ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑΙ

Ο ευσεβής και φιλόθεος Ορθόδοξος χριστιανός πουθενά δεν θα εύρισκε τόσον πλήρη ερμηνείαν του νοήματος της Αναστάσεως του Κυρίου Ιησού, ως και των άλλων Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών, από το «Εορτοδρόμιον» του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου. Το βιβλίον αυτό έχει ιδιαιτέραν χάριν, όχι μόνον διότι εγράφη δια χειρός ηγιασμένης, αλλά και διότι εις τας σελίδας του συγκεντρούνται αι άκτιστοι ακτίνες του Αγίου Πνεύματος, ως Υμνολογία, ως ηθική φιλοσοφία, ως δογματική έκθεσις, ως Μυστική Θεολογία, ως πλούτος Πατερικής Γραμματολογίας. Ο ακάματος και θεοφώτιστος συγγραφεύς του συνεπύκνωσεν ό,τι θειότερον παρήγαγεν η ένθεος καρδία και ο θεόληπτος νους των αγίων Πατέρων, εν τη ερμηνεία όλων των φάσεων της θείας Οικονομίας, της Σταυρικής Θυσίας και της λαμπροφόρου Αναστάσεως του Κυρίου, και ό,τι ευηχέστερον ως μουσουργικόν και αιθέριον Υμνολόγημα μας έδωσεν η πνευματοκίνητος λύρα των μελωδών και καλλικελάδων αηδόνων της αγιωτάτης Εκκλησίας μας.

Μέσα σε είκοσι πέντε σελίδας του «Εορτοδρομίου», μαθαίνει ο ορθόδοξος Χριστιανός το μέγα μυστήριον της Αναστάσεως του Χριστού μας, όπως το συνέλαβον οι θείοι Πατερικοί νόες και μυσταγωγείται εις τα υψηλά νοήματα της «εορτής των εορτών». Αλλά και δονείται την καρδίαν από τα θεία απηχήματα της μελωδικής κιθάρας του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού. Ο οποίος—δια να μεταχειρισθώ την ιδίαν φράσιν του αγίου Νικοδήμου—«ελάμπρυνε την Λαμπράν ο λαμπρός Μελωδός με τας λαμπράς ρήσεις του λαμπροτάτου πανηγυριστού Γρηγορίου του Θεολόγου, ίνα εκ λαμπρού πανηγυριστού, υπό λαμπρού Μελωδού, δια λαμπρού ήχου, με λαμπράς ρήσεις, λαμπρώς το λαμπρόν της λαμπράς ημέρας συγκροτήται μέλος κατά την δις δια  πασών συμφωνίαν…».

Ανοίγω το «Εορτοδρόμιον» εις τον Κανόνα του Αγίου Πάσχα. Ο Κανών εμελουργήθη υπό του αγίου Ιωάννου, «του λαμπρού τον βίον, λαμπροτέρου τον λόγον και λαμπροτάτου την ψυχήν». Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος κατανοήσεως του βάθους, των κινήσεων και βιωμάτων μιας ψυχής, από το άσμα που γράφει η ιδία και αναμέλπει η ιδία. Λέγουν οι σοφοί ότι η ψυχολογία ενός λαού καθρεπτίζεται εις τα τραγούδια του. Δεν υπάρχει ασφαλέστερος τρόπος κατανοήσεως ενός θείου και υπερφυούς γεγονότος, όπως είναι η Ανάστασις του Κυρίου, από το πώς την συνέλαβεν ένας μέγας και πεφωτισμένος νους και ποίας «αντιδράσεις» εξεδήλωσε. Τι σημασίαν έχει αν ημείς, ατελέστατοι και εμπαθέστατοι και μικρόνοες και αφώτιστοι, αντιλαμβανώμεθα κατά τον ένα ή άλλον τρόπον, μέχρι του βαθμού τούτου ή του άλλου, την υπερφυσικήν και ανέκφραστον εις μεγαλείον Ανάστασιν του Θεανθρώπου Χριστού; Σημασίαν έχει πως το συνέλαβον οι άγιοι και θεοφόροι Πατέρες. Και το πνεύμα αυτό των αγίων Πατέρων το παίρνει η αγία Εκκλησία μας και το δίδει εις τα τέκνα της, προς διδαχήν και προς ψυχικήν συμμετοχήν εις την χαράν της. Ο κανών της Αναστάσεως, που ψάλλεται εις τους ιερούς Ναούς μας, αποτελεί το καθρέπτισμα της ψυχής του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, ισταμένου εκθάμβου και εκστατικού ενώπιον του εν θείω και ακτίστω φωτί εξαστράπτοντος Χριστού. Και το πνευματικόν αυτό καθρέπτισμα γίνεται εις ημάς διδαχή, γίνεται σκίρτημα καρδίας, γίνεται αγάπη, γίνεται κατάνυξις, ταπείνωσις, θαυμασμός, ευγνωμοσύνη. Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ως δέκτης καλός, παίρνει τα νοήματα των αγίων Πατέρων, εξαιρέτως του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, και τα μεταποιεί εις τα ποιητικά του μέτρα και εις τα υμνολογικά μέλη, όπως ο σοφός αρχιτέκνων κάνει ορθήν χρήσιν των υλικών που διαθέτει, δια να ανεγείρη ένα καλλιτεχνικόν οικοδόμημα. Τοιούτον οικοδόμημα είναι ο κανών του αγίου Πάσχα. Μικραί και λιταί φράσεις διακρίνουν τα τροπάρια και τους ειρμούς όλου του κανόνος. Αλλά πόσον βάθος; Τι έξαρσις ψυχής, τι ενθουσιασμός, ποία χαρά πνευματική, ποία λαμπρότης φωτός! Ιδού τι λέγει: Λαοί λαμπρυνθώμεν. Ηημέρα είναι ημέρα αναστάσεως. Είναι Πάσχα Κυρίου. Ο Χριστός μας διεβίβασεν από του θανάτου εις την ζωήν και από την γην προς τον ουρανόν! Ω, πόσον αναίσθητος πρέπει να είναι κανείς, ίνα μη συγκλονίζεται από την είδησιν, ότι από τον θάνατον ήλθομεν εις την ζωήν και από την γην την αμαρτωλήν και θλιβεράν ανέβημεν εις τον ουρανόν της αιωνίου χαράς και του ανεσπέρου φωτός! Ο ίδιος μουσουργός όμως παραγγέλει ότι δια να ίδωμεν εξαστράπτοντα μέσα εις το φως το απρόσιτον της Αναστάσεως τον Χριστόν, τον χαιρετώντα πάσαν την κτίσιν, πρέπει να καθαρθώμεν κατά τας αισθήσεις της ψυχής και του σώματος. Και όπως λέγει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Καθαρτέον πρώτον εαυτόν είτα τω καθαρώ προσομιλητέον». Και εκείνος που δεν είναι καθαρός εις την πνευματικήν όρασιν και ακοήν είναι νεκρός. Ύστερα, ένθους ο μουσουργός Ιωάννης, συγκαλεί τους ουρανούς να ευφρανθούν επαξίως του μεγίστου τούτου γεγονότος της Αναστάσεως. Καλεί την γην εις αγαλλίασιν. Και συγκαλεί τον ορατόν και αόρατον κόσμον εις θείον εορτασμόν. Ο Χριστός ανέστη και η ευφροσύνη είναι αιώνιος. «Έστω κοινή πανήγυρις ουρανίων και επιγείων Δυνάμεων· πείθομαι γαρ κακείνας συναγάλλεσθαι και συμπανηγυρίζειν σήμερον, είπερ εισί φιλάνθρωποι και φιλόθεοι», λέγει ο Θεολόγος Γρηγόριος.                                                                                                      
Ο θείος Ιωάννης βλέπει κατόπιν τον όλβιον Τάφον του Χριστού, ως αφθαρσίας πηγήν και καλεί τους πιστούς να πίωμεν πόμα καινόν, με το οποίον στερεούμεθα εις την πίστιν και την αγάπην του Σωτήρος μας. Αλλ’ εις μίαν στιγμήν των εμπνεύσεών του ο ποιητής βλέπει πάντα να πληρούνται φωτός, ο ουρανός, η γη και αυτά τα καταχθόνια. Και εντεύθεν καλεί πάσαν την κτίσιν να εορτάση την έγερσιν του Χριστού, εν τη πίστει του οποίου εστερεώθη!                                                                
Έτσι, λοιπόν, ο ιερός μελωδός συνεχίζει την συγγραφήν και δομήν του Αναστασίμου Κανόνος, πότε βλέπων τον εαυτόν του ως μονάδα του ανθρωπίνου γένους, του πιστεύσαντος εις τον Χριστόν, συνθαπτόμενον με τον Χριστόν χθες, συνεγειρόμενον σήμερον δια της Αναστάσεως, συσταυρούμενον και συνδοξαζόμενον εν τη βασιλεία του· πότε μετά του Αββακούμ ιστάμενος και βλέπων τον άγιον Άγγελον ευαγγελιζόμενον την ανάστασιν και την σωτηρίαν του κόσμου, και πότε οραματίζεται τον Χριστόν ως «άρσεν διανοίξαν την παρθενεύουσαν νηδύν», άμωμον δε αμνόν και άγευστον κηλίδος, ως Πάσχα και ως Θεόν αληθινόν. Άλλοτε τον βλέπει ως αμνόν, θυσιαζόμενον εκουσίως υπέρ πάντων, ως Πάσχα καθαρτήριον των αμαρτιών και ως ωραίον ήλιον της δικαιοσύνης εξερχόμενον του τάφου. Και άλλοτε ενορά τον προφήτην και Θεοπάτορα Δαβίδ προ της σκιώδους Κιβωτού, αναπηδώντα και σκιρτώντα από χαράν, και συμβολίζοντα την ευφροσύνην την ένθεον του αγίου λαού του Θεού, των χριστιανών ομολογούντων την ανάστασιν του Ιησού.                                                                                                                                                       
Η ψυχή του θείου Ιωάννου διαγράφει μίαν πνευματικωτάτην κίνησιν, θεόληπτος και εκδημούσα προς τον Σωτήρα και πάσχουσα το θείον του έρωτος πάθος και μαζί του «συγκινείται» και σύμπασα η Εκκλησία των ευσεβών, την οποίαν καλεί να ορθρίση όρθρου βαθέος, ωσάν τας μυροφόρους γυναίκας και αντί μύρου, να προσφέρη ύμνους λατρείας προς τον Ήλιον της δικαιοσύνης Χριστόν, που ανατέλλει και χαρίζει εις τον κόσμον ζωήν αληθή. Εδώ πάλιν καλεί την Εκκλησίαν, δια να ίδη τον Χριστόν κατερχόμενον εις τον Άδην. Και να ίδη, πως αι ψυχαί μέσα στο σκότος βλέπουσαι το φως του Χριστού έσπευδον προς αυτόν, και αισθανόμεναι την άμετρόν του ευσπλαχνίαν, αγαλλόμεναι εκρότουν εν χαρά την απελευθέρωσίν των, το Πάσχα το αιώνιον. Έτσι, λοιπόν, συνεχίζεται η ιερά μελωδία του Αναστασίμου Κανόνος και αι ψυχαί των χριστιανών, όλης της Εκκλησίας, ακολουθούσα τα σκιρτήματα της καθαράς και τετρωμένης τω θείω έρωτι ψυχής του Δαμασκηνού, προσέρχονται λαμπαδηφόροι προς τον εξελθόντα εκ του μνημείου Χριστόν και συνεορτάζουν ταις αγγελικαίς και φιλεόρτοις τάξεσι το Πάσχα του Θεού το σωτήριον του κόσμου. Και δια μέσου υψηλών νοημάτων περί την ένδοξον Ανάστασιν και των υπερφυών συνεπειών της και από άσματος εις άσμα, ο θείος χρυσορρόας Ιωάννης καταντά εις την ενάτην ωδήν, το άσμα των ασμάτων της ασματικής του θεολογικής σάλπιγγος. Μόνον τρία τροπάρια είναι. Αλλά πόσον φως, πόση χαρά, πόση τέρψις της Θεοτόκου! Φωτίζου, φωτίζου, αγία Εκκλησία μας που είσαι η νέα Ιερουσαλήμ. Η δόξα του Κυρίου σε σένα ανέτειλε. Ψάλλε και αγάλλου, Σιών πνευματική. Και συ, Αγνή Θεοτόκε, η υπεραλγήσασα, τέρπου εις την έγερσιν του τόκου σου! Το δεύτερον τροπάριον είναι η φωνή της Εκκλησίας προς τον Νυμφίον της Χριστόν. Ω θείας! Ω φίλης! Ω γλυκυτάτης σου φωνής! Εν πόθω η Εκκλησία και εν μυστική μεταρσιώσει λέγει προς τον ποθούμενον Χριστόν—τον Νυμφίον της. Συ επηγγείλω ότι θα είσαι πάντοτε, μέχρι τερμάτων αιώνων, θα είσαι μαζί μας. Αυτήν την υπόσχεσίν σου ημείς οι πιστοί την έχομεν ως άγκυραν ελπίδος, δια τούτο και ζώμεν εν αγαλλιάσει. Αλλ’ ο εκστατικός ιεροψάλτης Δαμασκηνός, εκφράζων τους πόθους της Εκκλησίας, δεν αρκείται εις την εντρύφησιν του Κυρίου Ιησού, αλλά ζητεί ζωντανωτέραν επαφήν, θέλει «εκτυπωτέραν» κοινωνίαν. Και εις το τρίτον τροπάριον εν επιθυμία πολλή και ακορέστω αγάπη η Εκκλησία, βλέπουσα ως πανευδαίμων Νύμφη προς τον Νυμφίον της Χριστόν λέγει: Ω Πάσχα το μέγα και ιερώτατον Χριστέ! Συ που είσαι Σοφία και Λόγος και Δύναμις Θεού, αξίωσέ με με όλα τα τέκνα μου να ευρεθώ εις την χωρίς εσπέραν ημέραν της βασιλείας σου και να ζω εν Σοι και Συ εν εμοί, χωρίς τους τύπους του παρόντος αιώνος…

Ας παρακαλέσωμεν, αγαπητοί αδελφοί, τον Αναστάντα Χριστόν να νεκρώση μεν—ως λέγει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης—τους εν τη καρδία μας παρακαθημένους λογισμούς και Δαίμονας, να αναστηθή δε αυτός μέσα μας, υπερβαίνων ως σφραγίδας τους εν τη ψυχή μας ευρισκομένους εμπαθείς τύπους και προλήψεις της αμαρτίας. Αμήν.

Αθωνικά άνθη