Η ορθοφροσύνη κυριαρχεί επί των παθών -- Μακκαβαίων Δ΄

Επειδή έχω σκοπόν να παρουσιάσω ένα πάρα πολύ σοφόν λόγον, επί του ζητήματος αν ο ευσεβής λογισμός, η κατά Θεόν ορθοφρασύνη, κυριαρχή επί των παθών, θα ήθελα να σας δώσω μίαν ορθήν συμβουλήν· να προσέχετε, δηλαδή, προθύμως εις την φιλοσοφίαν.

Διότι, βεβαίως, η λογική είναι απαραίτητος δια κάθε πράγμα προς πλήρη γνώσιν. Από δε άλλης επόψεως περιέχει έπαινον της μεγίστης αρετής, εννοώ της φρονήσεως, της ορθοφροσύνης.

Αν λοιπόν ο ευσεβής λογισμός φαίνεται ότι επικρατεί επί των παθών, που παρακωλύουν την σωφροσύνην, δηλαδή επί της λαιμαργίας και της επιθυμίας, αποδεικνύεται ότι κυριαρχεί και επί της κακοηθείας και επί των παθών, που εμποδίζουν την ανδρείαν, δηλαδή κυριαρχεί επί του θυμού, του πόνου και του φόβου.

Πως, λοιπόν- ημπορεί να ερωτήσουν μερικοί- εάν ο ευσεβής λογισμός κυριαρχή επί των παθών, δεν κυριαρχεί και επί της λησμοσύνης και της αγνοίας; Η τεθείσα ερώτησις είναι γελοία.

Διότι ο λογισμός δεν είναι κύριος των ιδικών του παθών, αλλά των αντιθέτων προς την δικαιοσύνην και την ανδρείαν, προς την σωφροσύνην και την φρόνησιν. Και μάλιστα οχι εις βαθμόν να τα καταλύη, αλλά εις σημείον να μη υποχωρή εις αυτά.

Και από άλλα πολλά σημεία θα ημπορούσα να σας δείξω, ότι ο ευσεβής λογισμός είναι κυρίαρχος και εξουσιαστής επί των παθών.

Αλλά πολύ περισσότερον θα δείξω τούτο φέρων ως παράδειγμα την ανδραγαθίαν εκείνων, οι οποίοι απέθαναν υπέρ της αρετής, του Ελεαζάρου δηλαδή, των επτά αδελφών και της μητρός των. Διότι αυτοί περιφρονήσαντες τους μέχρι θανάτου πόνους έδειξαν ότι υπερισχύει επί των παθών ο ευσεβής λογισμός.

Δια τας αρετάς των, λοιπόν, μου δίδεται η ευκαιρία να επαινέσω τους στους καιρούς μας αποθανόντας υπέρ της αρετής άνδρας μαζή με την μητέρα των και να τους καλοτυχίσω δια την τιμήν αυτήν.

Διότι εκείνοι εθαυμάσθησαν δια την ανδρείαν και την υπαμονήν των οχι μόνον από όλους τους άλλους ανθρώπους, αλλά και από αυτούς τους δημίους των. Και έγιναν αίτιοι να καταλυθή η επάνω στο έθνος μας τυραννική κυριαρχία, αφού ενίκησαν τον τύραννον με την υπομονήν, ώστε δι' αυτών των μαρτύρων να καθαρθή η πατρίς από το μόλυσμα.

Αλλά και περί τούτου τώρα αμέσως θα λάβω την ευκαιρίαν να ομιλήσω, αφού αρχίσω τον λόγον μου, όπως συνηθίζω να κάνω, και έτσι θα κάμω λόγον περί αυτών αποδίδων δόξαν στον πάνσοφον Θεόν.

Εξετάζομεν, λοιπόν, αν είναι κυρίαρχος επί των παθών ο ευσεβής λογισμός.

Διακρίναμεν συγχρόνως, τι περίπου είναι αυτός ο λογισμός και τι είναι το πάθος, και πόσα είναι τα είδη των παθών και εάν κυριαρχή ο λογισμός επί όλων αυτών.

Λογισμός, λοιπόν, είναι η νόησις μετά ορθοφροσύνης, η οποία προτιμά τον βίον της σοφίας.

Σοφία δε είναι η γνώσις των θείων και των ανθρωπίνων πραγμάτων και των αιτίων των.

Αυτή, μάλιστα, είναι η παιδεία, η μόρφωσις, την οποίαν περιέχει ο νόμος του Θεού και δια της οποίας μανθάνομεν ευλαβώς τα θεία και τα ανθρώπινα πράγματα προς το συμφέρον μας.

Της σοφίας δε τα είδη είναι τέσσαρα· φρόνησις, δικαιοσύνη, ανδρεία και σωφροσύνη.

Σημαντικωτάτη από όλας είναι η φρόνησις, από την οποίαν αφορμάται ο λογισμός και επικρατεί επί των παθών.

Των δε παθών δύο είναι τα κυρίως περιεκτικά και των άλλων· η ηδονή και ο πόνος. Καθένα δε από αυτά συνδέεται εκ φύσεως προς το σώμα και προς την ψυχήν.

Γυρω από την ηδονήν και τον πόνον περιστρέφονται πολυάριθμα πάθη.

Προπορεύεται μέν, λοιπόν, της ηδονής η επιθυμία, ακολουθεί δε η χαρά.

Προ του πόνου βαδίζει ο φόβος, ακολουθεί δε η λύπη.

Ο θυμός είναι ένα μικτόν πάθος ηδονής και πόνου. Το αντιλαμβάνεται κανείς αυτό, εάν προσέξη και κατανόηση, ότι περιέπεσεν εις αυτόν.

Μέσα εις την ηδονήν υπάρχει η κακοήθης διάθεσις, η οποία είναι η περισσότερον πολύπλοκος από όλα τα πάθη.

Εν σχέσει μεν προς την ψυχήν η αλαζονεία, η φιλαργυρία, η φιλοδοξία, η φιλονεικία, η απιστία και η βασκανία·

εν σχέσει δέ με το σώμα η παμφαγία, η λαιμαργία, η μονοφαγία.

Ως εάν η ηδονή και ο πόνος είναι δύο φυτά του σώματος και της ψυχής υπάρχουν πολλαί παραφυάδες αυτών των φυτών.

Καθε μίαν δε από αυτάς τας παραφυάδας ο τα πάντα καλλιεργών λογισμός καθαρίζει ολόγυρα, αφαιρεί τας ακάνθας, την περιπλέκει και την στερεώνει εις στηρίγματα, με κάθε τρόπον την διευθετεί και έτσι εξημερώνει το περιεχόμενον των ηθών και των παθών.

Διότι ο λογισμός είναι ηγεμών μεν των αρετών, κυρίαρχος δε των παιθών. Παρατηρείτε, λοιπόν, πρώτον δια των έργων, δια των εκ δηλώσεων, που εμποδίζουν την σωφροσύνην, διότι ο λογισμός είναι κυρίαρχός επί των παθών.

Σωφροσύνη επομένως είναι η κυριαρχία επί των επιθυμιών.

Από τας επιθυμίας άλλαι μεν είναι ψυχικαί, άλλαι δε σωματικαί. Ο λογισμός παρουσιάζεται ότι επικρατεί και επί τω δύο τούτων ειδών.

Αλλά πόθεν κινούμενοι αποστρεφόμεθα τας απηγορευμένας τροφάς και τας εξ αυτών ηδονάς; Τούτο συμβαίνει, διότι ο λογισμός έχει τη δύναμιν να επικρατή επί των ορέξεων. Αυτή είναι η γνώμη μου.

Μολονότι, λοιπόν, επιθυμούμεν ιχθύας και πτηνά και τετράποδα και διαφόρους άλλας τροφάς που σύμφωνα με τον Νομον είναι απηγορευμέναι εις ημάς, απέχαμεν όμως από αυτάς λόγω της κυριαρχίας του ευσεβούς λογισμού.

Διότι ο ορθοφρονών νους διώχνει τα πάθη των ορέξεων τα αναχαιτίζει, όπως επίσης φιμώνει και όλας τας σωματικάς ορμάς.