Ο ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ --- του αειμνήστου Αθανασίου Σακαρέλλου, θεολόγου

1. Ο επίσκοπος Ιππώνος Αυγουστίνος(354-430) δεν είχε απλώς αιρετικές αντιλήψεις, δηλ. δεν ήταν ένας απλός αιρετικός. ΄Ηταν αιρεσιάρχης!

Εμείς οι Ορθόδοξοι αγνοούμε, για ιστορικούς κυρίως λόγους, τα όσα δίδαξε ο επίσκοπος αυτός. Το πολύ πολύ να θεωρήσουμε ότι «έπεσε έξω» σε μερικές απόψεις του.
Πάντως, η γενική εικόνα του στο χώρο της Ορθοδοξίας είναι, ότι δεν είναι αιρετικός. Θωρείται ότι είναι ένας άγιος όχι μόνο των Παπικών, αλλά και των Ορθοδόξων! Την ίδια αυτή εικόνα για τον Αυγουστίνο έχουν ακόμα και σπουδαίοι Ορθόδοξοι αντιπαπικοί θεολόγοι. Όμως, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά.
Από πλευράς Ορθοδοξίας αυτός ο οποίος μελέτησε τις διδασκαλίες του Αυγουστίνου και αποκάλυψε τις αιρέσεις του είναι ο μακαριστός π. Ιωάννης Ρωμανίδης. Τα παρακάτω στοιχεία για τις αιρέσεις του Αυγουστίνου αντλήσαμε από μελέτες του κορυφαίου αυτού θεολόγου.

2. Το πρόβλημα με τον Αυγουστίνο είναι, ότι ποτέ δεν γνώρισε την Πατερική Παράδοση για την εμπειρία της θέωσης, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της Ορθοδοξίας.

α. Ο Αυγουστίνος αγνοούσε γενικά τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων, ίσως γιατί δεν γνώριζε ελληνικά, ώστε να διαβάζει τους ελληνόφωνους Πατέρες, που έζησαν στην Ανατολή. Στη Δύση ο Μέγας Αθανάσιος διέδωσε τον ανατολικό μοναχισμό, όταν εξορίστηκε από τους Αρειανούς το 340 έως το 346 στη Ρώμη. Το μοναχισμό αυτό, με την Παράδοση της νοεράς προσευχής, εδραίωσε περισσότερο ο άγιος Ιωάννης Κασσιανός (365-435).
Σύμφωνα με την Παράδοση αυτή της Ορθοδοξίας, ο πιστός μπορεί με άσκηση να αξιωθεί να φτάσει στη θέα του Θεού. Σε αυτή την κατάσταση ο άνθρωπος ποτέ δεν βλέπει και δεν γνωρίζει την ουσία του Θεού. Βλέπει όμως και γνωρίζει ορισμένες ενέργειές Του, από τις οποίες αποκτά τη γνώση της ύπαρξής Του και των περί Αυτόν. Κατά την Ορθόδοξη Πίστη για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στην γνώση αυτή του Θεού πρέπει να αποκτήσει την εμπειρία της θέωσης και τη μέθεξή του σε ορισμένες από τις θείες ενέργειες Του, σύμφωνα με τον τρόπο που περιγράφουν οι Πατέρες. Τη βασική αυτή διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας ανατρέπει ο Αυγουστίνος όπως θα δούμε στη συνέχεια.

β. Ο Αυγουστίνος ευρισκόμενος μακριά από αυτή την Παράδοση της Ορθοδοξίας, είχε την ατυχία, αρχικά μεν να μπλέξει με το μανιχαϊσμό, ύστερα δε με τον Νεοπλατωνισμό.
Με τα δεδομένα αυτά, κάποια στιγμή, παρακολουθώντας στο Μιλάνο τα κηρύγματα του αγίου Αμβροσίου, ελκύστηκε στο χριστιανισμό και ζήτησε να βαπτιστεί. Θα νόμιζε κάποιος ότι μετά τη μεταστροφή του αυτή θα είχε εγκαταλείψει οριστικά το Νεοπλατωνισμό, και γενικά ολόκληρη την ελληνική φιλοσοφία. Ο Αυγουστίνος όμως δεν το έκανε.
Όταν επρόκειτο να βαπτιστεί, ο άγιος Αμβρόσιος του είχε αναθέσει για προετοιμασία του, να μελετήσει τον προφήτη Ησαΐα. Εκείνος, όπως ομολογεί στις «Εξομολογήσεις του», επειδή δεν τον καταλάβαινε, σταμάτησε την ανάγνωσή του. Αποσύρθηκε με τον γιο του Αδεοδάτο και μερικούς φίλους του σε ένα κτήμα, και επιδόθηκε σε φιλοσοφικές συζητήσεις. Καρπός των συζητήσεων του αυτών ήταν η διαπίστωσή του ότι δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των Πλατωνικών και της Αγίας Γραφής!
Με τον τρόπο αυτό ο Αυγουστίνος προετοίμασε το βάπτισμά του!

3. Ο Αυγουστίνος επηρεάστηκε τόσο πολύ από τον Νεοπλατωνισμό, ώστε θεολογούσε με τις φιλοσοφικές παραδοχές του Πλάτωνα! Πίστευε ότι η Εκκλησία και οι Πλατωνικοί συμφωνούν στις περί αγίας Τριάδος και προορισμού του ανθρώπου διδασκαλίες τους!

α. Είναι γνωστό, ότι ο Πλάτωνας πίστευε στο γνωστό «κόσμο των Ιδεών».
Οι «Ιδέες» του Πλάτωνα είναι τα αιώνια και αμετάβλητα αρχέτυπα των όντων. Ο αισθητός δηλαδή κόσμος του σύμπαντος είναι αντίγραφα των αρχετύπων αυτών!

Κατά τον Αυγουστίνο, όπως γράφει ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης, «οι σεσωσμένοι θα ίδουν δια της χάριτος και δια της λογικής των την ουσίαν του Θεού και τα εν αυτή αρχέτυπα των όντων. Δια της οράσεως ταύτης της θείας ουσίας θα απαλλαγούν αι ψυχαί από το επιθυμητικόν, το θυμοειδές, και τα μεταβλητά, και ούτω θα γίνουν αμεταβλήτως ευδαίμονες. Επεκτεινόμενος επί των νεοπλατωνικών τούτων προϋποθέσεων παραδέχεται, ότι δύναταί τις εν τη ζωή ταύτη να φθάση εις ενόρασιν των εν τη θεία ουσία αρχετύπων των όντων δια της εκστάσεως της λογικής, εκ του σώματος και των του χρόνου ή οφείλει να γνωρίση αυτά δια του φωτισμού της λογικής, μέσω της Αγίας Γραφής και των κτισμάτων, προς βαθυτέραν κατανόησιν των ειδών ή των αρχετύπων λόγων και δι' αυτών του Θεού»!

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η Εκκλησία στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας αναθεματίζει όσους δέχονται τις «Ιδέες» του Πλάτωνα. Τόση σημασία αποδίδει η Εκκλησία στο ζήτημα αυτό, που δέχονταν ο Αυγουστίνος.

β. Ο Αυγουστίνος, παρασυρμένος από τον Νεοπλατωνισμό, διδάσκει ότι ο σκοπός της θεολογίας είναι η μελέτη και η έρευνα της ουσίας του Θεού! Ο ίδιος μάλιστα υποσχέθηκε ότι δεν θα βραδύνει να ερευνήσει «την ουσίαν του Θεού, είτε δια της Γραφής Αυτού, είτε δια του κτίσματος»!
΄Ομως, αυτό είναι αίρεση!
Κατά τους Πατέρες, η ουσία του Θεού είναι εντελώς άγνωστη, ακατάληπτη, ανώνυμη, αμέτοχη, απρόσιτη, άκτιστη. Για αυτό το λόγο, όχι μόνο δεν μπορούμε να εκφράσουμε το Θεό, αλλά ούτε καν να τον νοήσουμε. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει: «Θεόν φράσαι αδύνατον, νοήσαι σε αδυνατώτερον»!

Ο Αυγουστίνος πάνω στο σαθρό αυτό θεμέλιο του στοχασμού και της φιλοσοφίας θεμελίωσε το οικοδόμημα της θεολογίας του, της «αυγουστίνειας θεολογίας», η οποία είναι γεμάτη από αιρέσεις. Η θεολογία αυτή αποτελεί την πρώτη περίοδος της λεγόμενης «Σχολαστικής θεολογίας», που είναι πηγή των αιρέσεων του παπισμού !

4. Μία άλλη από τις αιρέσεις, που κήρυξε ο Αυγουστίνος είναι η αναφερόμενη στην ουσία του Θεού, την όποία ταυτίζει με τις ενέργειές Του! Οι Πατέρες από τη θεία εμπειρία τους γνωρίζουν, ότι άλλο πράγμα είναι η ουσία του Θεού και άλλο οι ενέργειές Του. Μόνο οι αιρετικοί Ευνομιανοί ταύτιζαν στο Θεό την ουσία με τις ενέργειές Του. Οι Πατέρες καταδίκασαν τη διδασκαλία αυτή ως αίρεση. Και όμως, ο Αυγουστίνος δίδασκε την αίρεση αυτή.
Συνέπεια της αίρεσής του αυτής ήταν να δεχτεί ότι η άκτιστη και πανταχού παρούσα δόξα, ή βασιλεία του Θεού είναι «γινόμενο και απογινόμενο» κτίσμα. Δεν γνώριζε ότι η δόξα του Θεού είναι άκτιστη ενέργειά Του, την οποία βλέπει ο πιστός όταν αξιωθεί να φτάσει στη κατάσταση του δοξασμού, ή θέωσης. Το πόσο σοβαρή αίρεση είναι η διδασκαλία αυτή του Αυγουστίνου ότι «οι προφήται δεν είδαν τον άκτιστο Λόγο εν τη ακτίστω δόξη αυτού, αλλά μόνον γινόμενα και απογινόμενα κτίσματα», φαίνεται ξεκάθαρα από την πολεμική κατά της διδασκαλίας αυτής από τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, που επαναλάμβανε ο Βαρλαάμ τον 14ο αιώνα!
Η άκτιστη δόξα, ή βασιλεία του Θεού είναι ο Παράδεισος. Επειδή ο Αυγουστίνος πίστευε ότι είναι κτίσμα, τον τοποθετούσε στον πάνω όροφο του τριώροφου σύμπαντος, την κόλαση κάτω από τη γη, την δε επιφάνεια της γης θεωρούσε ως τόπο δοκιμασίας!

5. Άλλη αίρεση του Αυγουστίνου είναι ότι δίδασκε ότι το Άγιον Πνεύμα είναι η κοινή του Πατρός και του Υιού θεότης και αγάπη! Απορρίπτει δηλ. τη διδασκαλία των Πατέρων, ότι το Άγιον Πνεύμα είναι υπόσταση! Τη διδασκαλία αυτή ο Αυγουστίνος διατύπωσε το 393, όταν πρεσβύτερος ακόμα κλήθηκε να αναπτύξει τη διδασκαλία της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, που ρητά διατύπωσε ότι η υποστατική ιδιότητα του αγίου Πνεύματος είναι το «εκπορευτόν» Αυτού εκ μόνου του Πατρός. Ο Αυγουστίνος αντίθετα με τα όσα δογμάτισαν οι Πατέρες της Συνόδου αυτής διακήρυξε ότι το άγιο Πνεύμα εκπορεύεται «και εκ του Υιού»! Είναι το περίφημο αιρετικό «Φιλιόκβε»!

6. Άλλη αίρεση του Αυγουστίνου είναι τα όσα διδάσκει για τις θεοφάνειες.
Οι Πατέρες διδάσκουν, ότι το να ιδεί ένας πιστός το Θεό, σύμφωνα με το λόγο της Γραφής «Μακάριοι οι καθαροί την καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται» (Ματθ.5, , είναι έργο της χάριτος του Θεού. Κατά τον Αυγουστίνο όμως είναι κατόρθωμα της κτιστής φύσης του ανθρώπου! Οι Πατέρες το κατόρθωμα αυτό της κτιστής φύσης των ανθρώπων, το αποδίδουν στους δαίμονες! Για το λόγο αυτό ο «μυστικισμός» αυτός του Αυγουστίνου είναι δαιμονικός!

7. Αιρετική είναι ακόμα η διδασκαλία του Αυγουστίνου για τα στάδια της πνευματικής τελειώσεως του ανθρώπου, την κάθαρση, το φωτισμό και τη θέωση ή δοξασμό, που διδάσκουν οι Πατέρες. Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης λέει ότι «η διδασκαλία του Αυγουστίνου περί φωτισμού είναι καθαρώς πλατωνική και η εν Χριστώ θεωρία της δόξης του Θεού υπό των προφητών και των αποστόλων κατηργήθη και μάλιστα εχαρακτηρίσθη υπ' αυτού ως αίρεσις και αντικατεστάθη υπό της νεοπλατωνικής εκστάσεως»!
Δηλαδή τα στάδια της τελειώσεως της Αγίας Γραφής και των Πατέρων μετατράπηκαν από τον Αυγουστίνο σε πλατωνικά ή νεοπλατωνικά στάδια τελειώσεως. Έτσι ο φωτισμός κατάντησε να είναι η λογική κατανόηση των ειδών, που είναι στη θεία ουσία και η θέωση ταυτίσθηκε με την έκσταση των Πλατωνικών. Αυτό όμως, κατά τους Πατέρες είναι δαιμονική κατάσταση, ή τουλάχιστον, παραισθησιακή!

8. Σημειώνουμε ακόμα την αίρεση του απόλυτου προορισμού, που δίδαξε ο Αυγουστίνος. Την αίρεση αυτή πολέμησε ο άγιος Ιωάννης Κασσιανός (365-435), ο οποίος δεν μπορούσε να δεχτεί ότι «ο Θεός θα σώσει μονάχα ένα μέρος του ανθρώπινου γένους και ότι ο Χριστός πέθανε μονάχα για τους εκλεκτούς». Τη διδασκαλία αυτή του Αυγουστίνου ο Κασσιανός θεωρούσε μιά «μεγάλη βλασφημία»!
Είναι φανερό ότι η ολόκληρη η θεολογία του Αυγουστίνου είναι αιρετική.


9. Ορισμένοι Ορθόδοξοι υποστηρίζουν την αγιότητα του Αυγουστίνου λέγοντες:
«Μπορεί ένας άνθρωπος με αιρετικές απόψεις σαν τον Ιερό Αυγουστίνο, να θεωρείται άγιος από την Εκκλησία; Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, η απάντηση είναι "ναι". Και ας μη ξεχνάμε, ότι τα θέματα στα οποία είχε αιρετικές απόψεις, είτε ΔΕΝ είχαν ακόμα δογματισθεί, είτε δεν είχαν ακόμα μεταφερθεί στη δική του (Λατινική) γλώσσα. Γιατί δεν είναι δυνατόν ένας άγιος να εμμένει σε μια αίρεση, όταν του ΥΠΟΔΕΙΧΘΕΙ. Και σ' αυτόν ΔΕΝ υποδείχθηκαν τα λάθη του»
Όμως, οι Ορθόδοξοι αυτοί δεν έχουν δίκηο, για τους εξής λόγους:

α. Δεν είναι ανάγκη να έχει δογματισθεί μιά διδασκαλία, για να χαρακτηριστεί ως αίρεση, όπως τουλάχιστον δείχνει η Εκκλησιαστική Ιστορία.

β. Πολλές από τις αιρέσεις του Αυγουστίνου είχαν προηγουμένως δογματισθεί, όπως η αίρεσή του περί του Αγίου Πνεύματος (Φιλιόκβε κλπ.), που είχε δογματίσει προηγουμένως η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος με τον Όρο της (το Σύμβολο της Πίστεώς μας)!

γ. Για να χαρακτηριστεί κάποιος αιρετικός, δεν είναι ανάγκη να του υποδεχθούν προηγουμένως τα λάθη του.

δ. Στον Αυγουστίνο, παρά ταύτα, όταν ακόμα ζούσε, του υποδείχτηκαν τα λάθη του σε ορισμένες αιρέσεις του, τα λάθη του, όπως στις αιρέσεις του για τον απόλυτο προορισμό, για τη θεία χάρη κτλ..


10. Αυτό, που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο Αυγουστίνος μπήκε στο αγιολόγιο, μόλις το 1968, με απόφαση του τότε Λατινόφρονα
Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου Κοτσώνη!
Βεβαίως, το 1861 ένας αγιορείτης μοναχός, ο Ιάκωβος Νεασκητιώτης είχε συντάξει ασματική ακολουθία για τον Αυγουστίνο, που εκδόθηκε στη Σμύρνη. Ο ρόλος του μοναχού αυτού είναι ύποπτος. Είναι πολύ πιθανό να ενήργησε με παπικές υποδείξεις. Το ίδιο αυτό πρόσωπο καταγγέλθηκε ότι πλαστογράφησε τα αναθέματα των Πανορθοδόξων Συνόδων για το Γρηγοριανό Ημερολόγιο. Η πλαστογραφία αυτή ο Χρυσόστομος Παπαδόπουλος θεωρεί ότι εξυπηρέτησε τους ανύπαρκτους τότε Παλαιοημερολογίτες. ΄Ομως, η παιδαριώδης αυτή πλαστογραφία είναι πιθανότερο να έγινε για να εξαφανιστούν τα πραγματικά αναθέματα κατά του Γρηγοριανού, πράγμα το οποίο σαφώς βοηθάει όσους το 1924 δέχτηκαν αυτό.
Εξάλλου, ο μοναχός αυτός ήταν ανιψιός του τότε ιερομονάχου Θεοδωρήτου, που νόθευσε το Πηδάλιο. Και οι δύο αυτοί ήταν πολέμιοι των Κολλυβάδων στο Άγιο ΄Ορος. Στον Θεοδώρητο, όταν ήταν στη Βενετία έστειλε ο Νικόδημος ο Αγιορείτης τα χειρόγραφα του «Πηδαλίου» για εκτύπωση. Αυτός όμως κατά την εκτύπωση νόθευσε αυτό με παπικές παρεμβολές! Αυτό έκανε τον άγιο Νικόδημο, όταν είδε τυπωμένο το «Πηδάλιο», να αναφωνήσει, ότι θα ήταν προτιμότερο με ένα ξίφος, να του ξέσχισε την καρδιά του, παρά αυτό που έκανε!