Η Ευαγγελίστρια του Ελικώνος

Ανεβαίνοντας στις πλαγιές του Ελικώνος, εκεί που την αρχαία εποχή λατρεύονταν οι μυθικές ελικωνίδες μούσες, προβάλει το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας. Εκεί τώρα υμνείται και λατρεύεται «σωματικαίς φωναίς» "των ασωμάτων το άσμα", η Παναγία. 

Τριγύρω στην ιερά μονή, αιωνόβια πλατάνια, πανύψηλες λεύκες και πεύκα συνθέτουν ένα καταπράσινο τοπίο. 
Ο πρώτος ναός του μοναστηριού, βυζαντινού ρυθμού, οικοδομήθηκε τον 12ο αι., όταν η βυζαντινή αυτοκρατορία βρισκόταν στον κολοφώνα της δόξας της. Ανακαινίσθηκε αργότερα, τον 17ο αι., οπότε η μονή έγινε σταυροπηγιακή. 
Στο απέριττο τέμπλο του είναι αναρτημένη η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, εικόνα αρχαία και θαυματουργή, όπως αποδεικνύουν πολλές μαρτυρίες ευεργετηθέντων. 
Την περίοδο της εθνικής παλιγγενεσίας πλήθος ιστορίες και θρύλοι γεμάτοι ηρωισμό είναι δεμένοι με την παράδοση της μονής. Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας παίζει τότε εθνικό και ανθρωπιστικό ρόλο. Γίνεται καταφύγιο των κυνηγημένων ραγιάδων και κρησφύγετο των ηρωικών οπλαρχηγών. Από κει πέρασαν, καθώς λένε, ο Δημ. Υψηλάντης και ο Καραϊσκάκης με τα παλληκάρια τους, καθώς και πολλοί άλλοι αγωνιστές. 

Η Παναγία δεν έπαυσε να προστατεύει με κάθε τρόπο το μοναστήρι της. Το παρακάτω συγκλονιστικό θαύμα διαδραματίζεται το 1687, τότε που οι Έλληνες είχαν κάνει μία απόπειρα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. 
Ανάμεσα στους επαναστάτες ήταν και οι αρματολοί της Παρνασσίδας Κούρμας και Σπανός. Οι δύο αυτοί οπλαρχηγοί επιτέθηκαν και καταδίωξαν ένα τμήμα τουρκαλβανών μέχρι τις κορυφές του Ελικώνος. Εκείνοι, επειδή πιέστηκαν από άλλα ελληνικά σώματα, αποφάσισαν να καταλάβουν το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας και να οχυρωθούν μέσα σε αυτό, ώσπου να καταφθάσουν ενισχύσεις. 
Ήταν σούρουπο. Οι τουρκαλβανοί, ανεβασμένοι στο απέναντι ύψωμα, έβλεπαν το καντηλάκι της μονής να σιγοκαίει. Ακολουθώντας το τρεμάμενο φως του πλησίασαν αρκετά. Τότε ο σερασκέρης Μουκαντά πασάς διατάζει μια ομάδα να ερευνήσει την περιοχή, από φόβο μήπως οι έλληνες είχαν στημένοι κάποια ενέδρα. Όταν οι στρατιώτες έφθασαν στη στροφή κοντά στο μοναστήρι, εμφανίζεται ξαφνικά μπροστά τους μία γυναίκα ντυμένη στα μαύρα. Ήταν η Μεγαλόχαρη. 
- Να φύγετε! τους προστάζει. Να επιστρέψετε στις θέσεις σας! 
Και λέγοντας αυτά εξαφανίσθηκε απότομα, όπως ακριβώς είχε εμφανισθεί. Ήθελε, καθώς φαίνεται, η Παναγία να προστατέψει τα γυναικόπαιδα, που βρίσκονταν κατά εκατοντάδες στο μοναστήρι Της. 
Έντρομοι οι τουρκαλβανοί επιστρέφουν και διηγούνται στο διοικητή τους τα καθέκαστα. Ο πασάς οργισμένος διατάζει να ξεκινήσει αμέσως το στράτευμα. 
Σε λίγο φθάνουν στη στροφή. Εκεί εμφανίζεται για δεύτερη φορά η Παναγία και εμποδίζει τον Μουκαντά να προχωρήσει. Έξαλλος εκείνος από θυμό, διατάζει γενική επίθεση εναντίον της μονής. 
Τότε έγινε το μεγάλο θαύμα: Ενώ το στράτευμα προχωρούσε, άνοιξε η γη και το κατάπιε ολόκληρο! Ο αριθμός των τουρκαλβανών παραμένει άγνωστος. Πεντακόσιοι ήταν, χίλιοι; Από τότε η τοποθεσία ονομάστηκε «Βούλα», από το τράνταγμα του τουρκικού στρατού. Κάθε φορά που θα επιχειρήσουν στο σημείο εκείνο να σκάψουν βαθιά, βρίσκουν πλήθος οστά, που αποδεικνύουν την ομαδική εκείνη ταφή. 
Από το στράτευμα σώθηκαν μόνο δύο, ο Μουκαντά πασάς και ο γραμματικός του. Η Παναγία, με την ίδια πάντα μορφή της μαυροφορεμένης γυναίκας, τους οδηγεί μέχρι την πύλη της μονής και εξαφανίζεται. 
Οι δύο Τούρκοι γονατίζουν συγκινημένοι και προχωρούν γονατιστοί μέχρι την εκκλησία. Κοιτάζουν κατάπληκτοι την Παναγία του τέμπλου, και στη γλυκειά της μορφή αναγνωρίζουν τη μαυροφορεμένη εκείνη γυναίκα που τους οδήγησε ως εκεί. 
Το θαύμα της μεταστροφής τους, έχει συντελεσθεί. Φοβισμένοι και μετανοημένοι, παρακαλούν τρέμοντας τους μοναχούς να τους κρατήσουν στο μοναστήρι σαν υπηρέτες. 
Αργότερα η χάρη της Παναγίας ολοκληρώνει το έργο της στις δύο αυτές ψυχές. Οι άπιστοι βαπτίζονται, κι αφού περνούν από την κανονική δοκιμασία, γίνονται μοναχοί και αφιερώνονται στη λατρείας της Ευαγγελίστριας. 
Ο Μουκαντά, μάλιστα, επέδειξε τόσο καλή διαγωγή, ώστε η αδελφότητα τον εξέλεξε ηγούμενο. Κι όχι μόνο εργάστηκε και ανακαίνισε τη μονή, αλλά δώρισε σε αυτή και την τεράστια ακίνητη περιουσία του. 
Σήμερα ο χώρος της ιεράς μονής όπου βρίσκεται ο «Εσταυρωμένος», ονομάζεται «Ναϊδριο του Μουκαντά», για να θυμίζει όσα θαυμαστά συντελέσθηκαν στην εποχή του μετανοημένου εκείνου οθωμανού.