ΑΝΤΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΙΣ Η ΥΠΟΤΙΜΗΣΙΣ ΤΩΝ ΔΟΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΠΑΠΙΚΩΝ

Μικρὸν Ἀνθολόγιον ἀπὸ θέσεις τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, καθηγητῶν Πανεπιστημίων, τοῦ μακαριστοῦ Ἁγιορείτου Μοναχοῦ Θεοκλήτου Διονυσιάτου κ.λπ.

Κατά τὰς ἡμέρας τῆς μεγάλης πνευματικῆς πτώσεως, τὴν ὁποίαν διερχόμεθα, πολλαὶ κεφαλαὶ τῆς Ἑλληνοφώνου Ὀρθοδοξίας (Πατριάρχαι, Ἀρχιεπίσκοποι, Ἐπίσκοποι, κληρικοί, θεολόγοι), νοθεύουν τὰ δόγματα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὑπὸ τὴν καθοδήγησιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριρχείου, τὸ ὁποῖον καταφρονεῖ τοὺς Ἱεροὺς Κανόνας καὶ οὐσιαστικῶς προδίδει τὴν Ὀρθόδοξον Πίστιν. Ἡ νόθευσις γίνεται πρὸς χάριν τῆς ῾Ενώσεως τῶν «Ἐκκλησιῶν». Ὁ πιστὸς λαὸς καὶ ὁ ἔντιμος κλῆρος κρατᾶ θερμοπύλας, ἀνησυχεῖ, ἀγωνίζεται, ἐπαγρυπνεῖ, ἀλλὰ αἱ κεφαλαὶ τῆς Ἑλληνοφώνου Ὀρθοδοξίας καὶ αἱ πολύμορφοι κουστωδίαι των αἱρετίζουν καὶ προσπαθοῦν νὰ κάμψουν τὸ ὀρθόδοξον φρόνημα, διὰ νὰ προχωρήσουν εἰς τὴν ἕνωσιν ἄνευ τῆς παραιτήσεως τοῦ Παπισμοῦ ἀπὸ τὰς αἱρετικάς του θέσεις καὶ τὰς λοιπὰς κακοδοξίας του. Μᾶς λέγουν ὅτι ἡ Ἕνωσις δύναται νὰ προχωρήση ἄνευ τῆς παραιτήσεως τοῦ Παπισμοῦ ἐκ τῆς αἱρέσεως τοῦ Φιλιόκβε, τοῦ Πρωτείου, τοῦ ἀλαθήτου κ.λπ. Τὸ σχίσμα ἔγινε ἐξ αἰτίας τοῦ ἀγεφυρώτου χάσματος μεταξὺ τῶν πολιτισμῶν Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως. Μᾶς λέγουν ἐπίσης ὅτι ὁ Παπισμὸς δὲν εἶναι αἵρεσις ὡς μᾶς ἐδίδασκον ἐπὶ αἰῶνας. Ἀναιροῦν ὅλους τοὺς ἀντιπαπικοὺς Ἁγίους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας μας, τοὺς ὁποίους καταγγέλλουν ὡς μὴ ἔχοντας ἀγάπην πρὸς τοὺς αἱρετικούς, ἀλλὰ τοὺς μνημονεύουν, διότι φοβοῦνται τὴν ἀντίδρασιν τοῦ πιστοῦ λαοῦ.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Μόσχας ἀνακαλύπτει ὅτι τὸ Μυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας ἔχει τὴν ἡμίσειαν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νοθεύουσα εὐθέως τὸ Ὀρθόδοξον δόγμα καὶ τὴν Ὀρθόδοξον θεολογίαν τῆς Ἐκκλησίας μας. Οὐσιαστικῶς αἱ κεφαλαὶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας προσχωροῦν εἰς τὰς ἀπόψεις τῶν Παπικῶν καὶ τῶν φιλοπαπικῶν Ὀρθοδόξων θεολόγων. Οἱ τελευταῖοι ἀπὸ τὴ ἐποχὴν τοῦ μακαριστοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ αἵρεσις τοῦ Φιλιόκβε εἶναι μηδαμινὸν ζήτημα ὅτι δὲν ὑφίστανται σημαντικαὶ δογματικαὶ διαφοραί, ἐθεώρουν ὡς σημαντικὴν διαφορὰν μόνον τὸ ἀπολυταρχικὸν «Πρωτεῖον». Αὐτὴν τὴν «γραμμήν» τὴν διατυπώνει εὐθέως τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον, τοπικαὶ Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι, Μητροπολῖται τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ μοντέρνοι θεολόγοι, οἱ ὁποῖοι «γελοιοποιοῦν» ἕως καὶ τὰς Οἰκουμενικὰς Συνόδους.

Τὶ λέγουν ὅμως διὰ τὴν ὑποτίμησιν τῶν δογμάτων καὶ τὴν αἵρεσιν τοῦ Παπισμοῦ θεολόγοι, καθηγηταὶ Πανεπιστημίου, ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ὁ Γεννάδιος Σχολάριος, ὁ Πάπας Καιλεστίνος, ὁ Πάπας τῆς Ρώμης Ὁρμίσδας, ὁ μακαριστὸς καὶ λόγιος Μοναχὸς τοῦ Ἁγίου Ὄρους πατὴρ Θεόκλητος Διονυσιάτης, ὁ Vladimir Lossky, ὁ Μητροπολίτης Σερβίων καὶ Κοζάνης κυρὸς Διονύσιος καὶ ἄλλοι; Ἀνασύρομεν ἀπὸ τὸ βιλβίον τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιμανδρίτου Σπυρίδωνος Σπ. Μπιλάλη «Ὀρθοδοξία καὶ Παπισμός» καὶ ἐκ τῶν σελίδων «αἱ πλάναι τοῦ Παπισμοῦ» (Σελ. 256 ἕως 263 ) τὰ ἀκόλουθα:

«Ὁ ἀείμνηστος Χρῆστος Ἀνδροῦτσος, κορυφαῖος δογματολόγος, κρίνει ἀπαραδέκτους τοιαύτας γνώμας, ὅταν γράφῃ: «Πᾶσα θεωρητικὴ παρέκκλισις ἀπὸ τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας εἶναι αἵρεσις». Καὶ ἀλλαχοῦ τονίζει: «Οἱ ἑτερόδοξοι, οἱ ἐπὶ μέρους ἀληθείας ἀρνούμενοι, εἶναι ἐξ ἴσου αἱρετικοί, εἰ καὶ ἵστανται ἐγγύτερον τῇ ὀρθοδοξίᾳ...». Κυρίως ὅμως οἱ Πατέρες καὶ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας καταδικάζουν πᾶσαν τάσιν ὑποτιμήσεως τῶν δογματικῶν διαφορῶν μετὰ τῶν Λατίνων. Ὁ Μᾶρκος Εὐγενικὸς γράφει περὶ τῶν παπικῶν: «Οὐκοῦν ὡς αἱρετικοὺς αὐτοὺς ἀπεστράφημεν καὶ διὰ τοῦτο αὐτῶν ἐχωρίσθημεν... φασὶ γὰρ οἱ φιλευσεβεῖς νόμοι· αἱρετικός ἐστι καὶ τοῖς κατὰ τῶν αἱρετικῶν νόμοις ὑπόκειται ὁ καὶ μικρὸν γοῦν τι παρεκκλίνων τῆς ὀρθῆς πίστεως». Ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει Σύνοδος τοῦ 1722, ἀπαντῶσα εἰς τοὺς ὑποτιμῶντας τὰς δογματικὰς διαφοράς, χαρακτηρίζει τὰς παπικὰς καινοτομίας «λατινικῆς κακοφροσύνης δόγματα ἤ μᾶλλον εἰπεῖν νεωτερίσματα καὶ τῆς ἀληθοῦς πίστεως ἡμαρτημένα καὶ ἀπεσχοινισμένα φρονήματα...». Ὁ Μέγας Βασίλειος, τονίζων τὴν βαρύτητα καὶ τῆς θεωρουμένης ὡς μικρᾶς δογματικῆς

διαφορᾶς, γράφει: «Ἴση ἐστίν ἡ ζημία ἤ ἄμοιρόν τινα τοῦ βαπτίσματος ἀπελθεῖν ἤ ἕν τι τῶν ἐκ τῆς παραδόσεως ἐλλεῖπον δέξασθαι». Ὁ Γεννάδιος Σχολάριος βλέπει ὡς αἵρεσιν καὶ τὴν θεωρουμένην ὑπό τινων ὡς ἄνευ σημασίας δογματικὴν διαφοράν: «Ἡμεῖς ἴσμεν, ὅτι καὶ μικρόν τι τῆς ὀρθῆς ἐκκλίνοντα πίστεως, ἅπας νόμος αἱρετικὸν εἶναι βούλεται». Ὁ πάπας Καιλεστῖνος οὐδεμίαν καινοτομίαν ἐδέχετο εἰς τὰ τῆς πίστεως: «Παυσάσθω ἡ καινοτιμία παραγκωνίζειν τὴν ἀρχαιότητα» Ἐναντίον πάσης καινοτομίας, προκαλούσης «νέφος ἀμφιβολίας», ἐτάχθη καὶ ὁ πάπας Ρώμης Ὁρμίσδας: «Εἰ εἰσὶ τέλεια, ὥσπερ εἰσί, καὶ προσθήκης οὐ δέονται, ἤ καλῶς βέβαια, καὶ διὰ τοῦτο οὐκ ἀνταμειπτέα... Ταῦτα, εἰ καθὼς παρὰ τῶν πατέρων ὡρίσθη, φυλάττουσι, πιστευέτωσαν καὶ μηδὲ τὰ ὡρισμένα παραβαινέτωσαν· ἀφ᾽ ἧς τρίβου οἱ ἐκκλίνοντες, αὐτοὶ ἑαυτοῖς νέφος ἀμφιβολίας περιχέουσιν». Ἔπειτα, πάντα τὰ νέα παπικὰ δόγματα ἀποτελοῦν σοβαρὰς περὶ τὴν πίστιν παρεκκλίσεις, διότι στεροῦνται τοῦ οὐσιωδεστέρου χαρακτῆρος τῶν ὀρθοδόξων δογμάτων, τὰ ὁποῖα σαφῶς διδάσκονται ὑπό τε τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως. Τὰ νέα λατινικὰ δόγματα, ἄγνωστα εἰς τὴν Ἁγίαν Γραφὴν καὶ τὴν Ἱερὰν Παράδοσιν, θὰ ἠδύναντο νὰ χαρακτηρισθῶσιν ἀμάρτυρα δόγματα, γεννήματα σφαλερᾶς ἀνθρωπίνης ἐπινοίας. Τὸν κίνδυνον τῆς ὑποτιμήσεως τῶν θεολογικῶν διαφορῶν μεταξὺ Ὀρθοδόξου καὶ παπικῆς Ἐκκλησίας ἐπισημαίνει καὶ ὁ Alexandre Schmemann: «Ὑπάρχουν ὀρθόδοξοι, οἱ ὁποῖοι πιστεύουν εἰλικρινῶς, ὅτι ἡ μόνη διαφορά μας ἀπὸ τοὺς καθολικοὺς εἶναι τὸ πρωτεῖον τοῦ πάπα καὶ παραβλέπουν τελείως ὅλας τὰς πνευματικὰς καὶ θεολογικὰς διαστάσεις τῶν σημείων, ποὺ μᾶς χωρίζουν». Γενικώτερον, θὰ ἠδύνατό τις νὰ παρατηρήσῃ ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι, οἱ ὑποτιμῶντες τὰς δογματικὰς πλάνας τοῦ παπισμοῦ, ἤ στεροῦνται παντελῶς ὀρθοδόξου θεολογικοῦ κριτηρίου ἤ χωλαίνουν οἱ ἴδιοι περὶ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν. Ἀδυνατοῦμεν νὰ ἐννοήσωμεν ὅτι φερ᾽εἰπεῖν ἰατρός, κατέχων τὰς βάσεις τῆς ἐπιστήμης του, ὁ ὁποῖος ἀδιαφορεῖ διὰ τὴν ὕπαρξιν εἰς τὸν ὀργανισμὸν τοῦ ἀσθενοῦς του μικροβίου τοῦ τετάνου ἤ ἄλλης τινὸς νόσου. Παρομοίως, ἀδυνατοῦμεν νὰ ἐννοήσωμεν ἀδιαφορίαν τῶν ὀρθοδόξων θεολόγων ἔναντι τῶν ποικίλων μικροβίων τῆς παπικῆς πλάνης, ἡ ὁποία λυμαίνεται τὴν ὀρθόδοξον πίστιν. Ὁ λόγιος μοναχὸς τοῦ Ἁγ.Ὄρους καὶ σθεναρὸς ἀγωνιστὴς τῆς Ὀρθοδοξίας Θεόκλητος Διονυσιάτης ἀποδίδει τὴν τάσιν τῆς ὑποτιμήσεως τῶν δογματικῶν διαφορῶν μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν εἰς τὴν ἀπώλειαν τοῦ Ὀρθοδόξου πνευματικοῦ αἰσθητηρίου: «Φρονοῦμεν, γράφει, ὅτι τὸ αἴτιον, εἰς τὸ νὰ μὴ βλέπωμεν διαφορὰν μεταξὺ Ὀρθοδοξίας καὶ τῶν ἔξω αὐτῆς αἱρετικῶν, εἶναι ἡ ἀπώλεια τῆς αἰσθήσεως τοῦ καταυγάζοντος τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ Θαβωρίου φωτός. Ὅσον ἀπομακρυνόμεθα ἀπὸ τὴν λάμψιν του, τόσον τὰ κριτήριά μας ὑποχωροῦν. Καὶ κατόπιν διαποροῦμεν φυσικώτατα: Ἔχομεν διαφοράς; Ποίας; Καὶ ὄντως, αἱ διαφοραὶ αἴρονται, ἡμῶν κατερχομένων. Ἀλλ᾽ ὁ κόσμος, οἱ λαοί, διψοῦν διὰ Θεόν. Διψοῦν δι᾽ ἐλευθερίαν ψυχῆς ὑπέρ τὰ σχήματα καὶ τὰ ἐγκόσμια ἀκάθαρτα ὕδατα. Πεινοῦν διὰ τὸν οὐράνιον ἄρτον τῆς Ὀρθοδοξίας. Τὰ «κεράτια» τῆς Δύσεως δὲν εἶναι τροφὴ θεοπλάστων ἀνθρώπων...». Δογματικὴν ἀδιαφορίαν καταλογίζει ὁ Viadimir Lossky εἰς τοὺς ὑποτιμῶντας τὰς πλάνας τῆς ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας: «Ἐὰν συχνὰ φθάνῃ τις εἰς τὸ σημεῖον, γράφει, νὰ μειώνῃ τὴν σπουδαιότητα τοῦ δογματικοῦ γεγονότος, τὸ ὁποῖον διεδραμάτισεν ἀποφασιστικὸν ρόλον εἰς τὴν μετέπειτα ἐξέλιξιν τῶν δύο παραδόσεων, τοῦτο ὀφείλεται εἴς τινα ἀδιαφορίαν ἔναντι τοῦ δόγματος, θεωρουμένου ὡς εἴδους τινὸς ἐξωτερικοῦ καὶ ἀφῃρημένου. Λέγεται ὅτι ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ὑπολογίζεται εἶναι ἡ πνευματικότης· ἡ δογματικὴ διαφορὰ οὐδὲν μεταβάλλει. Ἐν τούτοις, πνευματικότης καὶ δόγμα, μυστικισμὸς καὶ θεολογία, εἶναι ἀδιασπάστως ἡνωμένα εἰς τὴν ζωὴν τῆς Ἐκκλησίας. Ὅσον ἀφορᾷ εἰς τὴν Ἀνατολικὴν Ἐκκλησίαν, ὡς ἔχομεν εἴπει, δὲν διακρίνει σαφῶς μεταξὺ θεολογίας καὶ μυστικισμοῦ, μεταξὺ τοῦ χώρου τῆς κοινῆς πίστεως καὶ τοῦ τῆς προσωπικῆς ἐμπειρίας».

Ἡ δογματικὴ ἀδιαφορία, ἡ ὁδηγοῦσα εἰς ὑποτίμησιν τῶν δογματικῶν διαφορῶν τῆς παπικῆς Ἐκκλησίας καὶ χωρίζουσα δόγμα καὶ ζωήν, διὰ τοῦ μονομεροῦς τοῦ πρακτικοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀποτελεῖ ἀντορθόδοξον ἐκδήλωσιν, πάντῃ ἄγνωστον εἰς τὴν ὀρθόδοξον Πατερικὴν Θεολογίαν. Πλανῶνται ὅσοι ἐκ τῶν ὀρθοδόξων νομίζουν ὅτι δύνανται νὰ δημιουργήσουν τὸν «ἄρτον τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον» (Β/ Τιμ. γ/ 17), ὅταν ὑποτιμοῦν τὸ ὀρθόδοξον δόγμα. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας βλέπουν τὰ δόγματα καὶ τὰ ἔργα ἀδιασπάστως ἡνωμένα. Ἡ ἀπηρτισμένη ὀρθόδοξος εὐσέβεια ἀπαιτεῖ δόγμα καὶ ζωήν. Ἄνευ τῆς Ὀρθοδοξίας δὲν κατακτᾶται ἡ ὀρθοπραξία. Κατὰ τὸν Κύριλλον Ἱεροσολύμων, «ὁ τῆς θεοσεβείας τρόπος ἐκ δύο τούτων συνέστηκε, δογμάτων εὐσεβῶν καὶ πράξεων ἀγαθῶν καὶ οὔτε τὰ δόγματα χωρὶς ἔργων ἀγαθῶν εὐπρόσδεκτα τῷ Θεῷ, οὔτε τὰ μὴ μετ᾽ εὐσεβῶν δογμάτων ἔργα τελούμενα προσδέχεται ὁ Θεός». Τὸ γνήσιον νόμισμα τῆς ἀγάπης ἔχει ἀνάγκην πάντοτε τοῦ γνησίου χρυσοῦ, τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Οἱ ὑποτιμῶντες τὰ δόγματα κινδυνεύουν νὰ καταστήσουν κίβδηλον καὶ τὴν πίστιν καὶ τὴν ἀγάπην των. Εἰς πᾶσαν Θείαν Λειτουργίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὁ λειτουργὸς ἱερεύς καλεῖ τοὺς πιστοὺς εἰς τὸ Ποτήριον τῆς ζωῆς, ὑπὸ τὴν προϋπόθεσιν ὅτι θὰ προσέλθουν «μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης». Κατὰ τὸν Μάξιμον Ὁμολογητήν, ἡ ὀρθότης τῆς πίστεως ἀποτελεῖ τὸ πρῶτον φάρμακον τῆς σωτηρίας: «Φυλάξομεν τὸ μέγα καὶ πρῶτον τῆς σωτηρίας ἡμῶν φάρμακον· τὴν καλὴν λέγω τῆς πίστεως κληρονομίαν· ὁμολογοῦντες ψυχῇ τε καὶ στόματι μετὰ παρρησίας, ὡς οἱ Πατέρες ἡμᾶς ἐδίδαξαν». Κατὰ τὸν ἱερὸν Χρυσόστομον, «τὰ ὀρθὰ δόγματα, περὶ Θεοῦ λεγόμενα, ἁγιάζει τὴν ψυχήν». Ὁ Μάξιμος Ὁμολογητής, στοιχῶν τῷ ἱερῷ Χρυσοστόμῳ γράφει: «Πᾶς ἄνθρωπος ἁγιάζεται διὰ τῆς ἀκριβοῦς ὁμολογίας τῆς πίστεως». Ἡ «πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι» (Ἰακ. β/ 26), ἀλλὰ καὶ τὰ ἔργα χωρὶς πίστεως νεκρὰ ἐστι, κατὰ τὴν κοινὴν μαρτυρίαν τῶν Πατέρων.

Ὁ Σέρβος θεολόγος ἱερομόναχος Ἀθανάσιος Γιέβτις, μαθητὴς τοῦ π. Ἰουστίνου Popovic (Πόποβιτς), ἀναφερόμενος εἰς τὸ ὀρθόδοξον Δόγμα καὶ ἦθος, γράφει: «Ἡ πίστις, τὸ δόγμα, κατὰ τὴν Ὀρθόδοξον Παράδοσιν, ἐμπεριέχει τὴν ἔννοιαν τῆς ἀναγεννήσεως καὶ τῆς συνουσιώσεως, τῆς ἑνώσεως, τῆς μετοχῆς καὶ κοινωνίας μετὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ τοῦτο ἀκριβῶς εἶναι τὸ ἀληθινὸν ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας, δηλαδὴ ἀναγέννησις, συνουσίωσις καὶ μετοχὴ καὶ κοινωνία μετὰ τοῦ Χριστοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ. Τὸ ὀρθόδοξον ἦθος, τὸ ὁποῖον εἶναι ἡ ἐν Χριστῷ διὰ τοῦ Πνεύματος κοινωνία μετὰ τοῦ Θεοῦ καὶ ἁγιασμὸς ὅλου τοῦ ἀνθρώπου εἰς τὴν ὁδὸν τῆς θεώσεως, ὑφίσταται μόνον ἐφ᾽ὅσον ὑπάρχει ἡ ὀρθὴ πίστις, ἡ Ὀρθοδοξία. Ἐκτροπὴ ἐκ τῆς Ὀρθοδοξίας ἔχει ὡς συνέπειαν τὴν ἔκπτωσιν ἐκ τῆς πνευματικότητος· τρανὸν παράδειγμα τούτου εἶναι τὸ Filioque, τὸ ὁποῖον ἔγινεν αἰτία τῆς καταπτώσεως τῆς πνευματικότητος τῆς Δύσεως.... Τὰ δύο αὐτά, τὸ ὀρθὸν δόγμα δηλαδὴ καὶ ὁ ὀρθὸς βίος, εἶναι μέσα εἰς τὴν Ὀρθόδοξον Παράδοσιν ἀδιασπάστως ἡνωμένα, ἔχοντα ἐπ᾽ αὐτῶν τὴν σφραγῖδα τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ ἁγιότης καὶ τελειότης τῶν ἁγίων, αὐτὸ δηλαδὴ τὸ ὁποῖον εἶναι τὸ πᾶν εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν, ὑφαίνεται ἀπὸ τὴν ὀρθὴν πίστιν καὶ τὸν ὀρθὸν βίον διὰ τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος... Ἡ ὀρθή, ἡ ὀρθόδοξος πίστις εἶναι τὸ θεμέλιον, ἀλλὰ καὶ τὸ περιεχόμενον τῆς νέας ἐν Χριστῷ ζωῆς καὶ ἤθους τῆς Ἐκκλησίας καὶ παντὸς ἀνθρώπου ἐν αὐτῇ ὡς «καινῆς κτίσεως». Ὁ Μητροπολίτης Σερβίων καὶ Κοζάνης Διονύσιος, ἐπικρίνων τοὺς ὑποτιμῶντας τὰ δόγματα καὶ τονίζοντας μόνον τὸν πρακτικὸν Χριστιανισμόν, γράφει: «Τὸ ἐκκλησιαστικὸν δόγμα, καθὼς προσφυῶς ἐλέχθη, εἶναι ὄχι «διανοητικὸν πρόβλημα», ἀλλὰ «πνευματικὸν αἴτημα»· ὄχι ξηρὸν ἄρθρον θεωρητικῆς πίστεως, ἀλλὰ ζῶν σύμβολον ἁγιωσύνης. Ἡ συνήθης κατηγορία κατὰ τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι ἠσχολήθησαν περὶ τὸ δόγμα καὶ ἠγνόησαν τὰς πρακτικὰς ἀνάγκας τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλ᾽ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν δὲν ὑπάρχουν χωριστὰ θεωρητικὰ καὶ πρακτικὰ ζητήματα, καθὼς ἐμάθομεν νὰ λέγωμεν εἰς τὴν νεωτέραν καὶ τὴν σύγχρονον ἐποχήν. Τὰ ζητήματα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ζητήματα ζωῆς, εἰς τὴν ὁποίαν δὲν χωρίζεται ἡ θεωρία ἀπὸ τὴν πρᾶξιν.Ὁ χωρισμὸς

τῶν ζητημάτων τῆς Ἐκκλησίας εἰς δῆθεν θεωρητικὰ καὶ πρακτικὰ ὁδηγεῖ εἰς διάσπασιν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὀργανισμοῦ καὶ ἀντινομίαν ἐν τῷ βίῳ... Ἀναμφιβόλως ἕν τῶν μεγαλυτέρων ἁμαρτημάτων, ποὺ συντελεῖται εἰς τὴν ἐποχήν μας ἐντὸς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὅτι χωρίζεται ὁ βίος ἀπὸ τοῦ δόγματος, ἡ ἀγάπη ἀπὸ τῆς πίστεως, ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ τῆς Θεολογίας.

Ὁ Ἅγ. Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος, ἀναφερόμενος εἰς τὴν ἑνότητα «ὀρθοξόδου πίστεως» καὶ «ἐπαινετοῦ βίου», γράφει: «Ἅπας ὁ τῶν ἁγίων ἔπαινος καὶ μακαρισμὸς διὰ τῶν δύο τούτων συνίσταται, διά τε τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ τοῦ ἐπαινετοῦ βίου, καὶ διὰ τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγ. Πνεύματος καὶ τῶν χαρισμάτων αὐτοῦ. Τοῖς γὰρ δυσὶ τούτοις τὸ τρίτον συνέπεται. Ἐν γὰρ τῷ βιῶσαί τινα καλῶς τε καὶ θεοφιλῶς μετὰ φρονήματος ὀρθοδόξου καὶ ἐν τῷ χαριτωθῆναι ἀπὸ Θεοῦ καὶ δοξασθῆναι διὰ τῆς τοῦ Πνεύματος δωρεᾶς, συνέπεται αὐτῷ ὁ ἔπαινος καὶ ὁ μακαρισμὸς παρὰ πάσης τῆς Ἐκκλησίας τῶν πιστῶν καὶ παρὰ πάντων τῶν διδασκάλων αὐτῆς. Πίστεως δὲ καὶ ἔργων ἀνελλιπῶς μὴ καταβληθέντων, ἀδύνατόν ἐστι τὴν παρουσίαν γενέσθαι ποτὲ τοῦ προσκυνητοῦ καὶ θείου Πνεύματος καὶ τὴν δωρεὰν αὐτοῦ λαβεῖν τινα τῶν ἀνθρώπων. Τοῦτο δὲ μὴ παραγενομένου ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, μηδὲ γνωστῶς ἐνοικήσαντος ἐν αὐτῷ, ἀνοίκειον πάντῃ πνευματικὸν αὐτὸν ὀνομάζεσθαι».