῾Η ῎Αρσις τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054

† ᾿Αρχιμανδρίτου Σπυρίδωνος Μπιλάλη

ΕΝΤΟΣ τῶν πλαισίων τοῦ Διαλόγου τῆς ᾿Αγάπης ἐντάσσεται

καὶ τὸ γεγονὸς τῆς ῎Αρσεως τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054, ἡ

ὁποία ἐγένετο ἀμοιβαίως ὑπὸ τῶν ᾿Εκκλησιῶν Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ρώμης τῇ 7ῃ Δεκεμβρίου 19651.

῾Ο Πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας καὶ ὁ Πάπας Παῦλος Ϛʹ

ἐνεφανίσθησαν ὡς πρωτοστατήσαντες εἰς τὸ θέμα τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων. ᾿Απὸ πλευρᾶς ὅμως ρωμαιοκαθολικῶν, ἀσφαλῶς ἐβάρυνεν εἰς τὴν λῆψιν τῆς ἀποφάσεως ἡ ἐπίμονος αἴτησις περὶ τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων, ἡ γενομένη ἐνώπιον τῆς Βʹ Βατικανῆς συνόδου ὑπὸ τοῦ ἐκλιπόντος οὐνίτου πατριάρχου Μαξίμου Δʹ
2. Οὐδείς, περισσότερον τῶν οὐνιτῶν, ἐπεθύμει τὴν ἄρσιν τῶν

ἀναθεμάτων, διότι οὐδείς, περισσότερον τῶν οὐνιτῶν, θὰ ἀπεκόμιζε πλείονα ἐκ τῆς ἄρσεως ὀφέλη.

* * *

Η ΑΡΣΙΣ τῶν ἀναθεμάτων, μετὰ πάροδον 911 ἐτῶν ἀπὸ τοῦ

τραγικοῦ Σχίσματος τοῦ 1054, ἐχαρακτηρίσθη ὡς θρίαμβος τοῦ

Διαλόγου τῆς ᾿Αγάπης, τοῦ ἐγκαινιασθέντος μεταξὺ Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ρώμης διὰ τῆς συναντήσεως τῶν ῾Ιεροσολύμων. Εὐρεῖα δημοσιότης ἐδόθη εἰς τὰ ἐκδοθέντα ἑκατέρωθεν κείμενα καὶ εἰς τὴν κοινὴν δήλωσιν τῶν ᾿Εκκλησιῶν Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ρώμης ἐπὶ τοῦ γεγονότος τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων. Οἱ ἀμύητοι εἰς τὰ θέματα τῶν διεκκλησιαστικῶν σχέσεων ἐπίστευσαν πρὸς στιγμήν, ὅτι ἡ ἄρσις τῶν ἀναθεμάτων ἐσήμαινε καὶ ἄρσιν τοῦ Σχίσματος καὶ ἕνωσιν τῆς ρωμαιοκαθολικῆς μετὰ τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας.

῏Ητο ἑπόμενον νὰ ἀκολουθήσουν ποικίλαι παρερμηνεῖαι τοῦ

γεγονότος τῆς ἄρσεως, ὑφιστάμεναι ἀτυχῶς μέχρι σήμερον καὶ

ἔχουσαι θλιβερὰς ἐπιπτώσεις εἰς βάρος πάντοτε τῆς ᾿Ορθοδοξίας.

῾Ο οἰκουμενιστὴς ἀρχιεπίσκοπος Θυατείρων ᾿Αθηναγόρας,

παρερμηνεύων, προφανῶς, τὴν ῎Αρσιν τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054, δὲν ἐδίστασεν, ἐσχάτως, νὰ τὴν χαρακτηρίσῃ ὡς ἄρσιν αὐτοῦ τοῦ Σχίσματος τῶν ᾿Εκκλησιῶν:

«Τὸ σχίσμα ἤρθη συγχρόνως καὶ εἰς τὴν Ρώμην καὶ

εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν τὸν Δεκέμβριον τοῦ 1965.

Τὸ διέγραψεν ὁ Πάπας Παῦλος εἰς τὴν Ρώμην καὶ ὁ

Πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν» 3

* * *

ΠΡΟΣ ἄρσιν πάσης παρερμηνείας ἐκοινοποιήθη ὑπὸ τοῦ

Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως ἡ ἀκόλουθος ἐπεξήγησις πρὸς

τὰς ᾿Ορθοδόξους ᾿Εκκλησίας διὰ τοῦ ὑπ᾿ ἀριθ. 815 ἐγκυκλίου

γράμματος:

«῎Εστι τὸ γενόμενον πρᾶξις ἀγάπης, οὐδόλως ἄρσιν

τοῦ μεταξὺ τῆς καθ᾿ ἡμᾶς καθόλου ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλη-

σίας καὶ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ᾿Εκκλησίας ὑφισταμένου

Σχίσματος ὑποσημαίνουσα, οὐδὲ μεταβολήν τινα ἐπι-

φέρουσα εἰς τὴν ὑφισταμένην σήμερον ἐν ἑκατέρᾳ τῶν

᾿Εκκλησιῶν κατάστασιν δογματικῆς διδασκαλίας, κανονι-

κῆς τάξεως, θείας λατρείας καὶ ἐν γένει ἐκκλησιαστικοῦ

βίου, οὐδὲ ποσῶς ἀποκατάστασιν τῆς μυστηριακῆς δια-

κοινωνίας, ἀλλ᾿ ἁπλῶς καὶ μόνον μέλλουσα, ἵνα καὶ

τύποις διευκολύνῃ περαιτέρω τὴν ἤδη ἀρξαμένην καὶ

ἔργῳ σήμερον ὑφισταμένην, συνεχῶς δὲ προαγομένην

ἐπικοινωνίαν μεταξὺ τῶν δύο ᾿Εκκλησιῶν» 4.

Τὴν σημασίαν τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεματισμῶν ἐπεξηγεῖ καὶ

ἄλλη ἀνακοίνωσις τοῦ Φαναρίου:

«Παραμένομεν εἰς κατάστασιν ᾿Εκκλησιῶν, αἱ ὁποῖαι

ἔχουν ἀκόμη τὰς διαφοράς των, δογματικάς, λειτουρ-

γικάς, κανονικάς, ἱστορικάς, διοικητικὰς καὶ ἄλλας, ὡς

αὗται διεμορφώθησαν καὶ ἐπεσωρεύθησαν διὰ μέσου τῶν

αἰώνων ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τῶν γνωστῶν συνδρόμων

ἀρνητικῶν παραγόντων καὶ αὐτὰς ἀκριβῶς τὰς διαφορὰς

θὰ παραδώσωμεν εἰς τὸν ἀποφασισθέντα διάλογον

μεταξὺ τῶν δύο ᾿Εκκλησιῶν ἐπὶ ἴσοις ὅροις... ῾Η περυσινὴ

πρᾶξις ἦτο ῾῾πρᾶξις ἀγάπης᾿᾿, διευκολύνουσα τὴν ἐπι-

κοινωνίαν μεταξὺ τῶν δύο ᾿Εκκλησιῶν. ῏Ητο ἀκόμη

πρᾶξις συνειδητοποιήσεως τοῦ γενομένου πρὸ ἐννέα

αἰώνων ἀδικήματος εἰς βάρος τῆς ἑνότητος τῆς ᾿Εκκλησίας...» 5.

* * *

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ἀμφιβολία, ὅτι ἐχρειάζοντο αἱ δύο ἐπεξηγήσεις

τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου πρὸς ἀποφυγὴν πάσης παρερμη-

νείας ἐπὶ τῆς σημασίας τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεματισμῶν.

Φρονοῦμεν ὅμως, ὅτι αἱ πατριαρχικαὶ ἐπεξηγήσεις προκαλοῦν

εὔλογα ἐρωτήματα εἰς τὸν θεολογικὸν κόσμον, τὸν γνωρίζοντα

τὸ βαθύτερον νόημα τοῦ Σχίσματος καὶ τῆς ἄρσεως τῶν ἑκατέρωθεν ἀναθεματισμῶν.

Τὸ Φανάριον ὁμολογεῖ, ὅτι καὶ μετὰ τὸ γεγονὸς τῆς 7 Δεκεμ-

βρίου 1965 παραμένουν πᾶσαι «αἱ δογματικαί, λειτουργικαί,

κανονικαί, ἱστορικαί, διοικητικαὶ καὶ ἄλλαι» διαφοραὶ μεταξὺ

τῶν δύο πρεσβυγενῶν ᾿Εκκλησιῶν, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον, τὸ

Βατικανὸν ἐδέχθη μὲν ἀσμένως τὴν ἄρσιν τοῦ ἀναθέματος, ὑπὸ

τοῦ ὁποίου ἐβαρύνετο, διετήρησεν ὅμως πάσας τὰς δογματικάς,

λειτουργικὰς καὶ κανονικὰς πλάνας, τὰς ὁποίας ἀπὸ τοῦ Σχίσματος

καὶ ἐντεῦθεν υἱοθέτησε, συγχρόνως δὲ διετήρησε καὶ τὸ παπικὸν

πρωτεῖον καὶ ἀλάθητον.

᾿Απὸ ὀρθοδόξου θεολογικῆς πλευρᾶς, ἀδυνατοῦμεν νὰ ἐννοή-

σωμεν ἄρσιν τοῦ κατὰ τῆς Ρώμης ἀναθέματος ἄνευ ταὐτοχρόνου

ἄρσεως πασῶν τῶν παπικῶν πλανῶν.

῾Υπενθυμίζομεν, ὅτι τὸ ἀνάθεμα τοῦ 1054 δὲν ἦτο καρπὸς προσω-

πικῆς ἐμπαθείας τοῦ Μιχαὴλ Κηρουλαρίου κατὰ τοῦ Οὐμβέρτου

καὶ τῆς ἀκολουθίας του. ῾Ο πατριάρχης Μιχαὴλ τῇ 20ῇ ᾿Ιουλίου

1054 συνεκάλεσεν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐνδημοῦσαν Σύνοδον

καὶ καθυπέβαλεν ἀναθέματι τὸ ἐπὶ τῆς ἁγίας Τραπέζης τῆς ῾Αγίας

Σοφίας «ῥιφθὲν παρὰ τῶν δυσσεβῶν ἀνόσιον ἔγγραφον καὶ

μυσαρόν», ἀναθεματίσας πάντας τοὺς ἀποδεχομένους τὰς ἐν αὐτῷ περιεχομένας παπικὰς πλάνας περὶ πρωτείου καὶ Filioque 6.

* * *

ΤΟ ΑΝΑΘΕΜΑ κατὰ τῶν ἐμμενόντων εἰς τὰς πλάνας τῶν

παπικῶν ἐξεφωνήθη μὲν ἐν Κωνσταντινουπόλει, τὴν ἐνέργειαν

ὅμως τοῦ Μιχαὴλ Κηρουλαρίου ἐνέκριναν καὶ τὰ ἄλλα ᾿Ορθόδοξα

Πατριαρχεῖα τῆς ᾿Ανατολικῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Αλλὰ καὶ ὁ παπικὸς

ἀπεσταλμένος Οὑμβέρτος ἀνεθεμάτισε τὸν Μιχαὴλ καὶ πάντας

τοὺς μὴ ἀποδεχομένους τὸ Filioque καὶ τὰς ἄλλας παπικὰς

καινοτομίας. Οἱ ἑκατέρωθεν ἀναθεματισμοὶ τοῦ 1054 δὲν προῆλθον ἐκ προσωπικῶν ἀνταγωνισμῶν, ἀλλ᾿ ἐκ τῆς συγκρούσεως τῆς ὀρθοδόξου

πίστεως πρὸς τὴν πεπλανημένην διδαχὴν τῆς παπικῆς ᾿Εκκλησίας.

῾Επομένως, δὲν εὐσταθεῖ τὸ ἐπίσημον ἀνακοινωθὲν τοῦ Οἰκου-

μενικοῦ Πατριαρχείου, κατὰ τὸ ὁποῖον

«τὰ ἀναθέματα ἑκατέρωθεν περιωρίσθησαν εἰς τὰ πρω-

ταγωνιστήσαντα πρόσωπα καὶ δὲν ἀνεφέροντο εἰς τὰς

δύο ᾿Εκκλησίας Ρώμης καὶ Κωνσταντινουπόλεως, αἱ

ὁποῖαι καὶ μετὰ ταῦτα δὲν διέκοψαν τὴν ἐκκλησιαστικὴν

κοινωνίαν, οὐδὲ ὑπῆρξαν τὰ γεγονότα ταῦτα ἡ ὁριστικὴ

ἐπισφράγισις τοῦ μεταξὺ ᾿Ανατολῆς καὶ Δύσεως Σχίσματος» 7.

῾Η ρῆξις μεταξὺ ᾿Ανατολῆς καὶ Δύσεως ὑπῆρξεν ὁριστικὴ τῷ

1054, ἀποτελεῖ δὲ καινοφανῆ θεωρίαν, μὴ ἐρειδομένην ἐπὶ τῶν

πορισμάτων τῆς ᾿Εκκλησιαστικῆς ῾Ιστορίας, ἡ γνώμη τοῦ Φαναρίου, ὅτι αἱ δύο ᾿Εκκλησίαι Ρώμης καὶ Κωνσταντινουπόλεως, «καὶ μετὰ ταῦτα δὲν διέκοψαν τὴν ἐκκλησιαστικὴν κοινωνίαν».

῾Η ὁριστικὴ διακοπὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας φαίνεται

καὶ ἐκ τῶν ἀτελευτήτων δραματικῶν ἀποπειρῶν ἑνώσεως τῶν δύο

᾿Εκκλησιῶν. Πάντως, ἡ ἀνιστόρητος αὕτη πατριαρχικὴ θεωρία περὶ ἐκκλησιαστικῶν σχέσεων μεταξὺ ᾿Ανατολῆς καὶ Δύσεως καὶ μετὰ τὸ Σχίσμα τοῦ 1054, ἐξηγεῖ τὴν εὐκολίαν μετὰ τῆς ὁποίας ὁ πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας ἔσπευσεν εἰς τὴν ἄρσιν τοῦ κατὰ τῆς Ρώμης ἀναθέματος πρὸ τῆς ἄρσεως τῶν πλανῶν ὑπὸ τῆς παπικῆς ᾿Εκκλησίας.

* * *

ΑΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπὶ τῆς

῎Αρσεως τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054 κρίνονται θεολογικῶς ὅλως

ἀνεπαρκεῖς, διότι καὶ ὁλόκληρος ἡ ᾿Ορθόδοξος ῾Ιεραρχία δὲν

ἔχει δικαίωμα νὰ ἄρῃ ἀνάθεμα κατὰ τῶν ἐμμενόντων εἰς τὰς

πλάνας των καὶ νὰ ἔλθῃ εἰς ἀντίθεσιν πρὸς τὸν «῞Ορον περὶ

πίστεως» τῆς Γʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, διὰ τοῦ ὁποίου καθαι-

ροῦνται πάντες οἱ κληρικοὶ καὶ ἀναθεματίζονται πάντες οἱ λαϊκοί,

«οἱ τολμῶντες συντιθέναι πίστιν ἑτέραν» 8.

Οἱ Πατέρες τῆς ἐν ᾿Εφέσῳ Γʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, παρόντων

καὶ τῶν ἀντιπροσώπων τοῦ πάπα Ρώμης Λέοντος, ἀνεβόησαν:

«Αὕτη ἡ πίστις τῶν Πατέρων· αὕτη ἡ πίστις τῶν

᾿Αποστόλων· πάντες οὕτω πιστεύομεν· οἱ ὀρθόδοξοι οὕτω

πιστεύουσιν· ἀνάθεμα τῷ οὕτω μὴ πιστεύοντι» 9.

Καὶ ἐὰν ἀκόμη δὲν ὑπῆρχε τὸ ἀνάθεμα τοῦ Μιχαὴλ Κηρουλαρίου

κατὰ τῆς παπικῆς ᾿Εκκλησίας, ἡ ᾿Εκκλησία αὕτη, ὡς ἀλλοιώσασα

τὴν πίστιν τῶν ἁγίων ᾿Αποστόλων καὶ τῶν θεοφόρων Πατέρων

καὶ διδάξασα τὴν πλάνην τοῦ Filioque καὶ ἄλλας καινοτομίας,

ὑπόκειται αὐτομάτως τῷ ὑπὸ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων

προβλεπομένῳ ἀναθέματι. ῾Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανὸς Βʹ γράφει ἐν προκειμένῳ:

«Πρώτη καὶ μεγίστη τόλμα τῶν ᾿Ιταλῶν ἡ ἐν τῷ

ἁγίῳ Συμβόλῳ τῆς πίστεως ἀπηγορευμένη προσθήκη·

ὅπερ, ἵνα μή ποτε ἀποτολμηθῇ, ἀναθέματι αἰωνίῳ αἱ

Οἰκουμενικαὶ καὶ ἅγιαι Σύνοδοι τοὺς τολμήσαντας

καθυπέβαλον» 10.

Αἱ Οἰκουμενικαὶ Σύνοδοι προβλέπουν αἰώνιον ἀνάθεμα διὰ

πᾶσαν τυχὸν προσθήκην καὶ νοθείαν τοῦ ἱεροῦ Συμβόλου τῆς

πίστεως. ῾Ο πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας, αἴρων ἑαυτὸν ὑπὲρ τὰς

Οἰκουμενικὰς Συνόδους, παπικῷ τῷ τρόπῳ, ᾖρε τὸ ἀνάθεμα τοῦ

1054 κατὰ τῆς παπικῆς ᾿Εκκλησίας, μολονότι αὕτη διατηρεῖ καὶ

τὴν προσθήκην τοῦ Filioque καὶ πάσας τὰς πλάνας, τὰς ὁποίας

ἐπενόησεν ἐπὶ δέκα αἰῶνας, διακατεχομένη ἀείποτε ὑπὸ τοῦ οἴστρου τῆς παραχαράξεως τῆς ὀρθοδόξου πίστεως.

* * *

ΑΠΟ ὀρθοδόξου θεολογικῆς πλευρᾶς κρινομένη ἡ πατριαρχικὴ

πρωτοβουλία τῆς ἄρσεως τοῦ ἀναθέματος, ἀποτελεῖ ἀπαράδεκτον

τόλμην καὶ ἀντίθεσιν πρὸς τὴν αὐθεντίαν τῶν Οἰκουμενικῶν

Συνόδων, μολονότι ἐνεφανίσθη ὡς θρίαμβος τῆς ἀγάπης ὑπὸ τῶν

ἀνειδημόνων θεολόγων καὶ τῶν ἀμυήτων ἐξωθεολογικῶν κύκλων.

Τῇ παραδόσει τῶν θεοφόρων Πατέρων στοιχοῦντες, φρονοῦμεν,

ὅτι ἡ ἀγάπη, ἡ ἀμνηστεύουσα τὴν πλάνην καὶ ὑπονομεύουσα τὴν

ὀρθόδοξον πίστιν, οὐδεμίαν ἀπολύτως σχέσιν ἔχει πρὸς τὴν καινὴν ἐντολὴν τῆς ἀγάπης, τὴν διακηρυχθεῖσαν ὑπὸ τοῦ Κυρίου, ὁ ῾Οποῖος εἶναι «ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή» (᾿Ιω. ιδʹ 6).

Πράγματι, διὰ τῆς ἄρσεως τοῦ κατὰ τῆς Ρώμης ἀναθέματος

διεκηρύχθη ἐμμέσως, ὅτι τὸ ὑπὸ τοῦ Μιχαὴλ Κηρουλαρίου ἐκδοθὲν ἀνάθεμα κατὰ τῶν πλανωμένων παπικῶν ὑπῆρξεν ἄδικον. ῾Η μνημονευθεῖσα πατριαρχικὴ ἐπεξήγησις ἐπὶ τῆς σημασίας τῆς ῎Αρσεως τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054 προσθέτει, ὅτι τὸ γεγονὸς τῆς ἄρσεως «ἦτο ἀκόμη πρᾶξις συνειδητοποιήσεως τοῦ γενομένου πρὸ ἐννέα αἰώνων ἀδικήματος εἰς βάρος τῆς ἑνότητος τῆς ᾿Εκκλησίας...».

Καὶ τὸ μὲν Βατικανόν, ἐὰν ᾐσθάνετο τὸ κατὰ τῆς ἑνότητος τῆς

᾿Εκκλησίας ἔγκλημα τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει παπικῶν ἀπε-

σταλμένων τοῦ 1054, ἔπρεπε πρὸ πολλοῦ νὰ εἶχεν ἀποκηρύξει τὸ

κατὰ τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας ἀνάθεμα.

῾Η ᾿Ορθόδοξος ὅμως ᾿Ανατολικὴ ᾿Εκκλησία ποῖον ἀδίκημά της

κατὰ τῆς ἑνότητος τῆς ᾿Εκκλησίας ἔπρεπε νὰ συνειδητοποιήσῃ

διὰ τῆς ἄρσεως τοῦ κατὰ τῆς παπικῆς ᾿Εκκλησίας ἀναθέματος, εἰς

τὴν ὁποίαν μετὰ τόσης εὐκολίας καὶ σπουδῆς προέβη ὁ πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας;

* * *

ΤΟ ΛΑΤΙΝΙΚΟΝ κατὰ τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας ἀνάθεμα,

κρινόμενον ἀπὸ ἀπόψεως οὐσίας, οὐδέποτε ἐβάρυνε τὴν ὀρθόδοξον ἐκκλησιαστικὴν συνείδησιν, ἐφ᾿ ὅσον ὁ Μιχαὴλ Κηρουλάριος, κατὰ τοῦ ὁποίου πρωτίστως ἐξετοξεύθη τὸ ἀνάθεμα, ὑπῆρξε Πατριάρχης κατὰ πάντα ὀρθόδοξος.

῾Η ᾿Ορθοδοξία, διατηροῦσα ἀλώβητον τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ,

οὐδέποτε ἐπτοήθη ἐκ τοῦ παπικοῦ ἀναθέματος. ῾Η μάχαιρα τοῦ

ρωμαϊκοῦ ἀναθέματος ἀπεδείχθη ἀνίσχυρος νὰ τραυματίσῃ τὴν

᾿Ορθόδοξον ᾿Εκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, τὴν προβάλλουσαν ἀείποτε

«τὸν θώρακα τῆς πίστεως» (Αʹ Θεσ. εʹ 8).

᾿Ορθῶς παρατηρεῖ ἐν προκειμένῳ ὁ πατριάρχης Κωνσταντινου-

πόλεως Γερμανὸς Βʹ (1222-1240), ἀπευθυνόμενος πρὸς τὸν πάπαν

Ρώμης Γρηγόριον Θʹ:

«῾Ημεῖς οἱ Γραικοὶ ἄπληγές ἐσμεν καὶ ἀτραυμάτιστοι

ἐκ τῆς μαχαίρας τοῦ ἀναθέματος· κατὰ δὲ ᾿Ιταλῶν καὶ

Λατίνων ὀξύτατα φέρεται...» 11.

῾Ο Π. Τρεμπέλας, χαρακτηρίζων ἄξιον περιφρονήσεως τὸ

λατινικὸν ἀνάθεμα τοῦ 1054, ἐρωτᾷ:

«Τί θὰ ἐσήμαινε, λοιπόν, διὰ τὴν ᾿Εκκλησίαν μας,

ἐὰν δὲν ἤρετο ὁλοτελῶς τὸ κατ᾿ αὐτῆς ὑπὸ αὐθάδους

τινὸς καρδιναλίου ἐξαπολυθὲν γελοῖον τοῦτο καὶ ὅλως

ἀστήρικτον καὶ ἀνεδαφικὸν ἀνάθεμα;» 12.

᾿Αντιθέτως, τὸ ἀνάθεμα κατὰ τῆς Λατινικῆς ᾿Εκκλησίας, αἰρόμενον

ἐν σπουδῇ, εἰς τί θὰ ὠφελήσῃ τὴν Ρώμην; Θὰ συνέλθῃ ἡ Ρώμη ἢ

θὰ ἑδραιωθῇ εἰς τὴν πεποίθησιν, ὅτι κατέχει πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν

καὶ θὰ ἀπολέσῃ οὕτω τὴν ἐλπίδα τῆς ἐπιστροφῆς εἰς τὴν ὀρθόδοξον πίστιν, ἀπὸ τῆς ὁποίας βασικῶς παρεξέκλινε, διδάσκουσα διδασκαλίας καὶ ἐντάλματα ἀνθρώπων;

῾Ο Π. Τρεμπέλας παρατηρεῖ ἐν προκειμένῳ:

«῾Υπὲρ τίνος ἡ ἄρσις αὕτη δημιουργεῖ τὰ πλείονα ἢ

μᾶλλον τὰ πραγματικὰ καὶ δύναμαι νὰ εἴπω ἀποκλει-

στικὰ πλεονεκτήματα; ῾Υπὲρ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς

᾿Εκκλησίας... ῾Η ἄρσις τοῦ ἀναθέματος, καθ᾿ ὃν χρόνον

ἡ Δυτικὴ ᾿Εκκλησία ἐμμένει ἀνενδότως εἰς τὰς πλάνας

ταύτας, ἀποτελεῖ ἀναγνώρισιν ἔμμεσον ἐκ μέρους ἡμῶν,

ὅτι αἱ πλάναι αὗται δὲν εἶναι ἄξιαι βαρείας κατακρίσεως.

Δὲν ἐπροχωρήσαμεν, λοιπόν, ἡμεῖς πάρα πολὺ εἰς ἐκδη-

λώσεις πραγματικῆς ἀγάπης πρὸς τὴν Δυτικὴν ᾿Εκκλη-

σίαν; Καὶ δὲν εἶναι πλέον καιρὸς νὰ σταματήσωμεν,

περιμένοντες καὶ ἐκ μέρους ἐκείνης ἴσης ἀγάπης

ἐκδηλώσεις;» 13.

* * *

Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ᾿Αθηναγόρας προέβη εἰς τὴν ῎Αρσιν τοῦ

᾿Αναθέματος τοῦ 1054 ἐξ ἰδίας πρωτοβουλίας, περιορισθεὶς ἁπλῶς τὴν προτεραίαν τῆς ἄρσεως (6.12.1965) νὰ ἀνακοινώσῃ τὴν

ἀπόφασίν του εἰς τὰς ἐπὶ μέρους ᾿Ορθοδόξους ᾿Εκκλησίας διὰ

τηλεγραφικῆς ἐγκυκλίου, ἡ ὁποία κατέληγεν:

«῾Η πρᾶξις αὕτη τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων

γενήσεται τόσον ἐνταῦθα, ὅσον καὶ ἐν Ρώμῃ...» 14.

῾Ο Πατριάρχης δὲν ἀνέμεινεν, ὡς ὤφειλε, τὴν συγκατάθεσιν

τῶν ἄλλων αὐτοκεφάλων ᾿Εκκλησιῶν, ἀλλ᾿ ἀνεκοίνωσεν ἀπόφασιντῆς ἄρσεως, ἡ ὁποία εἶχεν ἐπισήμως πλέον προγραμματισθῆ ἀπὸ κοινοῦ, μεταξὺ Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ρώμης. ῾Ο ᾿Αθηναγόρας ἐστήριξε τὴν τολμηρὰν πρωτοβουλίαν του εἰς ἀπόφασιν τῆς ἐν Ρόδῳ Γʹ Πανορθοδόξου Διασκέψεως, ὁρίζουσαν: «῾Εκάστη ἐκ τῶν κατὰ τόπους ᾿Ορθοδόξων ᾿Εκκλησιῶν

εἶναι ἐλευθέρα, ἵνα ἐξακολουθῇ, ἐξ ἑαυτῆς καὶ οὐχὶ ἐξ

ὀνόματος συνόλης τῆς ᾿Ορθοδοξίας, καλλιεργοῦσα ἀδελ-

φικὰς σχέσεις μετὰ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ᾿Εκκλησίας» 15.

Κρίνων τὴν ἐν λόγῳ ἀπόφασιν τῆς ἐν Ρόδῳ Γʹ Πανορθοδόξου

Διασκέψεως ὁ ἀείμνηστος Χρυσόστομος Βʹ, ᾿Αρχιεπίσκοπος ᾿Αθηνῶν, γράφει:

«Δὲν γνωρίζομεν διάταξίν τινα τῶν ῾Ιερῶν Κανόνων,

ἐπιτρέπουσαν εἰς Αὐτοκέφαλον ᾿Ορθόδοξον ᾿Εκκλησίαν

νὰ κοινωνῇ ἐξ ἑαυτῆς καὶ οὐχὶ ἐξ ὀνόματος συνόλης

τῆς ᾿Ορθοδοξίας μεθ᾿ οἱασδήποτε ἑτεροδόξου ᾿Εκκλη-

σίας... ῾Ως τυγχάνει κανονικῶς ἄγνωστος ὁ θεσμὸς τοῦ

νὰ ἐνεργῇ οἱαδήποτε ᾿Ορθόδοξος ᾿Εκκλησία, οὐδ᾿ αὐτὴ

ἡ μόνον κατὰ τὰ πρεσβεῖα προβαδίζουσα ᾿Εκκλησία

Κωνσταντινουπόλεως, ἐξ ὀνόματος συνόλης τῆς

᾿Ορθοδοξίας, οὕτω τυγχάνει καὶ κανονικῶς ἀνεπίτρεπτον,

ἵνα ἑκάστη Αὐτοκέφαλος ᾿Ορθόδοξος ᾿Εκκλησία ἐνεργῇ

καὶ διατηρῇ μόνη, ἐξ ἑαυτῆς, σχέσεις ἀδελφικὰς μεθ᾿

ἑτεροδόξου ᾿Εκκλησίας. Πολὺ φοβούμεθα, ὅτι ἡ ἄνω

ἐκφρασθεῖσα κρίσις τῆς Γʹ Πανορθοδόξου Διασκέψεως,

ὁδηγεῖ εἰς διευκόλυνσιν δημιουργίας σχίσματος ἐν τῇ

᾿Ορθοδόξῳ τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίᾳ, ἐφ᾿ ὅσον ποιεῖται

διάκρισιν περὶ συνόλης καὶ ἐξ ἑαυτῆς ᾿Ορθοδοξίας.

Μία ἡ ᾿Ορθόδοξος Χριστιανικὴ Πίστις. Καὶ μία ἡ

ἐντεταλμένη διὰ τὴν λατρείαν αὐτῆς ᾿Εκκλησία, ἡ

᾿Ανατολικὴ ᾿Ορθόδοξος τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησία» 16.

* * *

ΑΛΛΟΙΜΟΝΟΝ, ἐὰν τὸ πνεῦμα τῆς ἀποφάσεως μιᾶς Παν-

ορθοδόξου Διασκέψεως εὐνοῇ τὴν λῆψιν ἀντικανονικῶν πρωτο-

βουλιῶν ἐκ μέρους οἱασδήποτε ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, αἱ ὁποῖαι δύνανται νὰ ἔλθουν εἰς ἀντίθεσιν πρὸς ἀποφάσεις Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ὅπως συνέβη μὲ τὴν ἀπόφασιν τοῦ Πατριάρχου περὶ τῆς ῎Αρσεως τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054!

῎Επειτα, ἡ ἐν λόγῳ ἀπόφασις τῆς ἐν Ρόδῳ Γʹ Πανορθοδόξου

Διασκέψεως ἐλήφθη ἐν σπουδῇ, ἄνευ εὐρείας συζητήσεως, μολονότι προεβλήθησαν σοβαραὶ ἐπιφυλάξεις.

῾Ο καθηγητὴς ᾿Ιωάννης Καρμίρης, παρὼν εἰς τὴν Διάσκεψιν,

κρίνων τὴν ὡς ἄνω ἀπόφασιν, γράφει:

«῾Ημεῖς εἴχομεν ἐπιφυλάξεις καὶ ἐπεθυμοῦμεν νὰ

γίνωσι διευκρινήσεις ἐπὶ τῆς ὅλης διατυπώσεως τῆς ἐν

λόγῳ παραγράφου, ὡς καὶ ἐπὶ ἄλλων σημείων τοῦ

σχεδίου τῆς ἀποφάσεως, ὅπερ ἠγνοοῦμεν μέχρι τῆς

στιγμῆς ἐκείνης, ἀλλὰ δὲν ἦτο δυνατὸν πλέον νὰ

προκαλέσωμεν γενικὴν συζήτησιν, λόγῳ τοῦ προκε-

χωρημένου τῆς ὥρας καὶ τῆς σημειωθείσης ἐντάσεως.

Τόσον ὅμως σοβαραὶ ἀποφάσεις δὲν ἐπιτρέπεται νὰ

λαμβάνωνται ἐν σπουδῇ τὴν τελευταίαν στιγμὴν καὶ

καθ᾿ ὃν τρόπον ἐλήφθη αὕτη, ἄνευ δὲ μακρᾶς ἐλευθέρας

συζητήσεως ὑφ᾿ ὅλων τῶν συνέδρων, τοῦ κειμένου αὐτῶν

ἐγκαίρως διανεμομένου αὐτοῖς πρὸς μελέτην καὶ τυχὸν

διόρθωσιν καὶ συμπλήρωσιν αὐτῶν. ῎Αλλως τε ἡ διανομὴ

τῶν κειμένων εἶχεν ἀποφασισθῆ ἤδη κατὰ τὴν συνεδρίαν

τῆς 3 Νοεμβρίου» 17.

* * *

Η ΑΠΟΦΑΣΙΣ τῆς ἐν Ρόδῳ Γʹ Διασκέψεως, ἡ χορηγήσασα εἰς

μίαν ἑκάστην ᾿Ορθόδοξον ᾿Εκκλησίαν πρωτοβουλίαν εἰς τὸ θέμα

τῆς καλλιεργείας ἀδελφικῶν σχέσεων μετὰ τοῦ Βατικανοῦ, εἶναι

ὄντως παρακεκινδυνευμένη, διότι ἐλήφθη ὑπὸ ἀνελευθέρας

συνθήκας.

῾Ο ᾿Ιωάννης Καρμίρης, κρίνων τὸ ἀνελεύθερον τῆς Γʹ Διασκέψεως

τῆς Ρόδου, παρατηρεῖ:

«Εἶναι τῷ ὄντι τελείως ἀδιανόητον, ἐν Διασκέψει

ἐμπνεομένῃ ὑπὸ τοῦ φιλελευθέρου καὶ δημοκρατικοῦ

πνεύματος τῆς Πατερικῆς Παραδόσεως, νὰ περιορίζηται,

ἔστω καὶ ἐπ᾿ ἐλάχιστον, οὕτως ἢ ἄλλως, ἡ ἐλευθερία

τῆς σκέψεως καὶ τῆς πίστεως καὶ τοῦ λόγου καὶ δὴ εἰς

ἀρχιερεῖς καὶ καθηγητὰς τῆς ᾿Ορθοδόξου Θεολογίας!

῞Οπως ἐπίσης δὲν εἶναι ἐπιτετραμμένον νὰ τίθενται

χρονικὰ ὅρια καὶ περιορισμοὶ κατὰ τὴν ἐπεξεργασίαν

καὶ συζήτησιν τῶν διαφόρων γραπτῶν σχεδίων τῶν

ἀποφάσεων καὶ νὰ εἰσάγωνται ταῦτα εἰς τὴν ῾Ολομέλειαν

πρὸς τελικὴν ἐπιψήφισιν, μὴ τελείως ἕτοιμα καὶ ὥριμα

καὶ ἐν σπουδῇ, εἰς νυκτερινὰς ποθ᾿ ὥρας ἐν τῇ τελευταίᾳ

συνεδρίᾳ καὶ κατὰ τὴν ὑστάτην στιγμήν! Πιστεύομεν,

ὅτι, διὰ τοῦ ὡς ἄνω ὑποδεικνυομένου τρόπου τῆς συντά-

ξεως καὶ ἐπεξεργασίας καὶ ἐλευθέρας συζητήσεως καὶ

ἐπιψηφίσεως, τὰ κείμενα τῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων

θὰ ἐκφράζωσι τὸ γνήσιον ὀρθόδοξον πνεῦμα καὶ θὰ

διακρίνωνται ἐπὶ πληρότητι, ἢν, νομίζομεν, ὅτι δὲν

παρουσιάζουσι τὰ τῆς παρούσης Διασκέψεως» 18.

Εἰς μίαν τοιαύτην, λοιπόν, Διάσκεψιν, ἐγκαλουμένην ἐπὶ

ἀνελευθερίᾳ ὑπὸ καθηγητοῦ τῆς Δογματικῆς, τῇ εἰσηγήσει τοῦ

προέδρου της καὶ ἀντιπροσώπου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου

Μητροπολίτου ῾Ηλιουπόλεως καὶ Θείρων Μελίτωνος (νῦν

Χαλκηδόνος), ἐψηφίσθη ἐξ ὑφαρπαγῆς ἡ ἀπόφασις, ἡ εὐνοήσασα

τὴν ἀπόφασιν τοῦ πατριάρχου ᾿Αθηναγόρου περὶ τῆς ῎Αρσεως τῶν

᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054!

Εἶναι ὅμως εὐνόητον, ὅτι τοιαῦται τολμηραὶ πρωτοβουλίαι ἐκ

μέρους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅπως ἡ τῆς ἄρσεως τοῦ

ἀναθέματος, θέτουν εἰς ἄμεσον κίνδυνον τὴν ἑνότητα τῆς

᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας.

* * *

ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟΝ τῆς διασπάσεως τῆς ἑνότητος τῶν

᾿Ορθοδόξων ᾿Εκκλησιῶν, ἐξ ἀφορμῆς τῆς ῎Αρσεως τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054, ἐπισημαίνει ὁ Μητροπολίτης Φιλάρετος, πρόεδρος τῆς ᾿Αρχιερατικῆς Συνόδου τῆς ᾿Ορθοδόξου ὑπερορίου Ρωσικῆς ᾿Εκκλησίας, εἰς ἐπιστολήν του πρὸς τὸν πατριάρχην ᾿Αθηναγόραν: «῍Αν τὸ σχίσμα μας μὲ τὴν Ρώμην, γράφει,

πρωταρχικῶς ἔγινεν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἐν

συνεχείᾳ ὅμως τὸ ἀπεδέχθη ὁλόκληρος ἡ ᾿Ορθόδοξος

᾿Εκκλησία καὶ κατέστη ὑπόθεσις ὁλοκλήρου τοῦ

ὀρθοδόξου κόσμου. Καμμία Τοπικὴ ᾿Εκκλησία κεχω-

ρισμένως καὶ ἰδιαιτέρως ἡ ὑφ᾿ ὅλων ἡμῶν ἀνέκαθεν

ἐκτιμωμένη ᾿Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, ἀπὸ τὴν

ὁποίαν ἡ Ρωσικὴ ᾿Εκκλησία μας ἔλαβε τὸν θησαυρὸν

τῆς ᾿Ορθοδοξίας, δὲν δύναται νὰ μεταβάλῃ οὐδὲν εἰς

τὸ ζήτημα αὐτὸ ἄνευ προηγουμένης συγκαταθέσεως ὅλων.

Πολὺ περισσότερον, δὲν δυνάμεθα ἡμεῖς, οἱ νῦν διοι-

κοῦντες ᾿Επίσκοποι, νὰ λάβωμεν ἀποφάσεις μὴ συμφώ-

νους πρὸς τὴν διδασκαλίαν τῶν πρὸ ἡμῶν ζησάντων

ἁγίων Πατέρων καὶ ἰδιαιτέρως, ἐφ᾿ ὅσον τὸ ζήτημα ἀφορᾷ

τὴν Δύσιν, τῶν ἁγίων Φωτίου Κωνσταντινουπόλεως καὶ

Μάρκου ᾿Εφέσου. ῾Υπὸ τὸ φῶς τῶν ἀρχῶν αὐτῶν, ἡμεῖς,

ἂν καὶ εἴμεθα ὁ νεώτερος μεταξὺ τῶν προκαθημένων

τῶν ᾿Εκκλησιῶν, ἀλλ᾿ ὡς ᾿Αρχηγὸς τοῦ αὐτονόμου

ἐλευθέρου τμήματος τῆς Ρωσικῆς ᾿Εκκλησίας, θεωροῦμεν

χρέος μας νὰ διαμαρτυρηθῶμεν ἀποφασιστικῶς ἐναντίον

τῆς πράξεως τῆς ῾Υμετέρας Παναγιότητος, σχετικῶς μὲ

τὴν πανηγυρικὴν δήλωσιν ταὐτοχρόνως μετὰ τοῦ Πάπα

Ρώμης περὶ ἄρσεως τοῦ ἀφορισμοῦ, τοῦ κηρυχθέντος

ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Μιχαὴλ Κηρουλαρίου τὸ 1054...

Πράττοντες τοῦτο, Παναγιώτατε, ἐνεργεῖτε οὐχὶ συμ-

φώνως πρὸς τὴν ὑφ᾿ ὅλης τῆς ᾿Εκκλησίας ἡμῶν

υἱοθετηθεῖσαν στάσιν ἀπέναντι τοῦ ρωμαιοκαθολικισμοῦ.

Δὲν πρόκειται περὶ τῆς τοιαύτης ἢ τοιαύτης ἐκτιμήσεως

τῆς συμπεριφορᾶς τοῦ Καρδιναλίου Οὑμβέρτου, δὲν

πρόκειται περὶ οὐδεμιᾶς προσωπικῆς συγκρούσεως τοῦ

Πάπα καὶ τοῦ Πατριάρχου. ῎Οχι — ἡ οὐσία τοῦ ζητήματος

ἔγκειται εἰς τὰς παρεκκλίσεις ἀπὸ τῆς ᾿Ορθοδοξίας, αἱ

ὁποῖαι ἐρρίζωσαν εἰς τὴν Ρωμαϊκὴν ᾿Εκκλησίαν κατὰ

τὴν ροὴν τῶν αἰώνων... ῾Η δήλωσις τῆς ῾Υμετέρας

Παναγιότητος καὶ τοῦ Πάπα ὀρθῶς ἀναγνωρίζει τὴν

πρᾶξιν τῆς ῾῾ἀμοιβαίας συγχωρήσεως᾿᾿ ἀνεπαρκῆ διὰ τὴν

κατάπαυσιν τόσον τῶν προγενεστέρων, ὅσον καὶ τῶν

πολὺ προσφάτων διαφωνιῶν. ᾿Αλλ᾿ αὐτὸ δὲν ἀρκεῖ: ῾Η

πρᾶξις αὐτὴ ἐξισώνει τὴν πλάνην καὶ τὴν ἀλήθειαν. ᾿Εν

τῇ ροῇ τῶν αἰώνων ἅπασα ἡ ᾿Ορθόδοξος ᾿Εκκλησία

ὀρθῶς ἐπίστευεν, ὅτι εἰς οὐδὲν παρεξέκλινεν ἀπὸ τὴν

διδασκαλίαν τῶν ῾Αγίων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἐνῷ ἡ

Ρωμαϊκὴ ᾿Εκκλησία εἰσήγαγεν εἰς τὴν δογματικὴν διδα-

σκαλίαν αὐτῆς σειρὰν καινοτομιῶν μὴ συμφώνων πρὸς

τὴν ᾿Ορθοδοξίαν. ῞Οσον περισσότεραι καινοτομίαι εἰσή-

γοντο, τόσον περισσότερον διηυρύνετο τὸ σχίσμα μεταξὺ

τῆς ᾿Ανατολῆς καὶ τῆς Δύσεως...».

Καὶ καταλήγει ὁ Μητροπολίτης Φιλάρετος εἰς τὴν πρὸς τὸν

πατριάρχην ᾿Αθηναγόραν διαμαρτυρίαν του:

«Θερμῶς παρακαλοῦμεν τὴν ῾Υμετέραν Παναγιότητα

νὰ θέσῃ τέρμα εἰς τὸν σκανδαλισμόν, διότι ἡ ὁδός, τὴν

ὁποίαν ἐπελέξατε καὶ ἂν ἤθελεν ὁδηγήσει ῾Υμᾶς εἰς

σύμπνοιαν μετὰ τῶν ρωμαιοκαθολικῶν, θὰ προκαλέσῃ

τὴν διαίρεσιν τοῦ ὀρθοδόξου κόσμου, ἐπειδὴ ἀναμφι-

βόλως πολλὰ καὶ ἐκ τῶν πνευματικῶν τέκνων ῾Υμῶν

θὰ προτιμήσουν τὴν πίστιν εἰς τὴν ᾿Ορθοδοξίαν ἢ τὴν

οἰκουμενικὴν ἰδέαν τῆς συμβιβαστικῆς ἑνώσεως μεθ᾿

ἑτεροδόξων ἄνευ τῆς πλήρους ὁμοφροσύνης ἐν τῇ

ἀληθείᾳ» 19.

* * *

ΤΗΝ ΑΡΣΙΝ τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054 ἐπέκρινε τὸ Ρωσικὸν

Περιοδικὸν «᾿Ορθόδοξος Λόγος», τὸ ἐκδιδόμενον εἰς ῞Αγιον

Φραγκῖσκον Καλιφορνίας:

«῾Η ἐκ τῆς ᾿Ορθοδοξίας ἐκτροπὴ τοῦ πατριάρχου τῆς

Κωνσταντινουπόλεως, τονίζει, ἔχει φθάσει εἰς νέαν

ἀκρότητα μὲ τὴν πρόσφατον ῾῾οἰκουμενικὴν᾿᾿ ἐνέργειαν

τῆς ῾῾ἀμοιβαίας συγγνώμης᾿᾿ μὲ τὸν πάπαν τῆς Ρώμης

(Δεκέμβριος 7 τοῦ 1965)... Εἰς τὴν ᾿Ορθόδοξον

᾿Εκκλησίαν οὐδεμία ἐνέργεια ἢ δήλωσις εἶναι ἔγκυρος

ἁπλῶς καὶ μόνον, διότι προέρχεται ἀπὸ ἕνα ἐπίσκοπον

ἢ Πατριάρχην· δύναται νὰ ἔχῃ κῦρος, μόνον ἐὰν αὕτη

εἶναι ὀρθόδοξος... ῾Η ἐνέργεια τῆς ῾῾ἀμοιβαίας

συγχωρήσεως᾿᾿ ἦτο μία κενὴ χειρονομία. Μὴ ἔχουσα

καθ᾿ ἑαυτὴν κανονικὴν ἰσχὺν ἐκ τῆς πραγματικότητος,

ἦτο ἕν σημεῖον εἰς τὸν κόσμον, ὅτι ἡ ῾῾ἕνωσις᾿᾿ εἶναι

πλησίον... Εἰς αὐτὰς τὰς χειρονομίας, θλίψις μᾶλλον

παρὰ ὀργὴ εἶναι ἡ πλέον κατάλληλος ἀπάντησις...» 20.

* * *

ΤΗΝ ΑΡΣΙΝ τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054 φαίνεται, ὅτι δὲν

ἐνέκρινε καὶ ἡ ὑπὸ Σοβιετικὸν ἔλεγχον εὑρισκομένη ᾿Εκκλησία

τῆς Ρωσίας, διότι ὁ Μητροπολίτης Λένινγκραντ καὶ Λαντόγκας

Νικόδημος ἐδήλωσε σαφῶς,

«ὅτι ἡ πρᾶξις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἔχει

ὅλως τοπικὸν χαρακτῆρα καὶ στερεῖται πανορθοδόξου

κύρους, ἐφ᾿ ὅσον ἐγένετο ἄνευ συγκαταθέσεως καὶ κοινῆς

ἐνεργείας τῶν ἐπὶ μέρους ᾿Ορθοδόξων ᾿Εκκλησιῶν. ῾Η

κοινὴ αὕτη ἐνέργεια ἦτο ἀναγκαία τοσούτῳ μᾶλλον,

ὅσῳ τὸ κατὰ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ᾿Εκκλησίας ἀνάθεμα

τῆς ᾿Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως εἶχεν ἀναγνωρισθῆ

ὑπὸ συμπάσης τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Ανατολικῆς ᾿Εκκλησίας,

καταστάντος οὕτως ὁριστικοῦ τοῦ μεταξὺ τῶν δύο

᾿Εκκλησιῶν σχίσματος» 21.

Τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον εἰς πᾶσαν πρωτοβουλίαν του

δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ λησμονῇ, ὅτι ἡ Μόσχα ἐπιθυμεῖ νὰ ἀναδειχθῇ

τρίτη Ρώμη, καταλαμβάνουσα τὴν θέσιν Πανορθοδόξου ἐκκλη-

σιαστικοῦ κέντρου καὶ ἑπομένως εἶναι ἱκανὴ νὰ εὕρῃ οἱανδήποτε

ἀφορμὴν καὶ νὰ προκαλέσῃ διαίρεσιν 22.

῾Ο πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας, ἐνεργῶν αὐτοβούλως ἐπὶ ζητημάτων

τοιαύτης σοβαρότητος, προσδίδει οὐσιαστικὸν περιεχόμενον εἰς

τὰ πρεσβεῖα τιμῆς καὶ εἰς τὸν τίτλον τοῦ Οἰκουμενικοῦ, ἐνῷ

εἶναι ἁπλῶς πρῶτος ἐν ἴσοις, primus inter pares, ἂς μὴ λησμονῇ δέ,

ὅτι ὑπὸ τοῦ ἱερομονάχου Σωφρονίου ἐγκαλεῖται ἐπὶ νεοπαπισμῷ,

ἐξ ἀφορμῆς παλαιοτέρας ἐγκυκλίου του 23.

῾Ο ᾿Αθηναγόρας ἐνήργησεν αὐτοβούλως κατὰ τὴν ῎Αρσιν τῶν

᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054, ἐνῷ ὁ πάπας, μολονότι θεωρεῖ ἑαυτὸν πρῶτον

καὶ ἀλάθητον, ἦρε τὸ ἀνάθεμα τὴν ἑπομένην σχεδὸν τῆς λήξεως

τῶν ἐργασιῶν τῆς Βʹ Βατικανῆς συνόδου, ἐνώπιον τῆς ὁποίας

εἶχε γίνει σχετικὴ πρότασις περὶ τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων.

Δὲν ἐξυπηρετεῖ τὰ ὕψιστα συμφέροντα τῆς ᾿Ορθοδοξίας τὸ

γεγονός, ὅτι ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ἐνεφανίσθη εἰς τὴν

προκειμένην περίπτωσιν παπικώτερος τοῦ πάπα.

* * *

ΕΠΕΙΤΑ, ἡ ἄρσις τῶν ἀναθεμάτων ἐγένετο πρὶν ἢ καταπαύσῃ

ἡ παπικὴ Οὐνία τὴν διαβρωτικήν της δρᾶσιν ἐν μέσῳ τῶν

᾿Ορθοδόξων ᾿Εκκλησιῶν τῆς ᾿Ανατολῆς. Καὶ μετὰ τὴν ἄρσιν ἡ

Οὐνία ἐπεκτείνει τὸ προσηλυτιστικόν της δίκτυον μεταξὺ τῶν

ὀρθοδόξων τῆς διασπορᾶς (Εὐρώπης καὶ ᾿Αμερικῆς),

«καὶ εἰδικώτερον ἐν Παλαιστίνῃ, Συρίᾳ καὶ Λιβάνῳ,

ὡς ἐδηλώθη ἐπισήμως πρὸς τὴν ἐπισκεφθεῖσαν

προσκυνηματικῶς τοὺς ῾Αγίους Τόπους περὶ τὸ τέλος

Μαΐου 1966 Θεολογικὴν Σχολὴν τοῦ Πανεπιστημίου

᾿Αθηνῶν καὶ δὴ προσωπικῶς ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου

῾Ιεροσολύμων Βενεδίκτου» 24.
᾿Εὰν ἡ ἄρσις τῶν ἀναθεμάτων σημαίνῃ ποιάν τινα ἀνακωχὴν εἰς τὸν πόλεμον τοῦ Βατικανοῦ κατὰ τῆς ᾿Ορθοδοξίας, τότε διατί αἱ ἐχθροπραξίαι τῆς παπικῆς Οὐνίας συνεχίζονται;

῾Η «᾿Εκκλησία» ἀναδημοσιεύει χαρακτηριστικὸν σχόλιον ᾿Αθη-

ναϊκῆς ἐφημερίδος ὡς πρὸς τὴν διατήρησιν τῆς Οὐνίας καὶ μετὰ

τὴν ἄρσιν τῶν ἑκατέρωθεν ἀναθεμάτων τοῦ 1054:

«Πῶς νὰ μὴ διατηρήσῃ τὰς ἐπιφυλάξεις του καὶ τὰς

ἀνησυχίας του ὁ θρησκεύων ἑλληνικὸς λαός, ὅταν βλέπῃ

τὸ μὲν Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον νὰ προβαίνῃ εἰς

οὐσιαστικὴν ὑποχώρησιν (διὰ τῆς ἄρσεως τοῦ ἀναθέ-

ματος, ποὺ ἀπετέλει τὸν θώρακα τῆς ᾿Ορθοδοξίας), τὸ

δὲ Βατικανὸν νὰ περιορίζεται εἰς μίαν ἀνώδυνον δι᾿

αὐτὸ ἀνάκλησιν τοῦ ἀφορισμοῦ, χωρὶς προηγουμένως

νὰ ἔχῃ διαλύσει τὴν Οὐνίαν; ῍Αν ὁ ἔνοικος τοῦ Βατικανοῦ

ἤθελε νὰ μὴ θεωρηθῇ ἀνειλικρινὴς μὲν αὐτός, ὕποπτοι

δὲ αἱ προθέσεις του, ἔπρεπε νὰ δείξῃ τὴν καλήν του

πρόθεσιν δι᾿ ἄλλου τρόπου: Μὲ τήν, πρὸ πάσης ἄλλης

ἐνεργείας, διάλυσιν τῆς ἐπαράτου Οὐνίας, ποὺ ἱδρύθη,

διὰ νὰ πλήξῃ προδοτικῶς τὴν ᾿Ορθοδοξίαν. Τότε θὰ

εἶχε κάποιαν ἀξίαν ἡ ἄρσις τῶν ἀναθεμάτων καὶ ἡ

ἀνάκλησις τῶν ἀφορισμῶν» 25.
᾿Ακόμη καὶ ὁ δημοσιογράφος τοῦ ἡμερησίου τύπου διαισθάνεται τὴν «οὐσιαστικὴν ὑποχώρησιν» τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἔναντι τοῦ Βατικανοῦ εἰς τὸ θέμα τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων. Καὶ ὄντως, πρόκειται περὶ μεγάλης θεολογικῆς ὑποχωρήσεως, ἐφ᾿ ὅσον ὁ πατριάρχης ᾿Αθηναγόρας προέβη εἰς τὴν ἄρσιν τοῦ ἀναθέματος τὴν ἑπομένην τῆς Βʹ Βατικανῆς συνόδου, ἡ ὁποία ἐπέμεινεν ἀνενδότως εἰς τὴν διατήρησιν πασῶν τῶν περὶ τὴν πίστιν, τὴν λατρείαν καὶ τὴν ὀργάνωσιν τῆς ᾿Εκκλησίας παπικῶν πλανῶν.

* * *

ΗΔΗ, ἔχει ἐπικρατήσει σύγχυσις μεταξὺ τῶν ὀρθοδόξων τῶν

μὴ δυναμένων νὰ διακρίνουν μεταξὺ τῆς ἄρσεως τῶν ἀναθεμάτων

καὶ τοῦ ὑφισταμένου εἰσέτι Σχίσματος τῶν δύο ᾿Εκκλησιῶν. Πολλοὶ ἐκλαμβάνουν τὴν ἄρσιν τῶν ἀναθεμάτων ὡς ἕνωσιν τῶν δύο ᾿Εκκλησιῶν.

᾿Εκ τῆς τοιαύτης δεινῆς συγχύσεως εἶναι ἑπόμενον νὰ ἐπωφε-

λοῦνται οἱ πράκτορες τῆς παπικῆς Οὐνίας καὶ νὰ ἐπιτυγχάνουν

μεγάλας κατακτήσεις εἰς βάρος τῆς ᾿Ορθοδοξίας, τῆς ὁποίας οἱ

φύλακες δὲν εὑρίσκονται πάντοτε εἰς κατάστασιν ἐγρηγόρσεως,

ἐφ᾿ ὅσον ὑποτιμοῦν κατὰ τοὺς ἐσχάτους καιροὺς τὸν ἐκ τοῦ

παπισμοῦ ἐπικρεμάμενον μέγαν κίνδυνον.

Προβάλλει ἑπομένως ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη νὰ τονίζεται ὑπὸ

πάντων τῶν ὀρθοδόξων κληρικῶν καὶ κηρύκων πρὸς τὸ ὀρθόδοξον

πλήρωμα, ὅτι καὶ μετὰ τὴν ῎Αρσιν τῶν ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054 τὸ

Σχίσμα τῆς πλανωμένης παπικῆς ᾿Εκκλησίας ἐξακολουθεῖ ὑφιστά-

μενον καὶ διὰ τοῦτο οὐδεὶς ἀπολύτως συγχρωτισμὸς ὀρθοδόξων

καὶ ρωμαιοκαθολικῶν ἐπιτρέπεται εἰς θέματα προσευχῆς, λατρείας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς γενικώτερον.

(*) ᾿Αρχιμανδρίτου Σπυρίδωνος Σπ. Μπιλάλη, ᾿Ορθοδοξία καὶ Παπισμός, τ. Βʹ, σελ., 353-364, ἐκδόσεις «᾿Ορθοδόξου Τύπου», ᾿Αθῆναι 1969.

1. ᾿Ιδὲ κείμενα ῎Αρσεως ᾿Αναθεμάτων τοῦ 1054 παρὰ ᾿Ιω. Καρμίρῃ, Προσθῆκαι εἰς

τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα..., σελ. 56-64, ᾿Αθῆναι 1967.

2. αΚαθολικށβ, ἀριθ. 1566/17.1.1968, σελ. 3.

3. α῎Εθνοςβ, 27.1.1969.

4. Παρὰ ᾿Ιω. Καρμίρῃ, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Γʹ, σελ. 139,

᾿Αθῆναι 1966.

5. Παρὰ ᾿Ιω. Καρμίρῃ, Προσθῆκαι εἰς τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα...

ἔνθ᾿ ἀνωτ., σελ. 59.

6. ᾿Ιω. Καρμίρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα..., τ. Αʹ, σελ. 287, ᾿Αθῆναι

1952. ᾿Ιδὲ καὶ Mansi, 19, 820Β.

7. Παρὰ ᾿Ιω. Καρμίρῃ, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Γʹ, ἔνθ᾿ ἀνωτ.,

σελ. 135, 136.

– 16 –

8. Mansi, 4, 1361D, 1364Α.

9. Mansi, 6, 972ΑΒ.

10. Γερμανοῦ Βʹ, Κωνσταντινουπόλεως, ᾿Επιστολὴ Δευτέρα πρὸς Κυπρίους, § ϛʹ,

PG 140, 617Β. Τοῦ Αὐτοῦ, ᾿Επιστολὴ Δευτέρα πρὸς Κυπρίους, § θʹ, PG 140, 620D,

621Α.

11. Παρὰ [῾Αγίῳ] Νεκταρίῳ Κεφαλᾷ, Μελέτη ἱστορικὴ περὶ τῶν αἰτίων τοῦ

Σχίσματος σελ. 108, 109, ᾿Αθῆναι, 1912.

12. Π.Ν. Τρεμπέλα, Αἱ μετὰ τὸ ἔργον τῆς Βατικανείου Συνόδου ὑποχρεώσεις

μας, ᾿Αθῆναι 1967, σελ. 65.

13. Π.Ν. Τρεμπέλα, ἔνθ. ἀνωτ., σελ. 64, 65, 66.

14. Παρὰ ᾿Ιω. Καρμίρῃ, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Γʹ, ἔνθ᾿ ἀνωτ.,

σελ. 136, 137.

15. Παρὰ ᾿Ιω. Καρμίρῃ, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Βʹ, ᾿Αθῆναι 1965,

σελ. 36.

16. (†) Χρυσοστόμου Βʹ, ᾿Αρχιεπισκόπου ᾿Αθηνῶν, Τὰ Πεπραγμένα, ἀπὸ 15-7-

1964 μέχρι 30-9-1965, σελ. 107, 108, ᾿Αθῆναι, 1965.

17. ᾿Ιω. Καρμίρη, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Βʹ, ἔνθ᾿ ἀνωτ., σελ. 36,

(ὑποσημ. 1).

18. ᾿Ιω. Καρμίρη, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Βʹ, ἔνθ᾿ ἀνωτ., σελ. 109.

19. α᾿Εκκλησίαβ, ἀριθ. 8/15.4.1966, σελ. 188, 189, 190.

20. Παρὰ τῷ α῾Ελληνικῷ ᾿Ορθοδόξῳ Τύπῳβ, ἀριθ. 66 /Αὔγουστος 1966, σελ. 4.

21. α᾿Εκκλησίαβ, ἀριθ. 2/15.1.1966, σελ. 51, 52.

22. L. Bouyer, Dictionnaire Théologique, p. 467, Tournai (Belgium), 1963.

23. Παρὰ G. Dejaifve, «"Sobornost" ou Papauté?», Extrait de la αNouvelle Revue

Théologiqueβ, Avril-Mai 1952, p. 466, Paris, 1952.

24. ᾿Ιω. Καρμίρη, ᾿Ορθοδοξία καὶ Ρωμαιοκαθολικισμός, τ. Γʹ, ἔνθ᾿ ἀνωτ., σελ. 156.

25. α᾿Εκκλησίαβ, ἀριθ. 26/15.12.1965, σελ. 644.

1965    Βατικανὸ — Φανάρι

῾Η  " ῎Αρσις τῶν ᾿Αναθεμάτων" τοῦ 1054