Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΝ

Εἰς τήν ἐφημερίδα «ΕΣΤΙΑ», ὑπό ἡμερομηνίαν 24ην Μαρτίου, ἐδημοσιεύθη ἕν πολύ σημαντικόν ἄρθρον διά τήν προσφοράν τῶν Ἱ. Μονῶν καί τῶν Μοναχῶν εἰς την προεπαναστατικήν προετοιμασίαν τοῦ 1821, ἀλλά καί μετά τήν Ἐπανάστασιν τοῦ 1821. Τό ἄρθρον αὐτό ἐνεγράφη ὑπό τοῦ συγγραφέως και ἱστορικοῦ κ. Σαράντου Ἰ. Καργάκου καί ἀποτελεῖ ἀπάντησιν εἰς ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι δυσφημοῦν τον Μοναχισμόν καί τήν στάσιν τῆς Ἐκκλησίας κατά τό 1821. Τό κείμενον ἔχει ὡς ἀκολούθως: «Ἄν δέν ὑπῆρχαν μοναχοί σαν τόν Νεκτάριο Τέρπο καί τόν Πατροκοσμᾶ –πού ἔβαλαν τό κεφάλι τους στόν «ντορβά»– δέν θά βλέπαμε ποτέ λευτεριά.

 Τά μοναστήρια καί οἱ μοναχοί ἔπαιξαν ρόλο καθοριστικό στην πνευματική προετοιμασία τοῦ Ἀγώνα τῆς Ἐθνικῆς Παλιγγενεσίας. Πρῶτον, διότι ὅ,τι γινόταν ἐκεῖ δεν ἦταν ἄμεσα ὁρατό. Πολλά γίνονταν ἐν κρυπτῷ, ἐξ οὗ καί ἡ παράδοση γιά τό «Κρυφό Σχολειό». Δεύτερον, τά περισσότερα ἦσαν σέ μέρη ἀπρόσιτα–πάντως ὄχι εὐπρόσβλητα. Τρίτον, διότι ἐκεῖ αἰῶνες εἶχαν συγκεντρώσει μεγάλους πνευματικούς θησαυρούς (σπάνια βιβλία, χειρόγραφα κ.ἄ). Τέταρτον, διότι κάποιοι ζωηροί νέοι, πού ἤθελαν να ξεφύγουν ἀπό τήν ραγιαδοσύνη, γίνονταν μοναχοί (Διάκος, Παπαφλέσσας). Πέμπτον, διότι σπουδαῖοι δάσκαλοι, ὅπως ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος ἀπό τά Βρανιανά τῶν Ἀγράφων καί ἄλλοι πολυμαθεῖς μοναχοί εἶχαν καταφύγει σέ δύσβατες περιοχές καί εἶχαν δημιουργήσει περιώνυμες σχολές (π.χ. Ἱ. Μονή Φιλόφου στήν Δημητσάνα). Ἄς σημειωθεῖ ἀκόμη ὅτι δύο σχολές, πανεπιστημιακοῦ θά λέγαμε ἐπιπέδου, ἦταν σέ μοναστήρια: ἡ Ἀθωνιάς καί ἡ Πατμιάς. Χωρίς σπίθα παιδείας, κανείς λαός δέν ὁραματίζεται τήν/καί δέν ἀγωνίζεται για τήν ἐλευθερία. Ἀκόμη, πολλά μοναστήρια εἶχαν γίνει μεγάλες μονάδες παραγωγῆς καί ἀπετέλεσαν βάσεις ἀνεφοδιασμοῦ τοῦ ἐπαναστατικοῦ στρατοῦ. Μερικά στή διάρκεια τοῦ Ἀγώνα λειτούργησαν ὡς θεραπευτήρια, ὅπως ἡ Ἱ. Μονή Προυσσοῦ στην Εὐρυτανία. Κατά τήν Ἐπανάσταση, ὅπως φαίνεται ἀπό τό Ἀρχεῖο τῶν Ἀγωνιστῶν τοῦ 1821, περίπου 2000 μοναχοί συμμετεῖχαν στίς συγκρούσεις. Πολλοί βέβαια ἦσαν ἱερεῖς, ὅπως ὁ γιγάντιος Παπα–Τούρτας, ὁ μπροστάρης τοῦ Παπαφλέσσα, πού σήκωνε γιά σημαία ἕνα τεράστιο σταυρό. Ρόλο ἀρνητικό ἔπαιξε μόνο ἕνας μοναχός, ὁ Γεράσιμος ἀπό τήν Καλαμάτα, ἀλλ᾽ αὐτός γιά λόγους θεωρητικο–θεολογικούς θεωροῦσε, ὅπως κάποιοι «μοντέρνοι» ἱστορικοί, τήν Ἐπανάσταση «ἔργο τοῦ Διαβόλου». Διότι, ὅπως ἔγραψε στό δυσεύρετο βιβλίο του, μᾶς ἔβγαλε ἀπό τόν παράδεισο τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας!

Στά περισσότερα μοναστήρια ὑπῆρχαν πρό τοῦ ᾽21 πλούσιες βιβλιοθῆκες. Μετά τή λήξη τοῦ Ἀγώνα σέ ὅλα σχεδόν τά μοναστήρια τῆς Ρούμελης καί τοῦ Μοριᾶ εἶχαν ἐλάχιστα βιβλία–κυρίως λειτουργικά. Τά ἄλλα καθώς και πολύτιμα χειρόγραφα, εἶχαν χρησιμοποιηθεῖ γιά τήν κατασκευή «χαρτουτσιῶν», δηλαδή φυσεκίων. Ἄς ἔλθουμε, ὅλως ἐνδεικτικά καί στήν πολεμική δράση. Ἀπό το Ἅγιον Ὄρος —κυρίως ἀπό τήν Ἱ. Μονή Ἐσφιγμένου— ἐκίνησε ἡ Ἐπανάσταση στήν Μακεδονία με τόν Ἐμμ. Παπᾶ. Στήν Ἱερά Μονή Δοβρᾶ –κοντά στήν Βέροια– εἶχαν οἱ Μακεδόνες ἀγωνιστές (Καρατάσος, Γάτσος κ.ἄ) τήν μεγαλύτερη στρατιωτική τους ἐπιτυχία. Καί τό σημαντικότερο κατ᾽ ἐμέ: Ὅταν ἡ Ἐπανάσταση εἶχε σβήσει παντοῦ, ὁ Καραϊσκάκης εἶχε σκοτωθεῖ, ὁ στρατός του τήν ἑπομένη τῆς θανῆς του εἶχε καταστραφεῖ στόν Ἀνάλατο (24 Ἀπριλίου 1827) καί ὁ Θεόδ. Κολοκοτρώνης μέ τά δόντια ἀγωνίζοταν στόν Μοριά να κρατήσει τόν Ἀγώνα, δίνοντας μάχες συνεχεῖς κατά τοῦ Ἰμπραήμ, τότε σ᾽ αὐτές τίς τραγικές στιγμές εἴχαμε ἕνα στρατιωτικό θρίαμβο, πού παρορᾶται ἀπό πολλούς ἱστορικούς, ἴσως διότι ὀφείλεται σε μοναχούς. Τό Μέγα Σπήλαιο καί οἱ πέριξ αὐτοῦ λόφοι εἶχαν μεταβληθεῖ σε φρούριο. Ὁ Ἰμπραήμ ἀπό τή Ἱ. Μονή τῆς Σάλμαινας (μετόχι τοῦ Μ. Σπηλαίου) κάλεσε μέ ἐπιστολή τούς μοναχούς νά παραδοθοῦν. Αὐτοί ἀπάντησαν ἀρνητικά. Τους κτύπησε μέ τό πεζικό καί πυροβολικό του στίς 24 Ἰουνίου 1827. Τήν Ἱερά Μονή καί τούς γύρω χώρους ὑπερασπίστηκαν 600 παλληκάρια ὑπό τόν Νικόλα Πετ(ι)μεζᾶ. Μικρή ἐνίσχυση ἔστειλε καί ὁ Κολοκοτρώνης ὑπό τόν Φωτᾶκο. Στίς δυνάμεις αὐτές προστέθηκαν καί 100 ὁπλοφόροι μοναχοί, πού ἔβγαλαν τό ράσο καί φόρεσαν τήν συνηθισμένη ἑλληνική στολή. Ἡ μάχη κράτησε ὅλη την ἡμέρα καί ἦταν πεισματική. Ὁ Ἰμπραήμ ἀπέτυχε καί ντροπιασμένος ὑποχρεώθηκε νά ἀποσυρθεῖ. Τό Μέγα Σπήλαιο ἔμεινε ἀπάτητο. Αὐτό ἔδωσε νέα πνοή στόν Ἀγώνα. Πολλά χωριά ἐπροσκύνησαν καί ὁ Κολοκοτρώνης συνέχισε με νέο σθένος τήν ἀγωνιστική του προσπάθεια. Στήν Ἀχαΐα ὑπάρχει ἀκόμη καί μία ἄλλη ἱ. μονή μέ τεράστια προσ φορά. Εἶναι τῆς Παναγίας τῆς Χρυσοποδαρίτισσας. Πού κάνει θαύματα πολλά. Μακάρι νά ἔκανε καί τώρα τό θαῦμα, νά μᾶς δώσει μέ το χρυσό ποδάρι της μιά γερή… κλοτσιά!