Ο ΣΤΟΙΧΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ του αειμνήστου Στεργίου Σάκκου Ομ. Καθηγητού Α.Π.Θ.

Μία παρανόηση                                                                                                                                    

Στο τέλος του 5ου κεφαλαίου της προς Γαλάτας Επιστολής διατυπώνεται το εξής παράγγελμα· «ει ζώμεν Πνεύματι, Πνεύματι και στοιχώμεν» (Γαλ. 5: 25). Το παράγγελμα συνήθως παρανοείται, διότι ταυτίζεται η σημασία των ρημάτων «ζώμεν» και «στοιχώμεν». Στη συγκεκριμένη όμως συνάφεια η ταύτιση αυτή δεν είναι σωστή, όπως θα δείξει η συνέχεια.

Πνευματική ζωή                                                                                                                 
Προηγουμένως (5,19) ο απόστολος Παύλος, συγγραφέας της Επιστολής, ανέφερε δειγματοληπτικά τα «έργα της σαρκός», διάφορα πάθη-γνωρίσματα του απνευμάτιστου ανθρώπου, σε αντίθεση προς τον «καρπό του Πνεύματος», την πνευματική καρποφορία, δώρο του Θεού στον πιστό. Η ζωή του πιστού, κατά τον απόστολο, δεν εξαντλείται στην αποχή από τα «έργα της σαρκός». Απαιτεί επίσης την ολόψυχη παράδοσή του στην καθοδήγηση του αγίου Πνεύματος. Αυτό υπαινίσσεται ο λόγος του αποστόλου Παύλου ζώμεν Πνεύματι, ταυτόσημος με τα «πνεύματι περιπατείτε» (5,16) και «πνεύματι άγεσθε» (5, 18· πρβλ. Ρω 8,14), που ήδη έχουν αναφερθεί στην Επιστολή.                                                                                                        
Άριστος παιδαγωγός ο απόστολος Παύλος διατυπώνει το λόγο σε πρώτο πρόσωπο, συμπεριλαμβάνοντας και τον εαυτό του στην παραίνεση. Και πολύ σωστά, διότι το «ζώμεν Πνεύματι» αφορά σ΄ όλους τους χριστιανούς. Έτσι όχι μόνο δεν προσβάλλονται οι παραλήπτες της Επιστολής, αλλά μάλλον βοηθούνται να δεχθούν τη συμβουλή του και φιλοτιμούνται να αγωνισθούν, ώστε όντως να ζουν «εν Πνεύματι», ως πνευματικοί άνθρωποι.

Πνευματική στοίχηση                                                                                                                 
«Στοιχώ» σημαίνει εντάσσομαι στο στοίχο (πρβλ. στοίχηση των μαθητών στη γυμναστική ή των στρατιωτών στην παράταξη), στη γραμμή που ορίζει η δοτική με την οποία συντάσσεται το ρήμα. Μεταφορικά, σημειώνει η γραμματική, το ρήμα «στοιχώ» δηλώνει τη μόνιμα και σταθερά διαμορφωμένη ζωή, δηλαδή το να ακολουθείς σταθερά και απαρέγκλιτα μία συγκεκριμένη παράταξη. Στην προκειμένη περίπτωση «στοιχώμεν Πνεύματι» σημαίνει να στοιχηθούμε στο στοίχο που χαράζει το Πνεύμα. Η πνευματική αυτή στοίχηση ταυτίζεται με την εκκλησιαστική παράδοση και περιέχει την έννοια της ενότητος και της τάξεως της Εκκλησίας. Στο επόμενο κεφάλαιο της ίδιας Επιστολής ο απόστολος θα τονίσει· «όσοι τω κανόνι τούτω στοιχήσουσιν, ειρήνη επ΄ αυτούς και έλεος…» (Γαλ. 6, 16). Υπάρχει κανόνας (=χάρακας), μέτρο, που καθορίζει την πορεία, δηλαδή «την πολιτεία και το δόγμα του χριστιανού», όπως ερμηνεύει ο ιερός Φώτιος. «Αυτός ο κανόνας», λέγει ο άγιος Χρυσόστομος, «ούτε πρόσθεση ούτε αφαίρεση επιδέχεται, διότι διαφορετικά χάνει την έννοια του κανόνα». Όπως συμπληρώνει ο Θεοδώρητος, «κοσμείται με την ευθύτητα, ώστε να μη έχει καμία έλλειψη και καμία προσθήκη».

Εκκλησία ο στοίχος                                                                                                                                 
Η Εκκλησία είναι ένα ειδικό καθεστώς, τρόπος ζωής. Προσδιορίζεται από το πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Αυτόν μιμούνται και αντιγράφουν στη ζωή τους οι χριστιανοί. Μάλιστα ο απόστολος Παύλος, ο οποίος έδωσε στους πιστούς το όνομα «χριστιανοί» (Πράξ. 11, 26), στις Επιστολές του προτιμά να τους ονομάζει με τον όρο «εν Χριστώ». Με τον ίδιο όρο δηλώνει και την Εκκλησία. Είναι χαρακτηριστικό το χωρίο Β΄ Τιμ. 3, 15, όπου ο απόστολος επισημαίνει στον μαθητή του Τιμόθεο· «από βρέφους τα ιερά γράμματα οίδας, τα δυνάμενά σε σοφίσαι εις σωτηρίαν δια πίστεως της εν Χριστώ Ιησού». Τα ιερά γράμματα, οι άγιες Γραφές σοφίζουν και σώζουν τον πιστό σε συνδυασμό με την πίστη την «εν Χριστώ». Με απλά λόγια, τα ιερά γράμματα καλλιεργούν και προετοιμάζουν τον πιστό για την σωτηρία, αλλά μόνο μέσα στην πίστη την «εν Χριστώ Ιησού»· στο καθεστώς της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, υπάρχει η σωτηρία. Εκείνη δια των ιερών μυστηρίων της τελειοποιεί και αγιάζει τον πιστό, τον σώζει.

«Ζώμεν» και «στοιχώμεν»                                                                                                        
Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι, ενώ το «ζώμεν Πνεύματι» αφορά στην ατομική ζωή του πιστού, το «Πνεύματι στοιχώμεν» αναφέρεται στην ομαδική, στην εκκλησιαστική του ζωή. Ο συνδυασμός των δύο είναι απαραίτητος για την άσκηση της ορθοδόξου πνευματικότητος. Κανείς δεν μπορεί να ανήκει στο στοίχο του Πνεύματος, αν δεν ζη πνευματικά· και κανείς δεν μπορεί να ζη πνευματικά αν δεν είναι ενταγμένος αφοσιωμένα στο στοίχο του Πνεύματος. Το «Πνεύματι ζην» δηλώνει την ορθοπραξία, το να είναι ο πιστός σωστός στη ζωή του, να αγωνίζεται για να ζη σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Το «Πνεύματι στοιχείν» δείχνει την ορθοδοξία, το να πιστεύει ο χριστιανός σωστά, σύμφωνα με τα δόγματα της Εκκλησίας, ώστε να μη διασπά ούτε να αλλοιώνει το στοίχο της. Να εμπεριέχει, άραγε, και κάποιο έλεγχο η προτροπή του αποστόλου προς τους Γαλάτας; Δεν αποκλείεται. Οι Ιουδαϊζοντες ετεροδιδάσκαλοι και ψευδάδελφοι με τις αιρετικές διδασκαλίες τους παραχάραξαν τη διδαχή της εκκλησίας της Γαλατίας και διατάραξαν την ενότητά της. Σε αντίθεση μ΄ αυτούς ο Παύλος θέτει ως απαραίτητο γνώρισμα της πνευματικής ζωής το «πνεύματι στοιχώμεν».

Στην Εκκλησία η σωτηρία                                                                                                  
Υποταγή στη διδαχή της Εκκλησίας, υπακοή στα παραγγέλματά της, αρμονική ένταξη στο σώμα της και συνεργασία με τα άλλα μέλη είναι τα πρακτικά εκδηλώματα που εγγυώνται την πνευματική ζωή των χριστιανών. Ο Χριστός ήρθε στον κόσμο όχι για να κάνει καλούς ανθρώπους, ούτε απλώς χριστιανούς, αλλά για να κάνει Εκκλησία και τους χριστιανούς μέλη αυτής της Εκκλησίας. Όλα τα χαρίσματα του αγίου Πνεύματος, τα οποία έχει απαριθμήσει ο απόστολος στους προηγούμενους στίχους του κεφαλαίου, έχουν νόημα και σκοπό, όταν αξιοποιούνται μέσα στην Εκκλησία, όταν συμβάλλουν στην ενότητα και στην πρόοδό της. Έτσι το «Πνεύματι ζώμεν», η εσωτερική πνευματική ζωή του πιστού, επικυρώνεται από το «Πνεύματι στοιχώμεν», από την αρμονική ζωή του μέσα στην Εκκλησία και τη διατήρηση του ιερού στοίχου της. Διαφορετικά, όσο σωστά και «πνευματικά» κι αν πορεύεται, εφόσον δεν αναγνωρίζει την αυθεντία της Εκκλησίας, βρίσκεται εκτός αυτής, εκτός της σωτηρίας. Είναι αιρετικός.