ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΠΡΟΣ ΑΠΑΝ ΤΟ ΧΡΙΣΤΕΠΩΝΥΜΟΝ ΠΛΗΡΩΜΑ

ΓΝΗΣΙΑ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΛΑΡΙΣΗΣ &ΤΥΡΝΑΒΟΥ
ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ 9 –Τ.Κ. 41334 ΛΑΡΙΣΑ
ΤΗΛ. 24950 42020 & 2410 613651
Email: mitropolilarisis@gmail.com
Α.Π. Δευτέρα τοῦ Ἁγ. Πνεύματος 8-6-

2021

ΠΟΙΜΑΝΤΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ
ΠΡΟΣ ΑΠΑΝ ΤΟ ΧΡΙΣΤΕΠΩΝΥΜΟΝ ΠΛΗΡΩΜΑ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ

Τέκνα ἡμῶν ἐν Κυρίω ἀγαπητά,
«Οὐδέν τῆς ὑπερηφανείας χεῖρον καί τῆς οἰήσεως. Αὕτη τόν Ἑωσφόρον ὑπάρχοντα τῆ
παρά Θεοῦ δόξη τε καί λαμπρότητι τετιμημένον, καί λαμπρότητα καί φῶς χρηματίζοντα
δεύτερον, σκότος κατά κράτος εἰργάσατο. Αὕτη πολλούς ὕστερον εἰς βόθρον ἀπωλείας
ἐνέβαλεν»! 1
Οὕτω καί ἡ ὑπό τόν τότε Ἀρχιεπίσκοπον Ἀνδρέαν Ἱερά Σύνοδος τῶν Γ.Ο.Χ. «κατά τῶν
διδασκάλων ὁμοῦ πάντων χωρεῖ, μᾶλλον δέ κατ’ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ, καί εἰς μυρίας ἐμπίπτει
δόξας καί ἀλλοκότους αἱρέσεις», 2 ἐκδιδοῦσα τάς ἀσεβεῖς, βλασφήμους καί κακοδόξους περί
τῶν εἰκόνων ποιμαντορικάς ἐγκυκλίους ὑπ’ ἀρ. 2566 τῆς 23-1-1992 καί ὑπ’ ἀρ. 2660 τῆς
26-2-1993.

Αἱ ἐγκύκλιοι αὗται, ἕως ἄρτι παρ’ οὐδενός ρητῶς, δημοσίως καί καθ’ ὁλοκληρίαν ὡς
αἱρετικαί καί βλάσφημοι καταδικασθεῖσαι, προσβάλλουν καί κατελέγχουν ὡς ἐλλειπῆ καί μή
ἀρτίαν τήν παρά τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων παραδοθεῖσαν πίστιν, ὡς δῆθεν
χρηζούσης ταύτης προσθηκῶν, ὁρισμῶν, διορθώσεων καί συμπληρώσεων.
Ἡ ἐκ τούτων ἀποπνέουσα δυσώδης ὀσμή κακοδοξίας εἶναι εὐθέως ἀνάλογη τοῦ
διέποντος ταύτας πνεύματος βαρλααμιτικῆς σοφιστικῆς πονηρίας.
Αὗται, δογματίζουσαι συμβολικάς Θεοφανείας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἐν τῆ Παλαιᾶ καί
Καινῆ διαθήκη καί ἀπεικονίσεις Τούτου, ἐπέβαλον τάς κακοδοξίας τῶν φραγκολατίνων καί
τήν ἀποδοχήν τῶν αἱρέσεων τῶν Βαρλαάμ Καλαβροῦ, Γρηγορίου Ἀκινδύνου, Νικηφόρου
Γρηγορᾶ καί Προχόρου Κυδώνη.
Διά τῶν ἐγκυκλίων τούτων ἐπεβλήθη συνοδικῶς ἡ πλήρης ἀνατροπή τῶν ἀρχαίων
παραδόσεων τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἡ τελεία ἐξαπάτησις καί ἀπο-πλάνησις τῶν
ἀμαθῶν καί ἀμελῶν περί τά τῆς πίστεως καί ἡ ἀποδοχή τῶν κακοδοξιῶν τῶν αἱρετικῶν εἰς
τά περί:
α. τῶν ὁράσεων τῶν Προφητῶν,
β. τῶν Θεοφανειῶν,
γ. τῶν ἁγίων Εἰκόνων.

2

Ἡ Ὀρθόδοξος τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία περί τούτων ἔχει πρό πολλοῦ ἀποφανθῆ
συνοδικῶς καί καθολικῶς, τελεσιδίκως καί ὑποχρεωτικῶς καί κατά τήν Ἑβδόμην
Οἰκουμενικήν Σύνοδον καί κατά τάς ἡσυχαστικάς συνόδους, αἱ ὁποῖαι κέντηνται κῦρος
Οἰκουμενικῆς Συνόδου (ἐνάτη Οἰκουμενική Σύνοδος). 3
Εἰδικώτερον εἰς τάς ἀνωτέρω ἐγκυκλίους:
Α. Ἀνατρέπεται καί προσβάλλεται βαναύσως ἡ ἀποστολική παράδοσις τῆς Καθολικῆς
τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας περί τῶν ὁράσεων τῶν προφητῶν, καθ’ ἥν ὁ Υἱός καί Λόγος
ἐνεφανίσθη καί ὡμίλησεν κατά τάς Θεοφανείας εἰς τούς προφήτας, ὡς Κύριος τῆς Δόξης,
ὡς Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελος, ὡς ὁ Ὤν, Θεός Ἀβραάμ καί Θεός Ἰσαάκ καί Θεός Ἰακώβ, ὡς
Παντοκράτωρ, ὡς Σοφία τοῦ Θεοῦ καί ὡς Παλαιός τῶν ἡμερῶν, ἀποκαλύπτων τόν Θεόν
καί Πατέρα ἐν ὧ ὁ Πατήρ δι’ Υἱοῦ ἐν Ἁγίω Πνεύματι ἀπεκαλύπτετο.
Αἱ προαναφερθεῖσαι ἐγκύκλιοι, πρός ἑαυτάς ἀντιφάσκουσαι, λέγουν ὅτι εἰς τάς
Θεοφανείας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἐνεφανίζετο κυρίως ὁ Πατήρ, ἀλλ’ ἐνίοτε καί ὁ Λόγος,
δογματίζοντες σαφῶς τήν τοῦ Σαβελλίου αἵρεσιν καί κακοδοξίαν. 4
Πλῆθος Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, ὡς οἱ Ἰγνάτιος ὁ
θεοφόρος 5 , Ἰουστῖνος ὁ φιλόσοφος καί μάρτυς 6 , Εἰρηναῖος ὁ Λουγδούνου 7 , Κλήμης ὁ
Ἀλεξανδρεύς 8 , Κύριλλος Ἱεροσολύμων 9 , Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου 10 , Προκόπιος Γάζης 11 ,
Ἀθανάσιος ὁ μέγας 12 , Ἱλάριος τοῦ Πικταβίου 13 , Βασίλειος ὁ μέγας 14 , Γρηγόριος Νύσσης 15 ,
Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων 16 , Θεοδώρητος Κύρου 17 , Σωκράτης ὁ Σχολαστικός 18 , Ἑρμείας
Σωζόμενος τοῦ Σαλαμινίου 19 , Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος 20 , Κύριλλος Ἀλεξανδρείας 21 , Ἰωάννης
ὁ Δαμασκηνός 22 , Φώτιος ὁ μέγας 23 καί Συμεών Θεσσαλο-νίκης 24 , καταμαρτυροῦσι ὅτι ὁ
φανείς καί λαλῶν τοῖς προφήταις εἶναι ὁ μέλλων σαρκοῦσθαι Λόγος.
Τήν ἀποστολικήν παράδοσιν ταύτην μαρτυρεῖ καί ἡ λειτουργική ὑμνολογία τῆς
Ἐκκλησίας 25 .
Β. Αὐθαιρέτως προβάλλεται ὡς δόγμα ἡ ἐν ὁράσει ἀποκάλυψις αὐτοῦ τούτου τοῦ
Θεοῦ Πατρός εἰς τούς προφήτας καί εἰς τόν πρωτομάρτυρα Στέφανον ὑπό μορφήν
«τύπων», «σχημάτων», καί «συμβολικῶν Θεοφανειῶν» καί ἡ κατά συνέπειαν ἀφ’ ἑνός
ὕπαρξις «συμβολικῶν σχημάτων ἐμφανείας τοῦ Θεοῦ», «συμβολικῶν εἰκόνων τοῦ Θεοῦ»
καί «πεπερασμένων ἐκφάνσεων τοῦ Θεοῦ» (ὅρ. καί Σεβ. Πειραιῶς Νικολάου περί τῶν
εἰκόνων πρός τήν Ἱεραρχίαν εἰσήγησιν τῆς 19-9-1991 καί ἱερ/χου Χρυσοστόμου Τζανῆ περί
τῆς Ἁγίας Τριάδος εἰς τήν Ὀρθόδοξον Εἰκονογραφίαν) 26 καί ἀφ’ ἑτέρου ἡ δυνατότης
εἰκονικῶν παραστάσεων τῶν συμβολικῶν τούτων ὁράσεων, παρερμηνεύοντας τόσον τήν
ἁγίαν Γραφήν, ἔνθα γέγραπται, ὅτι «Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε» καί «οὐδέ ἰδεῖν
δύναται» 27 , ὅσον καί τούς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας 28 .
Οἱ συντάξαντες τάς ἐγκυκλίους καί οἱ ταύτας προσυπογράφοντες, ὑπερβαίνοντες καί
αὐτόν τόν Βαρλαάμ καί τούς λοιπούς 29 , λέγουν, ὅτι ὁ Θεός φανερούμενος ἐν ὁράσει εἰς τόν
ἄνθρωπον προσλαμβάνει συγκαταβατικῶς καί συμβολικῶς μορφήν «τύπων» καί
«σχημάτων» ἐν «συμβολικαῖς Θεοφανείαις».
Πρός τούς τοιούτους αἱρετικούς, τούς συντάξαντας τάς ἐγκυκλίους καί τούς ταύτας
προσυπογράφοντας, ἀπευθυνόμεναι αἱ ἡσυχαστικαί Σύνοδοι λέγουσι διά τοῦ ἁγίου
Ἀθανασίου τοῦ μεγάλου «Ὅθεν πρόδηλον, ὅτι οὐ τήν οὐσίαν ἔβλεπον οἱ ἅγιοι, ἀλλά τήν
δόξαν» 30 καί ὄχι μορφήν «τύπων», «σχημάτων» καί «συμβολικῶν Θεοφανειῶν».
Πρός τούς τοιούτους αἱρετικούς, τούς συντάξαντας τάς ἐγκυκλίους καί τούς ταύτας
προσυπογράφοντας, ἀπευθυνόμεναι αἱ ἡσυχαστικαί Σύνοδοι, ἐπίσης, διά τοῦ ἁγίου
Ἰωάννου Χρυσοστόμου λέγουσι, «Εἰπέ γάρ μοι, ἡ μορφή τοῦ δούλου ἐνέργεια δούλου ἐστίν,
ἤ φύσις δούλου; Πάντως δήπου. Φύσις, ἐρεῖς, δούλου. Οὐκοῦν καί ἡ μορφή τοῦ Θεοῦ,
Θεοῦ φύσις· οὐκ ἄρα ἐνέργεια» 31 .
Πρός τούς τοιούτους αἱρετικούς, τούς συντάξαντας τάς ἐγκυκλίους καί τούς ταύτας
προσυπογράφοντας, ἐπίσης, ἀπευθυνόμενος ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς γράφει «Πᾶν
γάρ τό σχῆμα ἔχον καί μορφήν, ἐξ ἀνάγκης αἰσθητόν ἤ φαντασία αἰσθητοῦ τινος» 32 καί «τοῦ
αὐτοῦ δέ πρόσωπον μηδέποτε ὁρώμενον ἤ ὑπέρ πᾶσαν ἔκφανσιν καί ὅρασιν ἔσθ’ ὅτε
λέγεται φύσις τοῦ Θεοῦ». 33

3

Οἱ συντάξαντες τάς ἐγκυκλίους καί οἱ ταύτας προσυπογράφοντες, τά τῶν αἱρετικῶν
Βαρλαάμ Καλαβροῦ, Γρηγορίου Ἀκινδύνου, Νικηφόρου Γρηγορᾶ καί Προχόρου Κυδώνη
ζηλώσαντες, δογματίζουν θεωρίας περί «συμβολικῶν Θεοφανειῶν», περί συμβόλων καί
μορφῶν πεπερασμένων, περί γινομένων καί ἀπογινομένων εἰς τάς Θεοφανείας 36 , δόγματα
πλάνης καταδικασθέντα εἰς τάς ἡσυχαστικάς συνόδους 35 .
Γ. Τό νόημα κειμένων καί ἀποφάσεων τῆς ἁγίας Ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου
παρερμηνεύεται καί διαστρεβλοῦται, ἐνῶ ἐπιβάλλεται, παραπειστικῶς καί παραπλανητικῶς,
ὡς δῆθεν ὀρθόδοξος παράδοσις ἡ εἰκονογράφησις τοῦ Ἀνάρχου Πατρός καί τῆς Ἁγίας
Τριάδος, ὅταν ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Πάπας Ρώμης, εἰς ἐπικυρωθεῖσαν ὑπό τῆς Ζ΄
Οἰκουμενικῆς Συνόδου πρός Λέοντα τόν Ἴσαυρον ἐπιστολήν του (Πρακτ. Οἰκ. Σύν., τόμ. Γ΄,
σελ. 211), λέγει: «Διατί τόν πατέρα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ οὐχ ἱστοροῦμεν καί
ζωγραφοῦμεν; ἐπειδή οὐκ οἴδαμεν τίς ἐστι, καί Θεοῦ φύσιν ἀδύνατον ἱστορῆσαι καί
ζωγραφῆσαι. Καί εἰ ἐθεάσαμεθα καί ἐγνωρίσαμεν, καθώς τόν υἱόν αὐτοῦ, κἀκεῖνον ἄν
εἴχομεν καί ἱστορῆσαι καί ζωγραφῆσαι» 36 .
Οἱ συντάξαντες τάς ἐγκυκλίους καί οἱ ταύτας προσυπογράφοντες, ἀπορρίπτουν τό
παρά τῆς ἁγίας ταύτης Συνόδου ρητῶς διατυπωθέν δόγμα περί τῶν ἁγίων εἰκόνων, τό
λέγον «Θεόν γάρ, φησίν, οὐδείς ἑώρακε πώποτε, ἀπερίγραπτος γάρ καί ἀόρατος καί
ἀκατάληπτος, ἀλλά περιγραπτός κατά τήν ἀνθρωπότητα» καί «Αὐτός δέ ὁ Χριστός
ὁρώμενος τοῖς ἀνθρώποις διά τοῦ καταπετάσματος, τοὐτέστι τῆς σαρκός αὐτοῦ, κἄν
ἡ θεία φύσις ἐνεκρύπτετο, διά τῶν σημείων τούτων ἐφανέρου. Ἡ γοῦν ἁγία τοῦ Θεοῦ
Ἐκκλησία ὡς παρέλαβε παρά τῶν ἀγίων ἀποστόλων καί πατέρων, αὐτό τό εἶδος τό
ὁραθέν τοῖς ἀνθρώποις ἀναζωγραφεῖ» 37 .
Οἱ συντάξαντες τάς ἐγκυκλίους καί οἱ ταύτας προσυπογράφοντες, ἀποσιωποῦν τόσον
τά κείμενα τῆς αὐτῆς ἁγίας Συνόδου 38 καθώς καί τόν ὅρον ταύτης 39 ἔνθα ἀπαριθμοῦνται καί
περιγράφονται αἱ εἰκόνες, ἅς ἔχει καί ἀποδέχεται ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία.
Αἱ προαναφερθεῖσαι ἐγκύκλιοι, παραπέμπουσαι εἰς τό Συνοδικόν τῆς Ὀρθοδοξίας καί
εἰς τά περί τῶν προφητικῶν ὁράσεων, ὁμιλοῦν περί ἐμφανείας τοῦ Θεοῦ Πατρός, ἐνῶ
σαφῶς καί κυριολεκτικῶς ὅλα τά περί τῶν προφητικῶν ὁράσεων κείμενα ἀναφοράν
ποιοῦσιν εἰς τόν ἐνανθρωπήσαντα Λόγον 40 . Ἐπί πλέον, δι’ αὐτῶν, προσβάλλεται ἡ παρά
τῆς ἁγίας ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου τεθεμελιωμένη ἁγιογραφική παράδοσις διά τῆς
ἀποδοχῆς ἀλλοτρίων καί ἀλλοδόξων πρός ταύτην προτύπων καί παραδόσεων.
Τάς παρά τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀποδεκτάς εἰκόνας περιγράφει καί ἡ ὁμολογία
πίστεως τῶν ἡσυχαστικῶν συνόδων, ἡ παρά τοῦ ἐν ἀγίοις πατρός ἠμῶν Γρηγορίου τοῦ
Παλαμᾶ συνταχθεῖσα 41 .
Διά τά ἀνωτέρω, ὀφείλω ὡς ταπεινός ὑπηρέτης καί λειτουργός τοῦ Θεοῦ τοῦ
Ὑψίστου, ἑπόμενος τοῖς Ἁγίοις καί Θεοφόροις Πατράσιν 42 , διαφυλάττων ἀμώμητον
τήν ἡμῖν παραδοθεῖσαν Ὁρθόδοξον Πίστιν νά καταδικάσω ἐπισήμως, ρητῶς,
δημοσίως, πλήρως καί καθ’ ὁλοκληρίαν ὡς αἱρετικάς καί βλασφήμους:
α. τάς παρά τῆς ὑπό τόν Ἀρχιεπίσκοπον Ἀνδρέαν ἱερᾶς Συνόδου τῶν Γ.Ο.Χ.
ἐκδοθείσας Ἐγκυκλίους ὑπ’ ἀρ. 2566 τῆς 23-1-1992 καί ὑπ’ ἀρ. 2660 τῆς 26-2-1993.
β. τήν παρά τοῦ τότε Μητροπολίτου Πειραιῶς κ.κ. Νικολάου πρός τήν ὑπό τόν
Ἀρχιεπίσκοπον Ἀνδρέαν Ἱεραρχίαν περί τῶν εἰκόνων εἰσήγησιν τῆς 19-9-1991
γ. τήν περί τῆς Ἁγίας Τριάδος εἰς τήν Ὀρθόδοξον Εἰκονογραφίαν ἔκθεσιν τοῦ
τότε ἱερομονάχου Χρυσοστόμου Τζανῆ, ἐκδοθεῖσαν ὑπό τοῦ γέροντος Κλήμεντος καί
τῆς συνοδείας αὐτοῦ ἐν Ἁγίω Ὄρει τῶ 1991.
Ὁ δέ ταύτας ρητῶς, δημοσίως καί πλήρως μή καταδικάζων, εἴτε τοιαῦτα
ὡσαύτως φρονῶν, ὡς κατά τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου βλάσφημος καί αἱρετικός,
«ἀποκήρυκτος ἔσται καί αὐτός, καί ἀποτετμημένος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Καθολικῆς
καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, καί τοῦ Ὀρθοδόξου τῶν Χριστιανῶν συστήματος» 43 .

4

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

«Διατί τόν Πατέρα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ
οὐχ ἱστοροῦμεν καί ζωγραφοῦμεν;

Ὁσάκις ἀνέκυπτον δογματικῆς φύσεως θέματα, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, διά τῶν
Ἀποφάνσεων τῶν Οἰκουμενικῶν, Πανορθοδόξων καί Τοπικῶν Συνόδων διεκήρυττε τήν
ἀποκεκαλυμμένην ἀλήθειαν, προφυλάσσουσα οὕτω τά πιστά μέλη Αὐτῆς ἀπό τάς αἱρέσεις
καί τούς αἱρετικούς.
Μετά τήν ἐφαρμογήν τοῦ καταδεδικασμένου νεοημερολογιτισμοῦ τό 1924, τήν
ὑποταγήν εἰς τόν Οἰκουμενισμόν καί τήν κατάργησιν τοῦ Ἐκκλησιολογικοῦ δόγματος ἀπό
τούς καινοτόμους νεοημερολογίτας,  τό Εἰκονολογικόν δόγμα  εἶναι αὐτό τό ὁποῖον δέχεται
τήν προσβολήν, τήν διαστρέβλωσιν, τήν παραχάραξιν καί τέλος τήν κατάργησιν ἀπό τούς
ἰδίους κύκλους, οἵτινες ἐπέβαλον τήν ἀναθεματισμένην ὑπό τῶν Πανορθοδόξων Συνόδων
τοῦ 16ου αἰῶνος, καινοτομίαν.
 Διά τῶν δῆθεν εἰκόνων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐπεχειρήθη ἡ ἀκύρωσις τῶν Πρακτικῶν
τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί ἡ νόθευσις  τῶν Ἀποφάνσεων, τῶν Κανόνων καί τοῦ
δογματικοῦ Ὅρου τῆς  Ἁγίας Ζ΄ Οικουμενικῆς Συνόδου (787 μ.Χ.) ὅπου δηλαδή δηλοῦται 
ἀπεριφράστως ὑπό τῶν πεφωτισμένων πατέρων τῶν συμμετασχόντων εἰς Αὐτήν, ὅτι ἡ
εἰκονογράφησις τοῦ Κυρίου ἀλλά καί τῶν ἁγίων, στηρίζεται εἰς τήν ἐνανθρώπησιν τοῦ Υἱοῦ
καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί ὅτι ἡ τιμή πρός τάς εἰκόνας ἀναφέρεται εἰς τά εἰκονιζόμενα εἰς αὐτάς
πρόσωπα (Πρωτότυπον).
Ἡ διάκρισις τῆς ἀμεθέκτου ἀκτίστου οὐσίας ἀπό  τῶν μεθεκτῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν ἤ
φυσικῶν ἰδιωμάτων, ἡ μή ταύτισις τῶν Θείων Προσώπων,  τόσον μετά  τῶν ἀκοινωνήτων
ὑποστατικῶν ἰδιωμάτων ὅσον καί μέ τάς κοινωνητάς ἀκτίστους ἐνεργείας εἶναι βασική
δογματική διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τό ὁποῖον ὅμως παραθεωρεῖται ὑπό τῶν
ὑποστηρικτῶν τῶν αἱρετικῶν αὐτῶν παραστάσεων.
Εἰς τήν Π. Διαθήκην ὁ τριαδικός Θεός ἀπεκαλύφθη μόνον διά τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν,
ποτέ εἰς τήν ουσίαν του, ποτέ εἰς τάς ὑποστάσεις του.
Λέγει σχετικῶς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: «Αἱ τοῦ Θεοῦ ἄρα πρόοδοι καί ἐνέργειαι
ἄκτιστοί τε εἰσί, καί οὐσία τις τούτων οὔκ ἐστιν, ἀλλ΄ οὐδέ ὑπόστασις» (PG 150 σελ. 1185Β)
καί πάλιν: «Οὔτε τοίνυν κατά τήν οὐσίαν, οὔτε κατά τήν ὑπόστασιν τινά μέτοχός τις γίνεται
τοῦ Θεοῦ» (αὐτόθι, σελ. 1196Β).
Καί ὁ Μ. Βασίλειος τονίζει τά ἑξῆς: «ἡμεῖς ἐκ τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τόν
Θεόν ἡμῶν» (Ἐπιστολή 234, ΕΠΕ 1,152).
Συνεπῶς ὅλα ὅσα εἶδον οἱ Προφῆται εἰς τήν Π. Διαθήκην δέν ἦσαν αἱ τρεῖς θεῖαι
ὑποστάσεις  οὔτε βεβαίως καί ἡ θεία οὐσία, ἀλλά αἱ ἄκτιστοι ἐνέργειαι, αἱ ὁποῖαι ὅμως, ὡς
προανεφέρθη,  δέν ταυτίζονται μέ τά θεῖα πρόσωπα, ἀλλά διακρίνονται διότι, ἄλλο
ὑπόστασις, ἄλλο οὐσία, ἄλλο ἐνέργεια, ἄλλο ὑποστατικόν ἰδίωμα καί ἄλλο σύμβολον.
Τονίζει σχετικά ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «...τί δ΄ ἄν εἴποις περί Ἠσαΐου, καί
Ἰεζεκιήλ τοῦ τό μεγίστων ἐπόπτου καί τῶν λοιπῶν Προφητῶν; ὧν ὁ μέν τόν Κύριον Σαβαώθ
εἶδε καθήμενον ἐπί θρόνου δόξης ... ὁ δέ καί τό ὄχημα τοῦ Θεοῦ τά Χερουβείμ διαγράφει…
πλήν οὔτε οὗτοι, περί ὧν λόγος, οὔτε τις ἄλλος τῶν κατ΄ αὐτούς ἐστιν ἐν ὑποστήματι καί
οὐσία Κυρίου...» (PG 36, σελ. 52Α).
Καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: «οὐδείς γάρ  ἐστιν ἐν ὑποστήματι καί οὐσία Κυρίου
κατά τό γεγραμμένον» (PG 151, σελ. 13).
Ἀξίζει ἐδῶ  νά γίνη μνεία διαφόρων αἱρετικῶν, οἱ ὁποῖοι ἐταύτιζον καί ταυτίζουν τά
ἀταύτιστα καί οἱ ὁποῖοι κατεδικάσθησαν ὑπό τῆς Ἐκκλησίας.
Οἱ αἱρετικοί Εὐτυχής καί Νεστόριος δέν διέκρινον, ἀλλά ἐταύτιζον φύσιν καί πρόσωπον
(Ἰωάννου Καρμίρη, Τά δογματικά καί Συμβολικά Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς
Ἐκκλησίας. Τόμος Α΄, σελ. 159). 

5

Οἱ παπικοί ταυτίζουν οὐσίαν καί ἐνέργειαν τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τόν τρόπον
ἐκπορεύσεως μέ τόν τρόπον ἀποστολῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Λατῖνοι δέ τῇ ἐκπορεύσει
ταὐτόν ἡγοῦνται τήν ἀποστολήν» (Γρ. Παλαμᾶ ΕΠΕ 1, σελ 224) καί πάλιν «Ἐντεῦθεν δή
πάλιν κατ᾿ αὐτούς, ταῦτά τε εἶναι καί ἀδιάφορα δείκνυται τοῖς ὑποστατικοῖς τά φυσικά. Εἰ δέ
τοῦτο, καί ἡ φύσις ταῖς ὑποστάσεσι ταὐτόν τε καί ἀδιάφορον» (Γρ. Παλαμᾶ ΕΠΕ 1, σελ.
110).
Ὁ Ἀκίνδυνος ἐταύτιζε τήν θείαν χάριν μέ τήν ὑπόστασιν καί τήν οὐσίαν τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος «αὐτό πάντως τό πνεῦμα τό ἅγιον ἦν ἐπί τήν σάρκα ἐκείνην ἐκχυθεῖσα χάρις,
κατά τόν Ἀκίνδυνον αὐτή ἡ οὐσία καί ἡ ὑπόστασις τοῦ Ἀγίου Πνεύματος» (Γρ. Παλαμᾶ ΕΠΕ
5, σελ. 306).
Ὁ Βέκκος, τό ἴδιο, «φησί τοιγαροῦν ὁ τά Λατίνων ἐπεκδικῶν Βέκκος τό τηνικαῦτα, περί
τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκπορεύσεως γράφων, οὑτωσί κατά λέξιν... ὁ παράκλητος, ἤγουν
αὐτή ἡ οὐσία καί ἡ ὑπόστασις τοῦ Παναγίου Πνεύματος» (Ἑλ. Πατρ. 151, σελ. 916).
Τά ἴδια ἀκριβῶς  πράττουν καί οἱ θιασῶται τῆς δῆθεν εἰκόνος τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἐνῶ
ὁ τριαδικός Θεός εἰς τήν Π. Διαθήκην ἀπεκαλύφθη διά τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν του, αἱ
ὁποῖαι διακρίνονται καί ποτέ δέν ταυτίζονται μέ τά Θεῖα Πρόσωπα οὔτε βεβαίως καί μέ τήν
θείαν οὐσίαν, ἐκεῖνοι συνθέτουν μίαν εἰδωλικήν μορφήν γέροντος (ἡ ὁποία οὔτε κἄν
σχετίζεται μέ τήν ὑπόστασιν τοῦ Θεοῦ Πατρός) καί τήν  περιστεράν, ἡ ὁποία εἶναι
σύμβολον. Μάλιστα παραπλησίως αὐτῶν τοποθετοῦν αὐτήν καθ΄ ἑαυτήν τήν ὑπόστασιν
τοῦ Θεοῦ Λόγου καί ὅλα αὐτά τά ὀνομάζουν ἄλλοτε εἰκόνα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας
Τριάδος, ἄλλοτε σύνθρονον καί ἄλλοτε συμβολικήν, ἐνῶ, διά νά ἦτο εἰκών τῶν προσώπων
τῆς Ἁγίας Τριάδος θά ἔπρεπε νά εἰκονίζη καί τά τρία πρόσωπα Αὐτῆς (ἡ περιστερά εἶναι
σύμβολον, ἡ δέ μορφή γέροντος εἴδωλον) τό ὁποῖον βεβαίως εἶναι  παντελῶς ἀνέφικτον,
διότι τόσον ὁ Πατήρ ὅσον καί ὁ Παράκλητος, εἰς τήν Π. Διαθήκην,  δέν ἀπεκάλυψαν τήν
ὑπόστασίν των, ἀλλά μόνον τάς κοινάς ἀκτίστους ἐνεργείας των, αἱ ὁποῖαι ὅμως δέν
ταυτίζονται μέ τάς ὑποστάσεις  οὔτε πάλι μετατρέπονται εἰς πρόσωπα.
Ἐπίσης μέ τό νά τήν ὀνομάζουν συμβολικήν εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἐνῶ αὐτή
ἐμπεριέχει τήν πραγματικήν Ὑπόστασιν τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, μετατρέπουν τήν 
εἰκόνα - μορφήν τοῦ Θεανθρώπου εἰς σύμβολον.

Περί τῆς εἰκονίσεως τῶν Προφητικῶν ὁράσεων

Μιμούμενοι κατά πάντα τούς Χιλιαστάς, ἐνόθευσαν καί τούς δύο Κανόνας περί τῶν
Προφητικῶν Οράσεων.
Ἡ ἑρμηνευτική κακοποίησις, ἡ διαστρέβλωσις καί ἡ παραχάραξις, ἅς ἔχουν ὑποστεῖ οἱ
δύο  αὐτοί Ἱεροί Κανόνες τῆς Ἁγίας Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, μέ σκοπόν τήν αὐτοδικαίωσιν
τινῶν, δέν ἔχουν προηγούμενον.
Οἱ Πατέρες τῆς Ἁγίας Συνόδου ἀναφέρουν ὅτι εἰκονίζονται μόνο αἱ ἐκβάσεις τῶν
Προφητικῶν Ὁράσεων, ἤτοι τά τῆς ἀνθρωπίνης οἰκονομίας τοῦ Κυρίου, καί δέν ἐντάσσονται
αὐταί  εἰς τήν  συλλογιστικήν προσέγγισιν τοῦ κάθε ἁγιογράφου. Ἐφθάσαμεν  εἰς τό σημεῖο
νά κάνουν εἰκόνα καί τό: «ἐκ γαστρός πρό ἑωσφόρου ἐγέννησά σε» (Ψαλμ. ρθ΄ 3).
Τό σχετικόν ἀπόσπασμα τῶν Πρακτικῶν τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς, λέγει τά ἑξῆς: «...πόσω
γε μᾶλλον τάς ἐκβάσεις τῶν προφητικῶν ἐμφάσεων ἐν εἰκόνι ὁρῶντες ἀναγκαῖον ἐστί
προσκυνεῖν; ἔχει, γάρ ἡ προφητεία, ἰδού ἡ παρθένος ἐν γαστρί ἕξει, καί τέξεται Υἱόν. Ταύτην
οὖν τήν προφητείαν ἐν εἰκόνι ὁρῶντες, ἤτοι τήν Παρθένον ἀγκαλιζομένην ὅν ἔτεκεν, πῶς
ὑπενέγκωμεν μή προσκυνεῖν καί ἀσπάζεσθαι;» (Πρακτικά Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου Τόμος
Γ΄, σελ. 370).

Περί Προσώπου τοῦ Θεοῦ

Τό ἄκτιστον φῶς, ὁ γνόφος, αἱ ἄκτιστοι ἐνέργειαι εἶναι τό Πρόσωπον τοῦ Θεοῦ.
«Πρόσωπον γάρ ἀκούων Θεοῦ, φησίν ὁ Χρυσόστομος θεολόγος, μηδέν σωματικόν
ὑποπτεύσεις, ἐνταῦθα γάρ τήν ἐνέργειαν, τήν ἐπιφάνειαν δηλοῖ, οὕτω κατά τόν ἐκ

6

Δαμασκοῦ θεολόγον καί Μωσῆς Θεοῦ πρόσωπον ἐν Θαβώρ εἶδεν» (Γρ. Παλαμᾶ Πρός
Ἀκίνδυνον λόγος ἀντιρρητικός πέμπτος ΕΠΕ 8, σελ. 128).
«Τήν δ΄ ἐν φωτί δόξαν Θεοῦ καί Μωσῆς καί Ἠσαΐας εἶδον, εἶναι ἀμυδρότερον, ὡς εἶναι
σύμβολα καί τύπους τῆς ἐν Θαβώρ θεοφανείας τά ἱερά θεάματα ἐκείνων, καθάπερ καί ἡ ἐν
τῶ ὅρει λάμψασα λαμπρότης ἀπό τοῦ Σωτῆρος, τῆς μελλούσης ἀποκαλύπτεσθαι δόξης τοῦ
Θεοῦ προοίμιον ἐστί καί σύμβολον» (Γρ. Παλαμᾶ Πρός Ἀκίνδυνον λόγος ἀντιρρητικός
πέμπτος ΕΠΕ 8, σελ. 128).
«...ἀλλά πρόσωπον μέν τοῦ Θεοῦ ὁρώμενον ἐστίν ἡ κατά τήν ἐπί τούς ἀξίους
ἐπιφάνειαν ἐνέργεια καί χάρις τοῦ Θεοῦ. Τοῦ αὐτοῦ πρόσωπον μηδέποτε ὁρώμενον» (Γρ.
Παλαμᾶ Λόγος εἰς τόν Τίμιον Σταυρόν PG 151, σελ. 132-133).
«Καί ὁ μέγας Διονύσιος γνόφον εἰπών εἶναι τό ἀπρόσιτον φῶς... γίνεται πᾶς ὁ Θεόν
γνῶναι ἀξιούμενος... καί Στέφανος ὕστερον ἀνεωγμένων αὐτῶ τῶν οὐρανῶν... ἀτενίσας
εἶδε, νῦν δέ ἐκ τῆς νεφέλης, ἥτις ἐπεσκίασε τόν Ἰησοῦν...» (Γρ. Παλαμᾶ PG 151, σελ. 444).

Περί συγκαθημένου

Ὁ Μ. Βασίλειος διερμηνεύων τά σχετικά εὐαγγελικά λόγια, ἀναφέρει τά ἑξῆς: «...καί ὁ
Στέφανος εἶδε τόν Ἰησοῦν νά ἴσταται εἰς τά δεξιά τοῦ Πατρός, καί ὁ Παῦλος κινούμενος ὑπό
τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βεβαιώνει περί Χριστοῦ ὅτι εὑρίσκεται εἰς τά δεξιά τοῦ Θεοῦ καί ὁ
Πατήρ λέγει, κάθισε ἐκ δεξιῶν μου... Ἡ ἐκ δεξιῶν δέ θέσις δηλώνει τήν ὁμοτιμίαν τῆς ἀξίας»
(ΕΠΕ 10, σελ. 315).
Καί πάλιν, «ἐφ΄ ὅσον βεβαίως δέν κατανοεῖ κανείς τήν ἐκ δεξιῶν καθέδραν καί τόν
κόλπον ὑπό σαρκικήν καί ταπεινήν ἔννοιαν, εἰς τρόπον ὥστε καί νά προσδιορίζη τόν Θεόν
τοπικῶς καί νά προσδίδη σχῆμα καί μορφήν σωματικήν θέσιν, τά ὁποῖα εὑρίσκονται πολύ
μακράν τῆς ἐννοίας τοῦ ἁπλοῦ καί ἀπείρου καί ἀσωμάτου ὄντως» (ΕΠΕ 10, σελ. 313).
Καί πάλιν, «διότι τό δεξιόν ...δηλώνει σχέσιν ἰσότητος, καί δέν πρέπει νά ἐκληφθῆ
σωματικῶς τό δεξιόν, διότι ἔτσι ἔπρεπε νά ὑπάρχη εἰς τόν Θεόν καί ἕνα ἀριστερόν, ἀλλά
ἁπλῶς ὁ λόγος παριστᾶ μέ τά τίμια ὀνόματα τῆς προσεδρείας τήν μεγάλην πρός τόν Υἱόν
τιμήν» (ΕΠΕ 10, σελ. 311).
Αὕτη εἶναι ἡ Ὀρθόδοξος Πατερική ἑρμηνεία τῶν φράσεων περί τῆς ἐκ δεξιῶν τοῦ
Πατρός καθέδρας τοῦ Κυρίου μας, ἡ ὁποία δέν ἔχει καμμίαν ἀπολύτως σχέσιν  μέ
σωματικήν ἀπεικόνισιν τοῦ Θεοῦ Πατρός καί εἰκόνος Ἁγίας Τριάδος.

Περί Θεοῦ Πατρός

Ἀσώματος ὁ Θεός Πατήρ: «Πατήρ ἀσώματος καί κατά χρόνον καί τόπον ἀόριστος, ἐν
Ἁγίω καί ἀϊδίω Πνεύματι καί Υἱῶ καί Λόγω συνανάρχω, ὅς ἐστίν ἡ ἐνυπόστατος τοῦ Πατρός
ἀλήθεια» (Γρ. Παλαμᾶ Ἑλ. Πατρ., σελ. 260Α).

«Πιστεύοντες εἰς ἕνα Θεόν ἐν Τριάδι ἀνυμνούμενον,
τάς ἁγίας αὐτοῦ εἰκόνας προσκυνοῦμεν»

«Πιστεύοντες εἰς ἕνα Θεόν ἐν Τριάδι ἀνυμνούμενον τάς ἁγίας αὐτοῦ εἰκόνας
προσκυνοῦμεν». Τό συγκεκριμένον ἀπόσπασμα δέν ἀναφέρεται εἰς τάς δῆθεν εἰκόνας τῆς
Ἁγίας Τριάδος, ὅπως λανθασμένως ἀναφέρουν διάφοροι, ἀλλά εἰς τήν εἰκόνα τοῦ Κυρίου
καί εἰς ὅλας τάς ὑπολοίπους, τάς ὁποίας ἀναφέρει εἰς τόν δογματικόν της Ὅρον καί εἰς τάς
ὀκτώ Πράξεις ἡ Ἁγία Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος.
«ὁρίζομεν σύν ἀκριβεία πάση καί ἐμμελεία... ἀνατίθεσθαι τάς σεπτάς καί ἁγίας 
εἰκόνας... τῆς τε τοῦ Κυρίου... εἰκόνος, καί τῆς Ἀχράντου ... Θεοτόκου, τιμίων Ἀγγέλων, καί

7

πάντων Ἁγίων καί Ὁσίων…» (Δογματικός Ὅρος τῆς Ἁγίας Ζ’ Οἰκουμενικῆς Τόμος Γ΄, σελ.
374).
Ὁ δέ μέγιστος Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς  διδάσκει ὅτι  ἡ εἰκών  τοῦ Κυρίου, λόγω 
τῆς κοινῆς θείας οὐσίας καί τῶν κοινῶν φυσικῶν ἰδιωμάτων, εἶναι καί εἰκών τῆς Ἁγίας
Τριάδος: «Ἀλλά γάρ οὕτως ἡμῖν ὁ ἐν τρισίν ὑποστάσεσιν εἷς Θεός ἐκπεφασμένος, οὕτω καί
δοξάζεται˙ καί οὕτω μιᾶς εἰκόνος οὔσης καί μορφῆς ἐπί τῆς μόνης ἀνειδέου καί
προσκυνητῆς Τριάδος... τόν μέν Υἱόν τοῦ Πατρός μορφήν  τε καί εἰκόνα λέγομεν, τό δέ
Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ. Οὕτω γάρ ἡμῖν ὡς εὐδόκησεν ἑαυτήν ἐγνώρισε καί οὕτως ἔχειν πρός τόν
Υἱόν τό Πνεῦμα λέγομεν, ὡς αὐτός πρός τόν Πατέρα˙ ὁμοίως γάρ ἀμφότερα ἔχουσι πρός
τόν Πατέρα, πλήν τοῦ τρόπου τῆς ὑπάρξεως...» (ΕΠΕ 1, σελ. 156).
Περί  θείας οὐσίας, φυσικῶν ἰδιωμάτων,
ὑποστάσεως καί ὑποστατικῶν ιδιωμάτων

 
Λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: «ὡς γάρ οὔκ ἐστι τά ὑποστατικά ὑπόστασις,
ἀλλά χαρακτηριστικά ὑποστάσεως, οὕτω καί τά φυσικά οὐ φύσις, ἀλλά χαρακτηριστικά
φύσεως» (ΕΠΕ Τόμος 4, σελ. 184) καί πάλιν «ὅτι τά φυσικά οὐ φύσις, ὥσπερ οὐδέ τά
ὑποστατικά ὑπόστασις» (Ἐπιστολή πρός Δανιήλ Αἴνου, Συγγράμματα Β΄).
Δέν ταυτίζεται ἡ  θεία φύσις μέ τά φυσικά Ἰδιώματα, εἰς τά ὁποῖα μετέχομεν οἱ
ἄνθρωποι, οὔτε ταυτίζεται τό ἀκοινώνητον ὑποστατικόν ἰδίωμα μέ τήν ὑπόστασιν, ἐπειδή αἱ
θεῖαι ὑποστάσεις κοινωνοῦν μεταξύ των, λόγω τῆς φύσεως καί τῶν φυσικῶν ἰδιωμάτων,
χωρίς νά δημιουργῆται πρόβλημα  εἰς τά ὑποστατικά ἰδιώματα καί τοῦτο λόγω τῆς μή
ταυτίσεώς των μέ τάς ὑποστάσεις, τά οποῖα, φυσικά Ἰδιώματα, τά κοινοποιοῦν εἰς τήν
Ἐκκλησίαν καί κοινωνοῦν μέ τούς πιστούς.
Αὐτήν τήν  ἄρρητον καί  ἀνερμήνευτον Μυστηριακήν Κοινωνίαν των τά τρία Θεῖα
Πρόσωπα τήν   κοινοποιοῦν εἰς τήν Εκκλησίαν καί δι’ αὐτῆς κοινωνοῦν μέ τούς
μετανοούντας Ὀρθοδόξους πιστούς. Οἱ παπικοί ὅμως ἀρνούμενοι τάς κοινάς ἁγιοτριαδικάς
ἀκτίστους ἐνέργειας, τήν κατήργησαν τελείως καί  μαζί μ΄ αὐτούς διάφοροι ἄλλοι θεολόγοι,
ἀνήκοντες καί εἰς τούς νεοημερολογίτας καί  εἰς τούς παλαιοημερολογίτας.
Ἄλλο οὐσία τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ, ἄλλο τά  φυσικά ἰδιώματα - ἐνέργειαι ἤ ἐνέργεια, ἄλλο
αἱ ὑποστάσεις, ἄλλο τά ὑποστατικά ἰδιώματα καί ἄλλο τά σύμβολα, ἅπαντα διακρίνονται καί
ποτέ δέν ταυτίζονται. 
Μετέχομεν τῶν φυσικῶν ἰδιωμάτων, τά ὁποῖα πηγάζουν ἐκ τῆς θείας φύσεως, ἀλλά 
οὐχί τῆς ἀμεθέκτου  οὐσίας τοῦ Θεοῦ. 
Ὁ τρόπος φανερώσεως ἤ ἀποκαλύψεως τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ, διά τῶν κοινῶν ἀκτίστων
ἐνεργειῶν ἤ φυσικῶν ἰδιωμάτων, δέν ταυτίζεται μέ τήν θείαν φύσιν οὔτε μέ τάς θείας
ὑποστάσεις, ὡς τόν ἐταύτιζον πολλοί αἱρετικοί. 
Λέγει σχετικῶς ὁ Ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς: «Φησί τοιγαροῦν ὁ τά Λατίνων ἐπεκδικῶν
Βέκκος τό τηνικαῦτα, περί τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκπορεύσεως γράφων, οὑτωσί κατά
λέξιν ...ὁ παράκλητος, ἤγουν αὐτή ἡ ὑπερούσιος οὐσία καί ἡ ὑπόστασις τοῦ Παναγίου
Πνεύματος...» (PG 151, σελ. 916).
Ἐπίσης: «αὐτό πάντως τό πνεῦμα τό Ἅγιον ἦν ἡ ἐπί τήν σάρκα ἐκείνην ἐκχυθεῖσα
χάρις, κατά τόν Ἀκίνδυνον αὐτή ἡ ουσία καί ἡ ὑπόστασις τοῦ παναγίου Πνεύματος, ἀλλ΄ οὐχ
ἡ χάρις καί ἡ ἐνέργεια...» (Γρ. Παλαμᾶ Πρός Ἀθανάσιον Κυζίκου ΕΠΕ 5, σελ. 306). 
Τά ἴδια ἰσχύουν καί διά τά σύμβολα, τά ὁποῖα δέν ταυτίζονται  μέ τάς θεῖας
ὑποστάσεις.
Ἀπαντῶν εἰς τόν αἱρετικόν Ἀκίνδυνον, εἰς τόν περί συμβόλων λόγον του, ὁ θεῖος
Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέγει τά ἑξῆς: «...καί ὅμως  καί ἡ περιστερά δέν ἦταν τοῦ θείου
Πνεύματος καθ' αὐτό σύμβολον, ἀλλά τῆς πραότητος τοῦ Πνεύματος καί τῆς καλῆς
εἰδήσεως περί ἀπαλλαγῆς ἀπό τοῦ νοητοῦ κατακλυσμοῦ...», καί συνεχίζει ὁ ἅγιος
«...ὅποιος καί νά ἦταν ὅμως ὁ τρόπος τοῦτος, δέν ἔχει τίποτε τό παραπλήσιο πρός τήν
ἐναθρώπηση τοῦ Λόγου. Διότι τοῦτος ἔγινε σάρξ, ἀλλά τό Πνεῦμα δέν ἔγινε, καί ἡ μέν
περιστερά ἔγινε σύμβολο, ἀλλ' ὄχι σῶμα τοῦ Πνεύματος, ἐνῶ τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἔγινε

8

πράγματι σῶμα Θεοῦ, ἀλλ' ὄχι σύμβολο... ὅπως ἡ συμβολική περιστερά...» [ΕΠΕ 6 σελ.
583-585]. 
 
Αἱρέσεις πού ἀπορρέουν ἀπό τήν δῆθεν εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος
 
1] Ἀρειανισμός [«ἦν ποτέ ὅτε οὐκ ἦν», σχέσις Πατρός καί Υἱοῦ].
2] Παπισμός [Filioque καί θεωρία περί ὑποταγῆς (Subordinatio)].
3] Βογομιλισμός [«...Λέγουσιν (οἱ αἱρετικοί Βογόμιλοι) οὐ μόνον ὄναρ, ἀλλά καί ὕπαρ
βλέπειν, τόν μέν Πατέρα, ὡς γέροντα καθήμενον ἱκανῶς τήν ὑπήνην, τόν δέ Υἱόν ἅρτι
ἵουλον παραμείβοντι ἑοικότα, τό δέ Ἅγιον Πνεῦμα..., τῶν Δαιμόνων οὕτως ἐξαπατώντων
αὐτούς, καί διδασκόντων ἄνισον εἶναι τήν Ἁγίαν Τριάδα, κατά τήν σχημάτων τούτων
διαφοράν» (Πρακτικά Οἰκουμενικῶν Συνόδων Τόμος Γ΄, σελ. 519)]. 
4] Βαρλααμισμός [Ταύτισις ἀκτίστων ἐνεργειῶν, συμβόλων καί ὑποστάσεων.  Κτισταί
αἱ ἄκτιστοι ἐνέργειες].
5] Θεοπασχιτισμός [Περί τῆς αἱρέσεως τῶν Θεoπασχιτῶν: «Ἀλλά τοιαύτη μέν ἡ ρίζα
τῶν Ἰακωβιτῶν ὅς δή καί τῆς τῶν Ἀρμενίων αἱρέσεως καθηγήσατο. Ἡ δή αἵρεσις
πολυσχιδής τέ ἐστι, καί ὡς ἄν τις εἴπoι μισγάγγεια πάσης αἱρέσεως. Καί γάρ Ἀρείω
συμφύρονται, οἷς φασι τρεπτήν ἔχειν φύσιν τόν Θεόν Λόγον, καί σάρκα ἀνειληφέναι ἄψυχον
Ἀπολλιναρίω δέ... τοῦ Πατρός καί τῆς  θεότητος φύσιν, μίαν οὔσαν καί τήν αὐτήν. Καί τρεῖς
δέ σταυρούς συνάψαντες, Ἁγίαν Τριάδα κατονομάζουσι διά τούτων τάχα ἐμφαίνοντες, τήν
Ἁγίαν  Τριάδα συσταυρωθῆναι. Καί εἰκόνας τοῦ Πατρός καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος
εἰκονίζουσι ὅπερ ἄτοπον. Αἱ γάρ εἰκόνες ὁρατῶν καί περιγραπτῶν σωμάτων εἰσίν, οὐ μήν
τῶν ἀκατανοήτων καί ἀοράτων» (PG. 147, σελ. 442)].
6] Ζηζιουλειανισμός [Ὑπεροχή τοῦ Πατρός ἔναντι τοῦ Υἱοῦ καί συνοδικότης εἰς τήν
Ἁγία Τριάδα].

Περί τῶν ὑποσημειώσεων τοῦ Πηδαλίου

Ὅσον ἀφορᾶ εἰς τάς ὑποσημειώσεις τοῦ Πηδαλίου, αἱ ὁποῖαι σχετίζονται μέ τήν δῆθεν
εἰκόνα τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀλλά καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, αὐταί δέν ἀνταποκρίνονται
εἰς τήν Ὀρθόδοξον δογματικήν ἀλήθειαν, ἥτις ἀπορρέει ἐκ τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου καί
ταυτίζονται ἀπολύτως μ΄ ἐκείνην ἥτις ἀναφέρεται  εἰς τήν ἐαρινήν ἰσημερίαν καί εἰς τά περί
δῆθεν πτώσεώς της, καί ὅτι: «αὕτη, κατά τήν Α΄ Οἰκουμενική, εὑρίσκετο στίς 21 Μαρτίου»,
μέ σκοπό νά δικαιολογήση τούς καταδεδικασμένους καί ἀναθεματισμένους καινοτόμους καί
νά δικαιώση οὕτω τόν νεοημερολογιτισμόν. [Βλ. Ἐκδ. Ρηγ. σελ. 9,10]
Ἐπειδή, λοιπόν, ὁ τριαδικός Θεός ἀπεκαλύφθη εἰς τήν Π. Διαθήκην διά τῶν ἀκτίστων
ἐνεργειῶν του, αἱ ὁποῖαι δέν γίνονται κτισταί οὔτε μετατρέπονται εἰς ὑποστάσεις.
Ἐπειδή, μόνον ὁ Κύριος γνωρίζει τήν ὑπόστασιν τοῦ Θεοῦ Πατρός: «οὐχ ὅτι τις
ἑώρακε τόν πατέρα, εἰ μή ὁ ὤν παρά τοῦ Θεοῦ, οὗτος ἑώρακε τόν πατέρα» (Ιωάν. 6,46 Βλ.
Γρ. Παλαμᾶ Λόγος ἀποδεικτικός πρῶτος ΕΠΕ 1, σελ. 92). 
Ἐπειδή, συμφώνως πρός τήν Ζ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον, εἰκονογραφοῦνται μόνο αἱ
ἐκβάσεις τῶν Προφητικῶν ὁράσεων.
Ἐπειδή, ἡ Ὀρθόδοξος δογματική διακρίνει καί δέν ταυτίζει  οὐσίαν, φυσικά ἰδιώματα,
ὑπόστασιν, ὑποστατικά ἰδιώματα καί σύμβολα.
Ἐπειδή, ἡ εἰκών θά πρέπει νά προβάλλη τήν Ὀρθόδοξον δογματικήν ἀλήθειαν τῆς
Ἐκκλησίας.
Ἐπειδή, «παντός εἰκονιζομένου ἡ ὑπόστασις εἰκονίζεται» (Θεοδώρου Στουδίτου
Ἀντιρρητικός Β΄ 16 PG 99, 360D).
Ἐπειδή, ὑπόστασις μέ θείαν φύσιν εἶναι μόνον ἡ εἰκών τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ἐπειδή, ἡ μορφή γέροντος δέν εἶναι ἡ ὑπόστασις τοῦ Θεοῦ Πατρός, ἀλλά  ἕν εἴδωλον,
χωρίς θεϊκόν σῶμα.
Ἐπειδή, ἡ περιστερά δέν εἶναι ἡ ὑπόστασις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά σύμβολον,
χωρίς θεϊκόν σώμα.

9

Ἐπειδή, ἡ δῆθεν εἰκών τῆς Ἁγίας Τριάδος προβάλλει πολλάς καταδεδικασμένας
αἱρέσεις, ὅπως: Αρειανισμόν, Παπισμόν, Βαρλααμισμόν, Βογομιλισμόν, Θεοπασχιτι-σμόν,
Ζηζιουλειανισμόν κ. ἄ.
Ἐπειδή, «οἱ γάρ χριστιανοί ...καθό ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, τά
τῆς ἀνθρωπίνης οἰκονομίας αὐτοῦ ἀναγράφουσι καί εἰκονίζουσι» (Πρακτικά Ζ΄ Οἰκουμενικῆς
Τόμος Γ΄, σελ. 347).
Ἐπειδή, «ὁμολογουμένως καί ἀναμφισβήτως ἀποδεκτόν καί εὐάρεστον εἶναι ἐνώπιον
τοῦ Θεοῦ, εἰκονικάς ἀνατυπώσεις τῆς τε οἰκονομίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καί
τῆς Ἀχράντου Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας, τῶν τε τιμίων Ἀγγέλων καί πάντων τῶν
Ἁγίων προσκυνεῖν καί ἀσπάζεσθαι» (Πρακτικά Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Τόμος Γ΄, σελ. 230, 381). 
Ἐπειδή, «ἐν γάρ ταῖς εἰκόσιν ὁρῶμεν τά ὑπέρ ἡμῶν τοῦ Δεσπότου Πάθη, τόν Σταυρόν,
τόν Τάφον, τόν Ἅδην νεκρούμενον καί σκυλευόμενον, μαρτύρων τούς ἄθλους, τούς
στεφάνους, αὐτήν τήν σωτηρίαν, ἥν πρῶτος ἡμῶν ἀθλοθέτης καί στεφανίτης ἐν μέσω τῆς
γῆς κατειργάσατο» (Πρακτικά Ζ΄ Οἰκουμενικής, Τόμος Γ΄, σελ. 405).
Ἐπειδή, «τοῖς μή ὀρθῶς τάς τῶν ἁγίων διδασκάλων τῆς τοῦ Θεοῦ  Ἐκκλησίας θείας
φωνάς ἐκλαμβανομένοις, καί τά σαφῶς καί ἀριδήλως ἐν αὐταῖς διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος
χάριτος εἰρημένα, παρερμηνεύειν καί περιστρέφειν πειρωμένοις, ἀνάθεμα γ΄».
Ἐπειδή, «Τούς οὖν τολμῶντας ἑτέρως φρονεῖν ἤ διδάσκειν, ἤ κατά τούς ἐναγεῖς
αἱρετικούς τάς ἐκκλησιαστικάς παραδόσεις ἀθετεῖν καί καινοτομίαν τινά ἐπινοεῖν, ἤ
ἀποβάλλεσθαί τι ἐκ τῶν ἀνατεθειμένων τῆ Ἐκκλησία Εὐαγγέλιον ἤ τύπον τοῦ σταυροῦ ἤ
ΕΙΚΟΝΙΚΗΝ ΑΝΑΖΩΓΡΑΦΗΣΙΝ ἤ ἅγιον λείψανον μάρτυρος, ἤ ἐπινοεῖν σκολιῶς καί
πανούργως πρός τό ἀνατρέψαι ἕν τι τῶν ἐνθέσμων παραδόσεων τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας,
ἔτι γε μήν ὡς κοινοῖς χρῆσθαι τοῖς ἱεροῖς κειμηλίοις ἤ τοῖς εὐαγέσι μοναστηρίοις, ἐπισκόπους
μέν ὄντας ἤ κληρικούς καθαιρεῖσθαι  προστάσσομεν, μονάζοντας δέ ἤ λαϊκούς τῆς
κοινωνίας ἀφορίζεσθαι» (Πρακτικά Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Τόμος Γ΄, σελ. 374).
Επειδή, «Διατί τόν πατέρα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ οὐχ ἱστοροῦμεν καί
ΖΩΓΡΑΦΟΥΜΕΝ; ἐπειδή οὐκ οἴδαμεν τίς ἐστιν καί Θεοῦ φύσιν ἀδύνατον ἱστορῆσαι καί
ζωγραφῆσαι, ΚΑΙ ΕΙ ΕΘΕΑΣΑΜΕΘΑ ΚΑΙ ΕΓΝΩΡΙΖΑΜΕΝ, ΚΑΘΩΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΑΥΤΟΥ,
κακεῖνον ἄν εἴχομεν ἱστορῆσαι καί ΖΩΓΡΑΦΗΣΑΙ καί ἵνα κἀκείνου τόν χαρακτῆρα εἴδωλον
ἀποκαλῆς» (Πρακτικά Συνόδων Τόμος Γ΄, σελ. 211).
Δι’ ὅλους τούς ἀνωτέρω λόγους, δέν εἰκονίζεται ὁ Θεός Πατήρ οὔτε τό ἅγιον Πνεῦμα
καί δέν ὑφίσταται εἰκών τῆς Ἁγίας Τριάδος.