Ἡ φωνὴ τοῦ Ρήγα Βελεστινλῆ (1757 - 1798) διὰ τὴν Παιδείαν καὶ τὸ Γένος -- Τοῦ κ. Δημητρίου Κ. Κουτσουλέλου, Ἐπιτ. Ἐπόπ. Δημοτ. Ἐκπαιδεύσεως

«Ὅποιος ἐλεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» ΡΗΓΑΣ

Μιὰ φωτεινὴ καὶ ρωμαλέα μορφὴ τῆς Ἑλληνικῆς Ἱστορίας εἶναι ὁ Ρήγας Βελεστινλῆς, γιὸς φλογεροῦ πατριώτη καὶ γνήσιας ἑλληνίδας, ἀναδείχθηκε ἀντάξιος γόνος τῶν Παλαιῶν Φερῶν, πατρίδας τοῦ Ἰάσονα. Στὴν ὄμορφη Θεσσαλονίκη πόλη διδάχτηκε τὰ πρῶτα γράμματα. Ἐδῶ, περιδιαβάζοντας, κάτω ἀπ᾽ τοὺς παχεῖς ἴσκιους χιλιόχρονων δέντρων, θαυμάζοντας τὸ φυσικὸ περιβάλλον καὶ στενάζοντας γιὰ τὴ βαρύτατη σκλαβιὰ τοῦ Γένους, τὸ φιλότιμο ἑλληνόπουλο -ὁ Ἀντώνης Κυριαζῆς- τραγούδησε τὰ κλέφτικα τραγούδια, ὁραματίστηκε ἐλεύθερη τὴν Πατρίδα καὶ ἀντίκρυσε τὶς χιονισμένες κορφὲς τοῦ Πηλίου καὶ τοῦ Ὀλύμπου. Στὴ Ζαγορὰ καὶ στ᾽ Ἀμπελάκια, κοντὰ σὲ φωτισμένους Δασκάλους, προικισμένος μὲ ἐνθουσιαστικὴ ἔφεση γιὰ τὰ γράμματα καὶ ἀκαταπόνητη ἐπιμέλεια, μὲ γόνιμη φαντασία καὶ ἐξαιρετικὴ εὐφυΐα, ἔθρεψε μὲ πλουσιότατη πνευματικὴ καὶ ἐθνικὴ παράδοση, τὴ διψασμένη γιὰ μάθηση ἁγνὴ ψυχή του.

Δάσκαλος, ὕστερα, γιὰ ἕνα χρόνο, στὸν Κισσό, ἕνα χωριὸ τοῦ Ἀνατολικοῦ Πηλίου, ἀνέπτυξε πλουσιότατη δράση καὶ ἄφησε ζωντανὸ ἀπ᾽ ἐκεῖ τὸ πέρασμά του. Νέος ἀκόμη, ἐγκαταλείπει τὴ γενέθλια γῆ, μὲ μεγάλο ἀπόθεμα ὀδυνηρῶν ἐμπειριῶν ἀπ᾽ τὶς Τουρκικὲς ἀντεκδικήσεις γιὰ τὰ Ὀρλωφικὰ καὶ μὲ ἄσβεστο μῖσος κατὰ τῶν τυράννων. Στὴν Κωνσταντινούπολη, στὴ Βλαχία καὶ στὴ Βιέννη, παντοῦ, ὅπου βρίσκεται, γράφει, τυπώνει βιβλία, κηρύττει, τραγουδᾶ, ὀργανώνει, κινεῖται, ἐμψυχώνει τοὺς ὁμογενεῖς, ἀλληλογραφεῖ μὲ τοὺς δραστήριους Ἕλληνες, ποὺ ζοῦν στὰ πέρατα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ἡ ἀνάσταση τοῦ Γένους, χρυσὸ καὶ ἀτελείωτο ὄνειρο τῶν αἰώνων τῆς σκλαβιᾶς, ἔγινε ἐπίμονη σκέψη του καὶ ἀκοίμητη φροντίδα. Ἔτσι, ἡ μορφὴ τοῦ προφήτη τῆς ἀναστάσεως τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τοῦ πρωτόκλητου τῆς θυσίας καὶ τοῦ πρωτομάρτυρα τῆς ἐλευθερίας, ἔγινε τὸ σύμβολο, ποὺ ἀναζητοῦσε ἡ πίστη τῶν ὑποδούλων. Ὑπῆρξε ἡ φλογερὴ δασκαλικὴ ψυχή, τὴν ὁποία περιβάλλουν ὁ φωτοστέφανος τοῦ μαρτυρίου καὶ ἡ ἀχλύδα τοῦ θρύλου.

 Ὁ Ρήγας δὲν ὑπῆρξε μόνο ὁ φλογερὸς βάρδος τῆς ἐλευθερίας καὶ ὁ πρωτομάρτυρας τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως. Ὑπῆρξε, πολὺ περισσότερο, ὁ τολμηρὸς ἐνσαρκωτὴς τοῦ Νεοελληνικοῦ Κράτους, μὲ τὸ Σύνταγμά του, μέσα στὸ Βαλκανικὸ καὶ γενικότερα, τὸν Εὐρωπαϊκὸ χῶρο, πιστεύοντας στὴν τεράστια δύναμη τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας, μὲ ὀρθοὺς προσανατολισμοὺς καὶ φωτεινοὺς ὁρίζοντες. Σ᾽ ἐποχή, ποὺ ἡ καθολικὴ ἐκπαίδευση δὲν εἶχε καθιερωθεῖ ἀκόμη στὴν Εὐρώπη, μὲ τὸ ἄρθρο 22, ὁρίζει: «Ὅλοι, χωρὶς ἐξαίρεσιν, ἔχουν χρέος νὰ ἠξεύρουν γράμματα. Ἡ Πατρὶς ἔχει νὰ καταστήση Σχολεῖα εἰς ὅλα τὰ χωρία, διὰ τὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ παιδία. Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπή, μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα Ἔθνη. Νὰ ἐξηγοῦνται οἱ παλαιοὶ ἱστορικοὶ συγγραφεῖς. Εἰς δὲ τὰς μεγάλας πόλεις νὰ διδάσκεται ἡ γαλλικὴ καὶ ἡ ἰταλικὴ γλώσσα. Εἰς ὅλα τὰ Σχολεῖα ἡ Ἑλληνικὴ νὰ εἶναι ἀπαραίτητος». Ἀκολουθεῖ τὶς ἀπόψεις τοῦ Πατροκοσμᾶ, ποὺ πίστευε, ὅτι «ὅλα τὰ παιδιὰ νὰ μαθαίνουν γράμματα, ποὺ λαμπρύνουν τὸν νοῦν τοῦ μαθητοῦ» Εἶχε συνθέσει ἰδιαίτερο ποίημα, μὲ τίτλο: «Ὕμνος πρὸς τὴν παιδείαν καὶ πρόσκλησις τῶν Μουσῶν εἰς τὴν Ἑλλάδα». Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ ἀπόσπασμα: «Ἡ σοφία ἄς ἀστράψη καὶ τὸ Γένος μας ἄς λάμψη πάλιν τὸ Ἑλληνικὸν Καὶ αἱ Μοῦσαι ἄς ἀρχίσουν τὰ γλυκὰ νὰ κελαδήσουν ἦχον τὸν μελωδικόν...» Τὰ αἰτήματα αὐτὰ ἐξακολουθοῦν νὰ ἔχουν ἐπικαιρότητα. Τὰ κλασσικὰ γράμματα καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα, ὅπως ἀποκρυσταλλώνονται στὸ ἔργο τῶν κορυφαίων τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, ὀφείλουν ν᾽ ἀποτελοῦν τὸ βάθρο τῆς παιδείας μας, ποὺ ἀντλεῖ χυμοὺς ἀπ᾽ τὴν ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα καὶ τὴ βυζαντινὴ πνευματικότητα. Σήμερα, ἡ περιρρέουσα τὴν Κοινωνία μας ἀτμόσφαιρα εἶναι ὑλιστικὴ καὶ εὐδαιμονιστική. Οἱ ἠθικὲς δυνάμεις τοῦ τόπου μας, εἶναι λίγες καὶ οἱ ἀξίες τῆς ζωῆς, διαρκῶς, ὑποχωροῦν, ὥστε ὅλα νὰ ἐπιτρέπονται καὶ ὅλα νὰ γίνονται, χωρὶς φραγμοὺς καὶ τιμωρίες. Ἡ ἀσεβὴς λύσσα τῶν καταλυτικῶν καιρῶν μας καταστρέφει τὰ ἰδανικὰ καὶ τὸ παρελθόν μας. Τὴ γενικὴ νοσηρὴ αὐτὴ κατάσταση ἀκολουθεῖ, δυστυχῶς, ὡς εὐπαθὴς κοινωνικὴ λειτουργία, καὶ ἡ παδεία. Τὸ πνεῦμα τοῦ καλοῦ ἀντιπαλαίει κατὰ τοῦ κακοῦ καὶ ὀλεθρίου πνεύματος, μέσα στὴν τραγικὴ ἀντιφατικότητα τῆς ἐποχῆς μας. Οἱ ἐλλοχεύουσες δυνάμεις τῆς ἀρνήσεως ὀρθώνονται μπροστά μας ἀπειλητικὲς καὶ ὑπονομεύουν τὴν ἀνθρώπινη προσωπικότητα. Ἡ Ἑλληνικὴ Παιδεία ἔπαψε νὰ εἶναι γνήσια ἀνθρωπιστικὴ καὶ ἀνθρωποπλαστικὴ λειτουργία. Χρειάζεται πίστη καὶ ἐνατένιση πρὸς τὸ μέλλον. Ἡ μοῖρα τοῦ Ἑλληνικοῦ Σχολείου εἶναι ἡ μοῖρα τοῦ Ἔθνους. Ἡ Πατρίδα μας ἔζησε καὶ θὰ ζήσει μὲ μιὰ Παιδεία Ἑλληνοχριστιανική, μὲ τὴν πίστη τῶν ἰδανικῶν της καὶ τὶς ὑψηλὲς ἀνατάσεις της, ποὺ ἐκράτησε ἀλώβητη τὴν Ὀρθοδοξία καὶ ἀμόλυντο τὸν Ἑλληνισμό. Ἡ φωνὴ τοῦ Ρήγα εἶναι πάντοτε ζωντανὴ καὶ ἐπίκαιρη. Ἡ Ἱστορία ἐδικαίωσε ἀπόλυτα τοὺς ἀγῶνες καὶ τὴ θυσία τοῦ Ρήγα. Ὁ σπόρος του ἔπεσε σὲ ἀγαθὴ γῆ. Οἱ ἐπερχόμενες γενιὲς δὲν ἄργησαν νὰ θερίσουν τοὺς καρπούς του. Ἡ ἀπήχηση τῆς ὕψιστης προσφορᾶς του ἦταν τεράστια. Παραμένει, στὴ διαδρομὴ τοῦ χρόνου, μιὰ παιδαγωγοῦσα καὶ ἰδανικὴ Μορφή, ἕνα αἰώνιο ὄνομα καὶ μιὰ λαμπρὴ δόξα. «Αὐτὸ τὸ ἀνασκαμμένο χῶμα - παρατηρεῖ ὁ Χρῆστος Μαλεβίτσης, τὴν ἑπομένη ἄνοιξη, ἐπρόβαλε πλῆθος ἀπὸ κόκκινες παπαροῦνες, οἱ ὁποῖες ἐπλατάγιζαν τὴν αὔρα καί, μέσα στὸ ἄφθονο ἐαρινὸ φῶς, μηνοῦσαν τὴν ἀνάσταση». Ποτισμένος μὲ τὸ αἷμα τῆς θυσίας, βλάστησε καὶ γιγάντωσε στὴν εὔκαρπη γῆ, ὁ σπόρος, ποὺ ἔκαμε τὸ μυστηριακό του κύκλο, ἴδιο καὶ ἀπαράλλαχτο, ἀπὸ καταβολῆς τῆς ζωῆς. Τὸν κύκλο τῆς μεταβάσεως ἀπ᾽ τὸν Ἅδη στὴ ζωὴ καὶ τῆς ἀνακλήσεως ἑνὸς Λαοῦ στὴν ἱστορικὴ του Πορεία τοῦ πάθους καὶ τῆς θυσίας. Οἱ ἰδέες του, οἱ στοχασμοί του καὶ οἱ ὑποθῆκες του γιὰ τὴ ζωὴ ἐνσαρκώνουν τὸ ἔργο του καὶ τὸ παράδειγμά του καὶ μᾶς παρορμοῦν σὲ δράση καὶ ἐργασία, γιὰ ἐνάρετο βίο καὶ ψυχικὴ ἐνατένιση, γιὰ πίστη καὶ σφυρηλάτηση τοῦ ἑλληνικοῦ μέλλοντος. Ὁ μαρτυρικὸς θάνατος τοῦ Ρήγα καὶ τῶν ἑπτὰ συντρόφων του, μέσα στὰ σκοτεινὰ καὶ ὑγρὰ κελλιὰ τοῦ πύργου Νεμπόϊα, στὸ παραποτάμιο φρούριο τοῦ Βελιγραδίου, ἄναψε τὸν ἑλληνικὸ δαυλό, ποὺ ἐφώτισε καὶ φωτίζει ἀνέσπερα τὴν ἑλληνικὴ ἱστορία, ποὺ ἔδειξε καὶ δείχνει τὸ ζωντανότερο δεῖγμα τῆς ἀγωνιστικῆς διαθέσεως τῆς Ἑλληνικῆς Φυλῆς.

«Ἥλιέ μου νά ᾽σαι μαρτυριά, τὸ αἷμά μου ὡς τὴ σταλαγματιὰ γιὰ τὴν Πατρίδα χύνω!...». «Ξενιτεμένε, μήπως μᾶς στέλνεις χαιρετίσματα; Μηνᾶς τὸ γύρισμό σου; Τῆς δόξας ἦλθεν ὁ καιρός; Ὡς πότε παλληκάρια;» Κ. ΠΑΛΛΑΜΑΣ