα νικάς τα προς Θεού δοθέντα τοις πάσι δωρήματα». Και ο Ανδρέας ο Κρήτης ούτω πανηγυρίζει: «Μη φοβού Μαριάμ· εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ· χάριν, ην ουκ εδέξατο Σάρρα, ην ουκ έγνω Ρεββέκα, ην Ραχήλ ουκ εγνώρισεν· εύρες χάριν, ης η εξάκουστος ουκ ηξίωται Άννα, ούτε Φεννάνα η ταύτης αντίθετος· όσον αι μεν εξ ατέκνων Μητέρες πεφήνασι, συναποβαλούσαι τη παρθενία την στείρωσιν· συ δε μετά του είναι Μήτηρ και το παρθενεύειν αναφαίρετον έξεις. Μη τοίνυν φοβού· εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ· χάριν, ην ουδείς εύρε των απ΄ αιώνος, ως συ. Και τις αν γένοιτο χάρις τοιαύτη παρά τω Θεώ το εξαίρετον έχουσα;» Χαριέστατα δε είναι και τα του Νύσσης Γρηγορίου λόγια, ούτω πανηγυρίζοντος εις την εορτήν: «Μη φοβού Μαριάμ· εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ· υπέρ την Κτίσιν εκαλλωπίσθης· υπέρ τους ανθρώπους εφαιδρύνθης· υπέρ τον Ήλιον έλαμψας· υπέρ τους Αγγέλους υψώθης· ουκ ανελήφθης εις Ουρανούς, αλλ΄ επί της γης ισταμένη, τον ουράνιον Δεσπότην και Βασιλέα επεσπάσω προς σεαυτήν».