Ὁ Ἃγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός διά τήν Εὐρώπην -- Τοῦ πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ, Ὁμοτ. Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Υπό τον ὃρο Εὐρώπη ἐννοεῖται στό κείμενο αὐτό ἡ γνωστή στήν ἱστορία μας Δύση1 , μέ ὃλο τό ἀρνητικό ἐννοιολογικό φορτίο της, πού μορφώθηκε μετά τό σχίσμα (1054), καί κυρίως μετά τήν πλήρη ἀποκάλυψη τῶν διαθέσεών της ἀπέναντι στήν Ρωμαίικη/Ἑλληνορθόδοξη Ἀνατολή, τό 1204.Ἡ στάση τῆς Εὐρώπης ἀπέναντι στην Ὀρθοδοξία και τον Ἑλληνισμό ὂχι μόνο δέν ἂλλαξε ἒκτοτε, ἀλλά ἀντίθετα, συνεχῶς ἀνανεούμενη καί ἀναπροσαρμοζόμενη, συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Γιά τήν μετασχισματική Εὐρώπη ἡ Ὀρθοδοξία καί ὁ συνυφασμένος μαζί της Ἑλληνισμός εἶναι μόνιμη πρόκληση καί ἐπιθετικός στόχος. Ὁ Πατροκοσμᾶς γνώρισε καλά την Εὐρώπη μέσα ἀπό διάφορους διαύλους. Τήν γνώρισε ἀναμφισβήτητα μέσα ἀπό τίς σπουδές του καί τά πατερικά διαβάσματά του. Τήν ἒζησε ὃμως καί στήν πράξη, ὃταν ἡ Φραγκιά, μαζί μέ τούς ἐδῶ ἐγκαθέτους της, τό ἑπτανησιακό ἀρχοντολόϊ, τοῦ ἀπαγόρευαν νά κηρύξει την Ὀρθοδοξία στα Ἑπτάνησα και τον ἒδιωχναν ἀπ΄ τά ὃριά τους2 .

Τήν ἒβλεπε ἀκόμη, στό φῶς τῆς θεϊκῆς Χάρης, ὃπως φαίνεται στίς προφητεῖες του3 , πού σέ μεγάλο μέρος τους φωτίζουν τή σχέση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τήν Εὐρώπη. Ἡ κηρυκτική δράση τοῦ Πατροκοσμᾶ τοποθετεῖται σε μια περίοδο δουλικῆς στροφῆς τῆς Λογιοσύνης μας προς την «πεφωτισμένη Εὐρώπη», με κορυφαῖο ἐκπρόσωπό της τον Ἀδαμάντιο Κοραῆ4. Το «κινδυνευόμενον και προκείμενον» στην κίνηση αὐτή ἦταν  ἡ ρωμαίικη παράδοση και ἡ ταυτότητα τοῦ Γένους, λόγω τῆς μετακενωτικῆς ὑστερίας, πού πραγματωνόταν ὡς μονοδρομική μεταφορά αὐτούσιων, κατά κανόνα, μεγεθῶν τοῦ εὐρωπαϊκοῦ χώρου στήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή, μέ παράλληλη ὑποτίμηση τῆς ἐθνικῆς της ταυτότητας καί τῶν συστατικῶν της. Ἡ ἑλληνικότητα για την διαφωτιστική Εὐρώπη  κλεινόταν μόνο στην ἑλληνική ἀρχαιότητα, με παράλληλη ὑποτίμηση τῆς Ὀρθοδοξίας ἢ καί πολεμική ἐναντίον της. Αὐτή τήν Εὐρώπη ἀντιμετωπίζει ὁ Πατροκοσμᾶς στό ἐκκλησιαστικό-θρησκευτικό, τό πολιτικό καί τό κοινωνικό ἐπίπεδο.

α) «Ψεύτικη καί κάλπικη πίστη»

Ἡ κρίση τοῦ Πατροκοσμᾶ για τά διάφορα θρησκεύματα, σε σύγκριση με τήν Ὀρθοδοξία, εἶναι ἀφοριστική καί ἀστασίαστη. «Ὃλες οἱ πίστες –θρησκευτικές δηλαδή διδασκαλίες καί πρακτικές, λέγει, εἶναι ψεύτικες, κάλπικες, ὃλες τοῦ διαβόλου»5 . Αὐτό ὃμως σημαίνει, ὃτι στίς «πίστες» αὐτές συγκαταλέγεται καί ὁ ἀποχριστιανοποιημένος φράγκικος  χριστιανισμός καί ὃλα τά θρησκευτικά κινήματα, πού διαπορθμεύονται στην Χώρα μας ἀπό τήν ἂθεη ἢ αἱρετική Δύση. «Μόνον ἡ πίστις τῶν εὐσεβῶν καί Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν –τῶν ἁγίων δηλαδή καί τῶν πνευματικῶν τέκνων τους- εἶναι καλή καί ἁγία». Διευκρινίζει δέ, μέσα στήν φαινομενική ἀπολυτότητά του: «’Εμεῖς οἱ εὐσεβεῖς καί ὀρθόδοξοι Χριστιανοί τήν Ἁγία Τριάδα πιστεύομεν, δοξάζομεν καί πρσκυνοῦμεν. Αὐτή εἶναι ὁ ἀληθινός Θεός καί ἒξω ἀπό τήν Παναγία Τριάδα ὃσοι λέγονται θεοί εἶναι δαίμονες»6 . Ἡ ἀναφορά αὐτή τοῦ Πατροκοσμᾶ σημαίνει ὃτι ὃλες οἱ «θρησκεῖες» (θρησκεύματα, ὀρθότερα), γνωστές στόν Ἑλληνισμό ἢ ἂγνωστες, μαζί ὃμως καί ὁ φράγκικος Χριστιανισμός7 , ἀνήκουν σέ ὃ,τι ὁ Ἁγιος ἀποκαλεῖ «ψεύτικο, κάλπικο» καί τοῦ «διαβόλου». Ἂλλωστε κάθε παραχάραξη τῆς ἀληθινῆς Πίστεως, ἀπό ὃποιον καί ἂν γίνεται, εἶναι «διαβολική». Τήν Παναγία Τριάδα δέχεται ὡς θεμέλιο τῆς ἀληθοῦς Πίστεως8 , ἀσφαλῶς ὃμως ὀρθοδόξως πιστευομένη καί λατρευομένη. Κατά τόν Ἃγιό μας Ἓλληνας-Ρωμηός ἒξω ἀπό τήν Ὀρθοδοξία δέν εἶναι δυνατόν νά νοηθεῖ. Γι’ αὐτό κατηγορηματικά δηλώνει στους Ρωμηούς ἀκροατές του: «Δέν εἲστενε Ἓλληνες, δέν εἲστενε ἀσεβεῖς, αἱρετικοί, ἂθεοι, ἀλλά εἲστενε εὐσεβεῖς ὀρθόδοξοι Χριστιανοί»9 . Τά χρησιμοποιούμενα ἐδῶ ἐπίθετα καί οἱ χαρακτηρισμοί τῶν ἒξω ἀπό τήν Ὀρθοδοξία χώρων, καλύπτουν –μποροῦμε νά ποῦμε- καί ὃλες τίς θρησκευτικές ὁμάδες καί σέκτες, πού προέρχονται μέχρι σήμερα ἀπό τήν «Δύση», την Εὐρώπη, πού και τότε καί σήμερα εἶναι ἡ Δύση κατ’ ἐξοχήν, μητέρα και τροφοδότρια ὃλου τοῦ λεγομένου «Δυτικοῦ Κόσμου». Ἡ βαθύτερη ἒννοια αὐτῶν τῶν λόγων δίνεται σέ μία θέση του, πού ἒχει σεισμικό, ἀληθινά, χαρακτήρα, ἀλλά λίγο προσέχεται ἀπό την ἒρευνα: «Καί διατί δέν ἒφερεν ὁ Θεός ἂλλον βασιλέα, πού ἦταν τόσα ρηγάτα ἐδῶ κοντά να τους το δώσῃ, μόνον ἢφερε τόν Τοῦρκον μέσαθε ἀπό την Κόκκινη Μηλιά καί τοῦ τό ἐχάρισε;»10. Ἒχουμε ἐδῶ συσσώρευση ἰδιαίτερα σημαντικῶν βεβαιοτήτων τοῦ Ἁγίου. Τά «ρηγάτα» εἶναι ὁπωσδήποτε δυτικά- εὐρωπαϊκά. Ὁ Θεός θά τούς ἒδινε τό βασίλειό μας, το Βυζάντιο/Ρωμανία, τό ὁποῖο ὃμως «ἐχάρισε» στόν Ὀθωμανό κατακτητή. Ἂν δεν μιλοῦσε ὁ Προφήτης τοῦ Ἑλληνισμοῦ Πατρο- κοσμᾶς, εὒκολα θά ἀποδίδαμε τά λόγια αὐτά (ἐχάρισε) σέ ἓνα ἀνθέλληνα, προδότη. Ἡ συνεχόμενη ὃμως μέ αὐτά ἐξήγησή του φανερώνει το φρόνημα τοῦ Ἁγίου, ἀλλά καί τήν πατερικότητα τοῦ κηρύγματός του: «Ἢξερεν ὁ Θεός, πώς τά ἂλλα ρηγάτα μᾶς βλάπτουν εἰς τήν πίστιν, καί (=ἐνῶ) ὁ Τοῦρκος δέν μᾶς βλάπτει. Ἂσπρα δῶσ’ του και καβαλλίκευσέ τον ἀπό τό κεφάλι. Και διά να μη κολασθοῦμεν, τό ἒδωσε τοῦ Τούρκου, καί τόν ἒχει ὁ Θεός τόν Τοῦρκον ὡσάν σκύλον νά μᾶς φυλάη...»11. Μετά ἀπό αὐτά γίνεται φανερό, ὅτι κίνδυνος καί ἀπειλή γιά τή Ρωμηοσύνη εἶναι καί ἡ «Ἀνατολή» καί ἡ «Δύση», καί ἡ Τουρκιά καί ἡ Φραγκιά. Ἐρωτᾶ μάλιστα: «Ἀξιος ἦτον ὁ Τοῦρκος νά ἒχει βασίλειον; Ἀλλά ὁ Θεός τοῦ τό ἒδωκε (τό δικό μας!) διά τό καλόν μας»12. Ἀπό τήν συνέχεια δέ τοῦ λόγου διαπιστώνεται τό πῶς κατάντησε τό Γένος μας ἀνάξιο νά ἒχει τό βασίλειό του. Ὁ  ἃγιος δεν ἒδινε με αὐτά ἀπάντηση μόνο στούς εὐρωπαΐζοντες ἑνωτικούς κάθε ἐποχῆς, ἀλλά και στους μεταπατερικούς Οἰκουμενιστές μας σήμερα, πού μέσα στίς δυτικόστροφες ἐμμονές τους13 δεν μποροῦν να κατανοήσουν καί ἀποτιμήσουν τά λόγια τοῦ Ἁγίου. Ὁ ἀληθινός κίνδυνος τοῦ Ρωμαίικου δέν προέρχεται ἀπό τήν ὁποιαδήποτε ἀθεΐα ἢ ἀδιαφορία14, ἀλλά ἀπό την διαστροφή τῆς Πίστεως. Γι’ αὐτό στόν παπικό θεσμό ἒβλεπε τή μεγαλύτερη ἀλλοίωση τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὣστε πράγματι νά ἐκπροσωπεῖ ἓνα «χριστιανισμό ἂλλου εἲδους». Δέν θα διστάσει δε να ἀποκαλέσει τον Πάπα «ἀντίχριστο» καί νά λέγει «τόν Πάπαν νά καταρᾶσθε»15, προβλέποντας χαρισματικά τή σημερινή ἀνάδειξη τοῦ Πάπα σέ «πλανητάρχη Νο 2» τῆς Νέας Ἐποχῆς. Δέν ἒχει δέ τόσο σημασία με τι συνδέεται ἡ σχετική «προφητεία», ὃσο ἡ ἀναφορά στόν Πάπα (=παπισμό) ὡς αἰτία κακοῦ16. Γιά τίς προτεσταντικές παραφυάδες δέν ὑπάρχει κάποια ρητή μνεία στίς Διδαχές. Ἂλλωστε ὁ Παπισμός εἶναι ἡ ρίζα ὃλων τῶν μορφῶν τῆς δυτικῆς ἀλλοτρίωσης.

β) Ὁ ἑλληνισμός καί ὁ εὐρωπαϊκός ἐπεκτατισμός

Τήν Εὐρώπη δέν βλέπει ὁ Πατρο- κοσμᾶς μόνο ὡς χῶρο ἐκκλησιολογικῆς καί θεολογικῆς ἀποστασίας, ἀλλά καί ὡς αἰτία καί πηγή κακῶν γιά τό ὑπόδουλο Γένος. Ἢδη ἡ παραπάνω διάκρισή του ἀνάμεσα στόν Τοῦρκο καί τά δυτικά «ἒθνη», τά δύο δηλαδή κατέναντι τοῦ Γένους, ἒχει ὂχι μόνο θρησκευτικοπνευματική, ἀλλά καί πολιτική σημασία. Ἒβλεπε τόν ἐγκρυπτόμενο κίνδυνο στά εὐρωπαϊκά βασίλεια, πού συνδεδεμένα μέ τήν αἱρετική πλάνη, ἰδιαίτερα τήν παπική, ἀπειλοῦσαν τήν ψυχή, τόν «κυρίως ἂνθρωπον», κατά τήν πατερική διδασκαλία. Δεν ὑπάρχει δέ κατ’ αὐτόν πολυτιμότερο γιά τόν ἂνθρωπο ἀπό τήν ψυχή. Γι’ αὐτό καί ὑπενθύμιζε στούς ἀκροατές του: «Ψυχή καί Χριστός σᾶς χρειάζονται»17. Καί αὐτό ἐπαληθεύθηκε στά Ἰόνια Νησιά, πού δέν ἒμειναν κάτω ἀπό τους Ὀθωμανούς, παρά μόνο περιστασιακά ἡ Κεφαλληνία18, ἀλλά γνώρισαν τόν φοβερότερο, ὃσο καί ἂν κάποιοι ἀδυνατοῦν νά τό κατανοήσουν, ζυγό τῶν Λατινοφράγκων: Νορμανδῶν, Ἀνδεγαυῶν, Τόκκων, Ἑνετῶν, Γάλλων, Ἂγγλων19. Ὁ Ἃγιος στίς σχετικές προφητεῖες του προϋποθέτει τήν δοκιμασμένη ἢδη ἐμπειρία του, πού ἒζησε, ὃπως ἐλέχθη, στήν ἂμεση συνάντησή του μέ τήν Εὐρώπη στά Ἑπτάνησα. Γνώριζε, ἀσφαλῶς, τόν ἀποδιδόμενο στόν Δούκα Λουκᾶ Νοταρᾶ λόγο20, ἀλλά ἡ προσωπική του ἐμπειρία ἀπό τήν διπλή δουλεία τοῦ Γένους θά τόν ἒπεισε γιά τόν ρεαλισμό αὐτῆς τῆς ὁμολογίας. Στίς προφητεῖες του ὁ Ἃγιος ἀναφέρεται σε εὐρωπαίους εἰσβολεῖς καί κατακτητές. Προφήτευσε τό 1777 στήν Κεφαλληνία, ὃτι «θἄρθουν οἱ κόκκινοι σκοῦφοι (=οἱ Γάλλοι) καί ὓστερα οἱ Ἂγγλοι ἐπί 54 χρόνια, καί κατόπιν θά γίνῃ ρωμαίικο»21. Θά προΐδει ὃμως καί τήν ἰταλική καί γερμανική κατοχή22 καί τά δεινά τους. Ὃταν βλέπει προορατικά ἐπιδρομές καί συμφορές στό Γένος, κυρίως τήν Εὐρώπη και τις δυνάμεις της ἒχει πρό ὀφθαλμῶν, προετοιμάζοντάς το γιά τήν ἀντιμετώπισή τους. Τό Ἒθνος μας ὃμως στή στρεβλή του πορεία ἀδιαφόρησε γιά τίς προειδοποιήσεις τοῦ Πατροκοσμᾶ καί οἱ Ἡγέτες μας, πολιτικοί καί ἐκκλησιαστικοί, θά διακηρύττουν, λόγῳ καί ἒργῳ, ὃτι «ἀνήκομεν εἰς τήν Δύσιν», με ὃ,τι ὁ λόγος αὐτός σημαίνει, στίς ἐνέργειές τους δέ, θά ἀκολουθεῖται πολιτική ὑποτέλειας καί ἐξάρτησης, κυρίως μέσω τῶν εἰσαγομένων δυτικογενῶν ἰδεολογικῶν καί πολιτικοκοινωνικῶν συστημάτων, ἢ θα ἀναγνωρίζεται στούς διαχριστιανικούς διαλόγους ἡ ἐκκλησιαστικότητα τοῦ Δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ, καί ἡ παραδοχή τοῦ Πάπα ὡς γνησίου ἐπισκόπου καί τοῦ Παπισμοῦ ὡς Ἐκκλησίας. Πρέπει ὃμως νά λεχθεῖ ὃτι ὁ Ἃγιος, μέ τή Χάρη καί τή γνώση του, μπόρεσε νά διαγνώσει τήν πολιτική καί τῆς ὁμόδοξης Ρωσίας ἀπέναντι στό Γένος, πού δέν διέφερε, ἀπό πλευρᾶς διπλωματικῶν στόχων καί χειρισμοῦ τῶν ἑλληνικῶν πραγμάτων, με βάση τά ρωσικά συμφέροντα, ἀπό ἐκείνη τῆς Εὐρώπης. Εἶναι δέ γνωστό, ὃτι στό ἐπίπεδο τῆς πολιτειακῆς δομῆς καί ἐξουσίας καί ἡ Ρωσία τόσο ἡ τσαρική, ὃσο και ἡ μαρξιστική- κομμουνιστική, ἀνῆκε στην εὐρωπαϊκή Δύση. Ἒχει ἐπισημανθεῖ στήν ἒρευνα ἡ ἀναθεώρηση κάποιων ἰδεῶν τοῦ Πατροκοσμᾶ γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους. Κατά τόν ἀείμνηστο Ἀπόστολο Βακαλόπουλο, «ἡ ἀτυχής ἒκβαση τῆς περιπέτειας τοῦ 1770 μέ τά τρομερά της ἀποτελέσματα καί τέλος ἡ λήξη τοῦ ρωσο- τουρκικοῦ πολέμου στά 1774 χωρίς τήν δημιουργία -ἒστω καί μικροσκοπικοῦ- ἑλληνικοῦ κράτους εἶχαν ἀναστατώσει τήν ψυχή τοῦ Κοσμᾶ, ὃπως καί ὃλων τῶν Ἑλλήνων [...]. Ἀπογοητευμένος ἀπό τίς ἐλπίδες πού εἶχε στηρίξει στή ρωσική βοήθεια ἀναζητεῖ νέους προσανατολισμούς, νέο ἐθνικό πρόγραμμα. Κατανοεῖ ὃτι τήν σωτηρία τοῦ ἒθνους πρέπει νά τήν ἐξαρτήση ὂχι πιά ἀπό τήν ξένη βοήθεια, ἀλλά ἀπό τόν φωτισμό τοῦ Γένους. Αὐτή εἶναι πιά ἡ κεντρική ἰδέα, ἡ ὁποία διαμορφώνει ἀνάλογα στό μέλλον τη μορφή και τό περιεχόμενο τοῦ κηρύγματός του μετά τό 1774»23. Ἒμμεση ἀναφορά στή Δύση καί τήν καταλυτική ἐπιρροή της στήν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή μπορεῖ νά θεωρηθοῦν κάποιες ἀπό τίς προφητεῖες του, πού ἀναφέρονται σε θέματα ἐπιστημονικά24. Στά ἐξελιγμένα ὃπλα, τά διαστημόπλοια, τούς δορυφόρους, πού κυρίως προϋποθέτουν ἐρευνητικές ἐξελίξεις, ἀποδίδει δαιμονικό χαρακτήρα, ἀφοῦ ἡ χρήση τους ἀποβλέπει σέ πολεμικούς καί κυριαρχικούς στόχους. Ὁ Πατροκοσμᾶς προέβλεψε την ἐφιαλτική πραγματικότητα, στήν ὁποία ζοῦμε. Τό ἲδιο ἰσχύει για τήν πρόβλεψη τῶν Ἠλεκτρονικῶν Ὑπολογιστῶν25 («θά κυβερνοῦν τά ἂλαλα καί τά μπάλαλα», ἒχει πεῖ)26. Πρόκειται γιά ἂλλου εἲδους εἰσβολή μέ καταστροφικές συνέπειες, ἐφ’ ὃσον ἡ ζωή μας ἐξαρτᾶται ἀπό τίς ἀνακαλύψεις αὐτές, ἀπό τήν κατάργηση τῶν ἐργατικῶν χεριῶν μέχρι στήν πλήρη ἐξάρτηση καί τήν χειραγώγηση τῆς ζωῆς27, ἀτομικῆς καί ἐθνικῆς, ὃπως ὑλοποιεῖται στήν περίπτωση τῶν δανείων28, ἐθνικῶν καί ἀτομικῶν, μέ συνέπεια τήν ἐγκατάλειψη τῶν παραδοσιακῶν καλλιεργειῶν, πού συμβάλλουν στην σημερινή οἰκονομική καχεξία, με την ἀλλαγή τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν ἀγροτικῶν πληθυσμῶν.

γ) Ὁ ὁραματισμός τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ γιά τό Ἒθνος καί ἡ Εὐρώπη

Τό κοινωνικοπολιτικό ὃραμα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ βρίσκεται στους ἀντίποδες τῆς Εὐρώπης καί τοῦ δικοῦ της ἀντίστοιχου μοντέλου, ὡς καί τῶν σχεδιασμῶν της γιά τήν Νοτιοανατολική Εὐρώπη. Ὁ Πατροκοσμᾶς ἀνήκει στούς πνευματικούς μας Πατέρες, πού ἀγωνίζονταν γιά τήν ἀνάσταση καί ἀποκατάσταση τοῦ Ρωμαίικου μέ ὃλα τά συστατικά του (Πίστη, Γλώσσα, Παιδεία, Κοινωνία). Ὁ μεγαλοϊδεατισμός του, δηλαδή, δέν ἦταν στενός ἐθνικός ἀλλά οἰκουμενικός, ὃπως τῶν ἂλλων Κολλυβάδων, ἀλλά και τοῦ Ρήγα. Αὐτό σήμαινε ὁ συχνά ἐπαναλαμβανόμενος λόγος του, «αὐτό μιά μέρα θά γίνει ρωμαίικο»29. Τήν διαφοροποίησή του δείχνει καί ἡ δομή τῆς προσδοκώμενης ἀπό αὐτόν κοινωνίας. Το ἀναγεννητικό ὃραμα30 τοῦ Ἁγίου μας ἀπέβλεπε στήν ἐν Χριστῷ καί ἐν Ὀρθοδοξίᾳ ἀποκατάσταση τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας. Ὡς αὐθεντικά πατερικός ἐνεφορεῖτο ἀπό τό κοινοβιακό- κοινοτικό ἰδεῶδες τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης. Γι’ αὐτό ἢθελε τήν ἐνορία, τή βασική ἐκκλησιαστικοκοινωνική μονάδα τῆς Ρωμηοσύνης, ὡς ἀδελφότητα, γνωρίζοντας, ὃτι στήν Ἐνορία-Κοινότητα σώθηκε τό ὑπόδουλο Γένος. Διαμετρικά ὃμως διαφοροποιεῖται ἀπό τήν εὐρωπαϊκή πραγματικότητα καί ἡ κατ’ αὐτόν βασική προϋπόθεση τῆς ἀνάστασης τοῦ Γένους, ἡ παιδεία. Κυρίως κατά τήν β΄περίοδο τῆς ἱεραποστολικῆς του δράσης προβάλλει την σημασία τῆς παιδείας στήν πορεία πρός τήν ἐλευθερία. Ἡ παιδεία ὃμως, πού αὐτός προέτεινε, δέν εἶχε τίποτε τό κοινό μέ τήν πρόταση τῶν εὐρωπαϊζόντων διαφωτιστῶν. Ἡ προτεινόμενη ἀπό αὐτόν παιδεία εἶναι «φωτιστική» και ὂχι «φωταδιστική»31. Το χριστοκεντρικόκοινοτικό-κοινωνικό μοντέλο, πού αὐτός προέβαλλε, δέν μπορεῖ ποτέ νά ὁδηγήσει στόν καπιταλιστικό ἢ μαρξιστικό-κομμουνιστικό πρότυπο τῆς Εὐρώπης. Ἒπρεπε νά παραγκωνιστοῦν ὁ Πατροκοσμᾶς καί ὁ Καποδίστριας, γιά νά μπορέσουν νά παρεισφρήσουν τά παράγωγα αὐτά τῆς εὐρωπαϊκῆς ἀποδομητικῆς διαλεκτικῆς στή νεοελληνική πραγματικότητα. Προεῖδε γι’ αὐτό τήν παρέκκλιση τῆς παιδείας τοῦἚθνους ἀπό τήν πατερική θεμελίωσή της: «Τό κακό θά σᾶς ἒρθῃ ἀπό τούς διαβασμένους»32, ἒλεγε, ἐννοώντας τούς φορεῖς τῆς δαιμονικότητας τῆς ἀπολυτοποιημένης «ἐπίγειας σοφίας» (πρβλ. Ἰακ. 3,15). Ὁ «διαφωτισμός» τοῦ Ἁγίου εἶναι χριστοκεντρικός φωτισμός, ρωμαίικος.Ἡ εἰσβολή δέ τοῦ Διαφωτισμοῦ τῆς Εὐρώπης προκάλεσε τους Κολλυβάδες Πατέρες, μαζί καί τόν ἃγιο Κοσμᾶ, ὣστε νά προβάλουν  τήν πατερικότητα, προτείνοντας συνάμα ὡς πρότυπα ὂχι εὐρωπαίους «σοφούς», ὃπως τό ἲνδαλμα τοῦ Κοραῆ ὁ Βολταῖρος, ἀλλά τους Ἁγίους και τους Νεομάρτυρες33. Παιδαγωγικό πρότυπο τοῦἚθνους, ἂν ἐπικρατοῦσε το ὃραμα τοῦ Πατροκοσμᾶ, δέν θά ἦταν ὁ homo oeconomicus, capitalisticus ἢ marxisticus, ἀλλ’ ὁ ἐν Χριστῷ ἂνθρωπος. Διέβλεπε ὃμως την σκολιά πορεία τοῦ ὑπό κατασκευή ἑλλαδικοῦ προτεκτοράτου καί γι’ αὐτό ἒλεγε: «Θά βγοῦν πράγματα ἀπό τά σχολεῖα, πού ὁ νοῦς σας δέν φαντάζεται»34.

* * *

 Ὁ χαρακτηρισμός τοῦ Κ. Κώνστα για τον Πατροκοσμᾶ: «ὁ μεγαλύτερος  μετά την ἃλωσηἛλληνας», εἶναι ἀπόλυτα ὀρθός. Δεν  ἒγινε  ὃμως ὁ ἃγιος ὁ πνευματικός πατέρας τοῦ νεώτερου Ἑλληνισμοῦ, διότι παραθεωρήθηκε, ὀρθότερα ἀπορρίφθηκε ἀπό την ἐθνική μας πνευματική καί πολιτική Ἡγεσία. Προτιμήθηκε στο ρόλο αὐτό κατά την Γ΄ Ἐθνοσυνέλευση τῆςΤροιζήνας (1827) ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς. Ὁ Πατροκοσμᾶς προέβαλε, καί, μέχρι θανάτου, ὑποστήριξε τά στοιχεῖα ἐκεῖνα τῆς παράδοσής μας, πού προσδιορίζουν τόν ὀρθόδοξο Ἓλληνα, τόν Ρωμηό, διαφυλάσσοντας τήν ταυτότητα καί ἰδιοπροσωπία του. Στό κοσμοσύστημα τοῦ Πατροκοσμᾶ δέν βρίσκει θέση ἡ νεώτερη Εὐρώπη. Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ μπορεῖ νά λειτουργήσει στόν σημερινό Ἑλληνισμό ὡς νουθεσία γιά μιά δυναμική ἐπανεύρεση τῆς παράδοσής μας. Ἀλλά καί τήν σημερινή Εὐρώπη θα μποροῦσε να κινητοποιήσει πρός τήν ἐνεργοποίηση τῆς δικῆς της «ἀνάμνησης» πρός τόν προσχισματικό, ρωμαίικο και ὂχι φραγκοτευτονικό ἑαυτό της, ἐνσαρκούμενο στούς Ἁγίους τῆς πρό τοῦ σχίσματος Ἑνωμένης Εὐρώπης35. Ὁ Πατρο- κοσμᾶς θα μποροῦσε να σημάνει πολλά γιά τήν Εὐρώπη, διότι ἀνήκει στά πατερικά μας πρότυπα (Φώτιος, Παλαμᾶς, Μᾶρκος Εὐγενικός), πού χαρακτηρίζονται μέν ἀντιδυτικοί, ἀλλά στην οὐσία εἶναι εὐεργέτες τῆς Εὐρώπης, καί μάλιστα Μεγάλοι36.

Σημειώσεις:

1) Βλ. Χρήστου Γιανναρᾶ, Ὀρθοδοξία καί Δύση στήν νεώτερη Ἑλλάδα, Ἀθήνα 1992. Κων/νου Παπαπέτρου, Ἡ «Ἀνατολή», ἡ«Δύσις» και το μέλλον τῆς Ὀρθοδοξίας, περιοδ. Ἀκτῖνες, ἀριθμ. 310(1970) 128- 130. π. Γ.Δ. Μεταλληνοῦ, 1992: Ἀπειλή ἢ Ἐλπίδα; Ἀθήνα 19922.. 2) Οἱ Ἑνετοί κατασκόπευαν τον Ἃγιο και ἐπιχείρησαν τήν δολοφονία του ἀπό δικά τους ὂργανα. Βλ. Ἀπ. Βακαλοπούλου, Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ..., τόμ. Δ΄, Θεσσαλονίκη1973, σ. 363 ἑπ., 431 ἑπ. Εὐθυμίας Μοναχῆς (Ἰουλίας Γκελτῆ), Οἱ Προφητεῖες τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ μέσα στην ἱστορία, Ἀθῆναι 2004, σ. 102 ἑπ. 3) Βλ. Εὐθυμίας Μοναχῆς, ὃπ. π. 4) Βλ. π. Ἰω. Σ. Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη-Ρωμανία-Ρούμελη, Θεσσαλονίκη 20023 , Κ. Παπαδερός, Μετακένωσις,Ἑλλάδα-Ὀρθοδοξία-Διαφωτι σμός κατά τόν Κοραῆ καί τόν Οἰκονόμο, Ἀθήνα 2010, Βασ. Στ. Καραγιῶργος, Ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς καί ἡ Εὐρώπη, Ἀθήνα 1984. 5) Ἰωάννου Β. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Διδαχές, Ἀθήνα χ.χρ., σ. 142- 43. 6) Στο ἲδιο. 7) Κατά την εὒστοχη διατύπωση τοῦ Καθηγητοῦ Χρ. Γιανναρᾶ, Ὁ Παπισμός εἶναι «ἓνας διαφορετικός Χριστιανισμός». Ὀρθοδοξία και Δύση, σ.44. 8) Ἰωάννου Β. Μενούνου, ὃπ. π., σ. 119 ἑπ. κ.ἂ. 9) Στο ἲδιο, σ. 116/117. «Ἓλληνες», ἐδῶ σημαίνει: εἰδωλολάτρες. 10) Ἰωάννου Β. Μενούνου, ὃπ. π., σ. 270. 11) Στό ἲδιο. 12) Στο ἲδιο. 13) «Εὐρωλιγουρηδικές», θα ἒλεγα με τον φίλο συνάδελφο Κώστα Ζουράρη. 14) Ὁ ἀθεϊστικός «ἀδιαφορισμός», ἀσυγκινησία στά τῆς Πίστεως. 15) Ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Ν. Καντιώτου, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ἀθῆναι 19775 , σ. 348. Ὀρθά ἡ Μοναχή Εὐθυμία (ὃπ. π., σ. 246) ταυτίζει τό «καταρᾶσθε» μέ τό «ἀναθεματίζετε» (πρβλ. Γαλ. 1,8). 16) Ἲσως μέ αὐτό σχετίζεται ἡ συνέχεια τῆς προφητείας: «... διότι αὐτός θά εἶναι ἡ αἰτία». 17) Ἰω. Μενούνου, ὃπ. π., σ. 240. 18) 1479-1481, 1485- 1500. Γεωργίου Ν. Μοσχοπούλου, Ἱστορία τῆς Κεφαλονιᾶς, τόμ. Α΄, Ἀθήνα1985, σ. 69 ἑπ. 19) Βλ. Εὐθυμίας Μοναχῆς, Οἱ προφητεῖες..., σ. 102 ἑπ. 20) Δούκα, Ἱστορία..., ἒκδ. Βόννης, σ. 264, 15 (Πρόκρισητῆς τουρκικῆς κατάκτησης ἀπό τήν δυτική/παπική). 21) Εὐθυμίας Μοναχῆς, σ. 103 ἑπ. 22) Στόἲδιο, σ. 266 ἑπ., 378 ἑπ. 23) Ἱστο- ρία... Δ΄ , 431, 436 ἑπ. 24) Εὐθυμίας Μοναχῆς, ὃπ. π., σ. 408 ἑπ. 25) Στό ἲδιο, σ. 412 ἑπ. 26) Ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Καντιώτου, ὃπ. π., σ.341 ἑπ. 27) Στόἲδιο, σ. 341, σημ. 109. 28) Εὐθυμίας Μοναχῆς, ὃπ. π., σ. 441 ἑπ. 29) Στόἲδιο, σ. 34 ἑπ. 30) Βλ. Ἀπ. Βακα- λοπούλου, Ἱστορία ..., ὃπ. π., (βλ. σημ. 23). 31) Βλ. ὁμότιτλοἂρθροτοῦπ. Γ.Δ. Μεταλ- ληνοῦ, στό βιβλίο του: Γράμματα, Σπου- δάσματα..., Θεσσαλονίκη 2014, σ. 119 ἐπ. 32) Ἐπισκ. Αὐγουστίνου Καντιώτου, ὃπ. π., σ. 342. 33) Βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνοῦ, Ἡ δυναμική τοῦ Διαφωτισμοῦ στή δράση τῶνΚολλυβάδων, στόβιβλίοτου: Σχέσεις καί Ἀντιθέσεις, Ἀθήνα 1998, σ. 13-27. 34) Ἐπισκ. Αὐγουστίνου Καντιώτου, ὃπ. π., σ. 351. 35) Βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνοῦ, Ἡ πρόταση τῶνΤριῶν Ἱεραρχῶν για τήν παιδεία τῆς Εὐρώπης, στό βιβλίο τοῦ ἰδίου, Ὀφειλή ἀγάπης, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 33 ἑπ. 36) π. Γ.Δ. Μεταλληνοῦ, «Ἀντιδυτικοί» Ἓλληνες Πατέρες εὐεργέτες τῆς Εὐρώπης , στό βιβλίο τοῦ ἰδίου, «Γιά τήν Εὐρώπη μας μέ ἀγάπη», Ἀθήνα2003, σ. 63-75.