ΜΑΘΗΜΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΘΗΜΑ -- Του αειμνήστου Στεργίου Σάκκου, ῾Ομ. Καθ. Α.Π.Θ.

Στον ἡμεροδείκτη τοῦ Μαΐου, θέση ξεχωριστή γιά τήν ἱστορία τῆς Ρωμιοσύνης καί γιά τήν ἑλληνική ψυχή κατέχει ἡ 29η τοῦ μήνα. Θυμίζει ἐκείνη τήν ἀποφράδα Τρίτη τοῦ 1453, πού σήμανε τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τῆς βασιλίδος τῶν πόλεων, ἡ ὁποία τεῖχος καί προστασία της εἶχε τήν Παναγία μας. ῾Ο ἱστορικός μας Κ. Παπαρρηγόπουλος ἐκτιμᾶ ὅτι «διά τῆς ἁλώσεως ταύτης δέν ἔπεσε μόνη ἡ κυριευθεῖσα πόλις, δέν ἔπεσε μόνη ἡ καταλυθεῖσα βασιλεία, ἀλλ᾿ ἐπί χρόνον μακρόν ἐπεσκιάσθη κόσμος ὁλόκληρος πραγμάτων, καί δογμάτων, ὁ κόσμος ὁ ἑλληνικός».

Καί ὁ κορυφαῖος βυζαντινολόγος τῶν ἡμερῶν μας Στῆβεν Ράνσιμαν συμφωνεῖ ὅτι «ἡ ἡμερομηνία τῆς 29ης Μαΐου 1453 ἀποτελεῖ ἕνα σημεῖο στροφῆς στήν ἱστορία», μία ριζική ἀλλαγή. Δυσάρεστη μνήμη, θλιβερή. ῞Ομως καί τά πιό θλιβερά ἔχουν τή θετική προσφορά τους, ὅταν τά μελετοῦμε καί εἴμαστε πρόθυμοι νά ἀποδεχθοῦμε τά μηνύματά τους. ῾Η πιό μεγάλη συμφορά μπορεῖ νά γίνει ὁ πιό μεγάλος δάσκαλος, νά μᾶς προσφέρει ἐποπτικά τό πιό σωτήριο μήνυμα. ᾿Αναζητώντας αὐτό τό μήνυμα ἀνασύρουμε ἀπό τίς ἱστορικές πηγές πολύτιμα μαθήματα πού ἀποκαλύπτουν τά βαθύτερα αἴτια τῆς πτώσεως. Μνημονεύω μόνο τρεῖς μαρτυρίες· ῾Ο ᾿Ιωσήφ Βρυέννιος, σοφός δάσκαλος, λίγο πρίν ἀπό τήν ἅλωση διεκτραγωδεῖ τήν ἀσέβεια καί ἀνομία πού εἶχαν ἐνσκύψει στό λαό καί τόν εἶχαν διαφθείρει ὥς τό μεδούλι τῶν κοκκάλων. Τή μεγάλη διαφθορά ἐπιβεβαιώνει καί ἡ συγκλονιστική ἐξομολόγηση τοῦ Γενναδίου Σχολαρίου, πρώτου πατριάρχη μετά τήν ἅλωση· «Διεφθάρημεν καί ἐβδελύχθημεν ἐν τοῖς ἡμῶν ἐπιτηδεύμασιν (=γίναμε σιχαμεροί γιά τά ἔργα μας). Πάντες ἐξεκλίναμεν, ἅμα ἠχρειώθημεν... οἱ ποιμένες ἠπατῶμεν τόν λαόν τοῦ Θεοῦ... οἱ ἄρχοντες ἠπειθῶμεν τοῖς νόμοις σου...». Καί ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους ᾿Ηλίας Μηνιάτης στηλιτεύει τήν τριπλή σκλαβιά τῶν ῾Ελλήνων, ἠθική, πνευματική καί —τή συνέπεια τῶν προηγουμένων— ἐθνική. Μ᾿ ἕνα λόγο, ἡ ἁμαρτία καί ἡ ἀπομάκρυνση τῶν χριστιανῶν ἀπό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ βασική ρίζα τῆς συμφορᾶς. Τό διακηρύττει ὁ ἀδιάψευστος λόγος τοῦ Ψαλμωδοῦ· «ἐάν μή Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες· ἐάν μή Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων» (Ψα 126, 1) καί «ἰδού, οἱ μακρύνοντες ἑαυτούς ἀπό Σοῦ ἀπολοῦνται» (Ψα 72, 27). ῎Αν ἡ μνήμη τῆς ἐθνικῆς συμφορᾶς φέρνει στά μάτια μας δάκρυα πόνου, ἡ γνώση καί ἀναγνώριση τῶν αἰτίων ἐκείνης τῆς συμφορᾶς μπορεῖ νά μᾶς ὁδηγήσει στά σωτήρια δάκρυα τῆς μετανοίας. Τό μήνυμα, γιά τούς ἄρχοντες καί τό λαό, ἁπλό, σαφές, σωτήριο· Νά μετανοοῦμε γιά τά δικά μας λάθη, γιά τά σφάλματα τῶν πατέρων μας, γιά τῶν παιδιῶν μας τίς ἀστοχίες. Νά μετανοοῦμε, γιά νά διορθωθοῦμε, νά ἀνορθωθοῦμε!