Το μήνυμα ενός Αγίου --- του αειμνήστου Στεργίου Σάκκου Ομ. Καθηγητού Α.Π.Θ.

Μία χαρισματική μορφή, που άφησε έντονη και φωτεινή τη σφραγίδα της μέσα στην ιστορία της Εκκλησία, προβάλλει με μία ιδιαίτερη επικαιρότητα από το εορτολόγιο αυτού του μήνα. Είναι ο άγιος Μάρκος ο Ευγενικός, επίσκοπος Εφέσου, ο ανθενωτικός. Στις μέρες μας, όπου η οικουμενική κίνηση έχει προβληματίσει και τον πιο απλό άνθρωπο και εμφανίζεται όχι πλέον με εκκλησιαστικό, αλλά με εντυπωσιακό κοινωνικό ένδυμα, τίποτε δεν είναι πιο ενδιαφέρον, αλλά και πιο αξιόῖστο από το να ακούσουμε το μήνυμα εκείνου, που υπήρξε κάποτε πρωταγωνιστής σ΄ αυτά τα γεγονότα και που βρήκε τη δικαίωσή του από τους αιώνες. Ο Μάρκος ήταν ευγενικός όχι μόνο στο όνομα, αλλά και στην ψυχή και στην καταγωγή. Από τα πρώτα μαθήματα, που πήρε, ήταν οι εμπνευσμένοι λόγοι του σοφού δασκάλου του Ιωσήφ Βρυεννίου· «Η ορθόδοξος πίστις ημών, αύτη στέφανος, αύτη καύχημα». «Ουκ αρνησόμεθά σε, πατροπαράδοτον σέβας· ουκ αφιστάμεθά σου, Μήτερ ευσέβεια. Εν σοι εγεννήθημεν και σοι ζώμεν και εν σοι κοιμηθησόμεθα· ει δε καλέσει καιρός, και μυριάκις υπέρ σου τεθνηξόμεθα». Τα λόγια αυτά στάθηκαν ορόσημο στη ζωή του Μάρκου, έγιναν ιερή παρακαταθήκη, που φρόντισε να την διαφυλάξει μέχρι τέλους ανόθευτη και απαραχάρακτη. Τα χρόνια που έζησε, ήταν δύσκολα για την πατρίδα.

Οι Τούρκοι είχαν φθάσει έξω από τις πύλες της Κωνσταντινουπόλεως και τα θεμέλια της αυτοκρατορίας έτριζαν από το πάτημά τους. Ο αυτοκράτορας μπροστά στον άμεσο κίνδυνο αναζητά βοήθεια. Χτυπά τις πόρτες των ισχυρών της Ευρώπης και ζητιανεύει τη συμμαχία τους. Για να δώσουν, όμως, οι χριστιανικοί λαοί τη βοήθειά τους στη Βασιλεύουσα, πρέπει να εγκρίνει ο πάπας. Και ο πάπας απαιτεί βαρειά ανταλλάγματα· την υποταγή της Ορθοδοξίας στον παπισμό. Η απειλή είναι κακός σύμβουλος και γίνεται χειρότερος, όταν χάνει κανείς τη βαθειά αίσθηση της πραγματικότητος. Καταναγκασμένοι από τον κίνδυνο, ξεγελασμένοι από το προσωπείο της πλάνης όλοι, αυτοκράτορας και επίσκοποι υποχωρούν και συγκατανεύουν για την ένωση των Εκκλησιών, όπως ονομάζουν κατ΄ ευφημισμόν την υποταγή στον πάπα. Διαλέγουν την υποδούλωση στον παπισμό από την υποδούλωση στον Τούρκο. Και μόνο ο Μάρκος, ακολουθώντας πιστά τους πατέρες της Εκκλησίας, υψώνει το ανάστημά του και υπερασπίζεται την ακεραιότητα της πίστεως. Στη σύνοδο της Φερράρας – Φλωρεντίας τα λόγια του αποτυπώνονται μνημειώδη. Πάνω από την ελευθερία της πατρίδος, διακηρύττει, είναι η ελευθερία της πίστεως. Διότι μία ελεύθερη πίστη μπορεί κάποια μέρα να ελευθερώσει τη σκλαβωμένη πατρίδα. Η πίστη κρατά αδούλωτο το φρόνημα και κάνει γενναία την καρδιά. Αντίθετα, μία αλυσοδεμένη από την απάτη πίστη γονατίζει και την πατρίδα στα πόδια αυτού, που την εξαπάτησε. Την ένωση την ποθούμε, την υποταγή μισούμε, διότι θα σημάνει τον αφανισμό της Ορθοδοξίας. Ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα δεν υπάρχει μεσότητα, δεν χωρά συμβιβασμός. Οποτεδήποτε έγιναν τέτοια βήματα, εκείνος που κέρδισε ήταν ο εχθρός του Θεού και του ανθρώπου. Με την ανυποχώρητη αυτή στάση του ο Μάρκος ο Ευγενικός ήταν επόμενο να γίνει αντιπαθής στους παπικούς και στους φίλους τους και να κατηγορηθεί ως μισαλλόδοξος, ενώ εκείνοι συνιστούσαν υποκριτικώτατα «αγάπη και ειρήνη». Μερικοί θέλησαν να τον δολοφονήσουν. Ο συμμαθητής του Βησσαρίων ωργισμένος φώναξε στο Μάρκο· «Περισσόν ποιώ και φιλονικώ μετά ανθρώπου δαιμονιαρίου (δαιμονισμένου). Αυτός γαρ ένι μαινόμενος (είναι τρελλός)». Αλλά ο Μάρκος, που ως άνθρωπος ήταν ήπιος και ταπεινός, για την πίστη του έγινε λιοντάρι. «Συ υπάρχεις κοπέλιν και εποίησας ως κοπέλιν», ήταν η απάντησή του στο Βησσαρίωνα. Η ένωση τελικά υπογράφηκε, αλλά ποτέ δεν εφαρμόσθηκε. Ο ίδιος ο πάπας, όταν έμαθε ότι δεν υπέγραψε ο Μάρκος, δήλωσε· «Εποιήσαμεν ουδέν»! Και ο πιστός λαός, ο φύλακας και κριτής της αληθείας, αποδοκίμασε τους ενωτικούς, ενώ έκανε το Μάρκο σύμβολό του αιώνιο, που εμπνέει αλλά και ελέγχει την πορεία των ορθοδόξων.

Η διαμάχη για την ένωση δεν είναι απλώς ένας άγονος δογματικός διάλογος μεταξύ θεολογούντων. Διότι το δόγμα, κάθε δόγμα, διαμορφώνει μία κοσμοθεωρία και επιβάλλει μία βιοθεωρία, που δεν μπορεί να κλεισθεί μέσα στο χώρο των εκκλησιαστικών πραγμάτων με τη στενή έννοια ούτε μέσα στο χώρο της θεολογίας ως θεωρητικής επιστήμης. Απλώνεται κι αγκαλιάζει ασυναίσθητα όλη τη ζωή κι όλη την κοινωνία. Πίσω από τις δογματικές διαφορές Ανατολής και Δύσεως κρύβονταν ουσιαστικά οι διαφορές δύο κόσμων, δύο πολιτισμών με αλλοιώτικη φιλοσοφία και αλλοιώτικη νοοτροπία. Η ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία ζη και πολιτεύεται βασισμένη στην αυθεντία του λόγου του Θεού. Σ΄ αυτήν στηρίζει την παιδεία της, τον τρόπο σκέψεως και δράσεώς της, την πολιτισμική της μορφή. Ζη και δημιουργεί, όμως, με ελευθερία μέσα σ΄ αυτήν την ατμόσφαιρα της αυθεντίας. Διότι η αυθεντία της είναι αγάπη, που δεν καταδυναστεύει τους πολίτες της, αλλά τους καθοδηγεί και τους ασφαλίζει. Οι πιστοί ελεύθερα υποταγμένοι στο Χριστό, αποτελούν το μυστικό του σώμα και τα μέλη της Εκκλησίας του. Ο παπισμός, και η Δύση γενικότερα, ζουν και κινούνται σε άλλο κλίμα. Εδώ δεν πρυτανεύει η αυθεντία του Θεού, αλλά η αυθεντία του πάπα, του ανθρώπου και του λογικού. Η Εκκλησία από σώμα Χριστού μετασχηματίζεται σε κράτος, χριστιανικό αλλά κοσμικό, ένα κράτος κι αυτή ανάμεσα στα κράτη αυτού του κόσμου. Η χάρη του Θεού περιορίζει το ρόλο της και η θέωση γίνεται ένα σύστημα λογικών κατηγοριών του ορθολογισμού. Και καθώς το δόγμα δεν πηγάζει από τη θεία αλήθεια, αλλά από ένα ανθρώπινο αλάθητο, νεκρώνει, διασπά, φέρνει την ανισορροπία στην κοινωνία και στον πολιτισμό. Έτσι γεννιέται η αναγέννηση, που ζητά το θάνατο του Θεού, ο ανθρωπισμός, ο διαφωτισμός, που σκοτεινιάζει τα πάντα με την αμφισβήτηση. Ξεπηδά, τέλος, ο προτεσταντισμός, που καταργεί κάθε δόγμα, εγκαθιδρύει την ελευθεριότητα και καλλιεργεί την αθεϊα. Το δόγμα το ορθόδοξο, όμως, δεν είναι ανθρώπινη και θνητή φράση· είναι συνταγή ζωής, μήνυμα αληθείας, που σώζει. Σώζει την ψυχή μας, αλλά και την πατρίδα μας και τον πολιτισμό μας. Ο Μάρκος ο Ευγενικός υπερασπίζοντας την Ορθοδοξία, υποστήριζε με τον αποτελεσματικότερο τρόπο τη χώρα του και χωρίς να το επιδιώκει, έβαζε το Θεό προασπιστή της ζωής και του πολιτισμού της. Ο άγιος αυτός της Εκκλησίας μας στέκεται και σήμερα το ίδιο ασυμβίβαστος και αληθινός απέναντι σ΄ εκείνους, που είναι έτοιμοι σαν «κοπέλια» να προσκυνήσουν το δυτικό τρόπο ζωής και σκέψεως. Στέλνει καθαρό και δυνατό το μήνυμά του, ένα μήνυμα γνήσιου πνευματικού πολιτισμού. Είναι υπόθεση ζωής και σωτηρίας, σ΄ αυτόν τον κόσμο και στην αιωνιότητα, αδελφοί μου, η διαφύλαξη του δόγματος της Ορθοδοξίας!