Πρωτ. π. Θεόδωρος Ζήσης : Ὁ Μέγας Φώτιος ὡς θεολόγος

Ὁ Φώτιος διέπρεψε ὄχι μόνον ὡς φιλόλογος, ἀλλά καί ὡς θεολόγος. Μέχρι

τήν ἡλικία τῶν 38 ἐτῶν κανείς δέν πίστευε ὅτι θά ἀναμιχθῆ στα πράγματα

τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς Θεολογίας· ἦταν ἕνας ἐπιτυχημένος κοσμικός

καθηγητής, κρατικός ἀξιωματοῦχος στήν αὐτοκρατορική αὐλή και ἔμπειρος

διπλωμάτης. Ἀπό τή στιγμή ὅμως πού ἀνῆλθε, πιεζόμενος, στον πατριαρχικό

θρόνο ἦταν φυσικό και ἀναμενόμενο να ἀσχοληθῆ μέ τά ἀνακύπτοντα

θεολογικά προβλήματα. Εἶναι πολυμερής και ἐκτεταμένη ἡ θεολογική του

παραγωγή, θά ἐπισημάνω ὅμως ἐδῶ ὀλίγα ἀπό τήν πλούσια θεολογική

προσφορά του. Τό σημαντικώτερο εἶναι ὅτι ἐτόλμησε πρῶτος καί μόνος, μέ

πολύ προσωπικό κόστος, νά ἀντιπαραταχθῆ πρός την Φραγκική Θεολογία, ἡ

ὁποία πλέον εἶχε ἐπιβληθῆ στήν παλαιά Ρώμη. Οἱ Φράγκοι θεολόγοι τῆς αὐλῆς

τοῦ Μ. Καρόλου καί τῶν διαδόχων του ἤθελαν νά εἶναι καί θεολογικά

ἀνεξάρτητοι καί αὐτόνομοι, νά μή ἀκολουθοῦν τήν Θεολογία τῆς Ἀνατολῆς

στά δόγματα, στήν λατρεία, στό δίκαιο, ὅπως ἔπραττε μέχρι τότε ἡ Δύση, πού

οὐσιαστικά ἦταν μαθήτρια τῆς Ἀνατολῆς. Ἤθελαν νά οἰκοδομήσουν δικό τους

πολιτισμό, δική τους θεολογία, καί αὐτά νά μεταδώσουν καί εἰς ἄλλους

λαούς ὡς ἰσχυρό πλέον πολιτικό κέντρο. Ὅπως σήμερα ἡ Ἀμερική ἐδημιούργησε

δικό της πολιτισμό, τοῦ ὁποίου τά προϊόντα μεταδίδει καί εἰς ἄλλους λαούς, τά

μεταδίδει καί σε ἐμᾶς, χωρίς δυστυχῶς νά ἀντιδροῦμε, κατά τόν ἴδιο τρόπο οἱ

Φράγκοι θέλησαν νά εἰσέλθουν καί στόν χῶρο τῆς Θεολογίας.Ἡ ἐπέμβαση αὐτή

ἔγινε με τήν υἱοθέτηση καί ὑποστήριξη τῆς αἱρετικῆς διδασκαλίας περί τῆς

ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «και ἐκ τοῦ Υἱοῦ»,μέ τό γνωστό στά λατινικά

«filioque», καί μέ τήν προσθήκη αὐτῆς τῆς αἱρέσεως στό Σύμβολο τῆς Πίστεως.

Καί μολονότι ἀκόμη και ὀρθόδοξοι πάπες ἀντέδρασαν στο ἐγχείρημα αὐτό, ἐν

τούτοις κατά την ἐποχή τοῦ Φωτίου θέλησαν νά περάσουν αὐτήν τήν διδασκαλία

καί την προσθήκη καί στό χῶρο τῆς Ἀνατολῆς. Ἔστειλαν ἱεραποστόλους στήν

Βουλγαρία, μολονότι ἐκεῖ προηγουμένως εἶχαν ἐργασθῆ ἱεραπόστολοι ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη καί εἶχαν ἐκχριστιανίσει τούς Βουλγάρους. Οἱ Φραγκολατῖνοι

ἱεραπόστολοι δίδαξαν στούς νεοφύτους Χριστιανούς την αἵρεση τοῦ filioque καί

κατήργησαν ὅλα τά ἰδικά μας λειτουργικά και ἄλλα ἤθη καί ἔθιμα, τά ὁποῖα

ἀπαριθμεῖ ὁ Μ. Φώτιος, ἐνημερώνοντας μέ ἐγκύκλιο ἐπιστολή τούς πατριάρχας

τῆς᾽Ανατολῆς. Ὁ Φραγκικός πολιτισμός ἀπειλοῦσε νά ὑποκαταστήσει τόν

Ὀρθόδοξο πολιτισμό. Εὐτυχῶς βρέθηκε τήν περίοδο ἐκείνη ἡ ἰσχυρή

προσωπικότητα τοῦ Μεγάλου Φωτίου, γιά νά ἐμποδίσει τήν διείσδυση τῶν

Φράγκων στην Ὀρθόδοξη Θεολογία. Συνέγραψε για τό θέμα αὐτό πρῶτος μία

καταπληκτική θεολογική πραγματεία μέ τίτλο «Περί τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος

Μυσταγωγίας». Ἐκφράζεται πολύ αὐστηρά γιά τούς Φράγκους θεολόγους τούς

ὁποίους ὀνομάζει «ἄνδρας ἐκ σκότους ἀναδύντας», καί ἀνασκευάζει ὅλα τά

θεολογικά τους ἐπιχειρήματα. Τό ἔργο αὐτό ἔγινε τό βασικό θεολογικό ἔργο, στό

ὁποῖο στηρίχθηκαν καί στηρίζονται ὅλοι οἱ μεταγενέστεροι θεολόγοι στήν

ἀντιμετώπιση τῆς αἱρετικῆς διδασκαλίας τοῦ Παπισμοῦ περί τῆς ἐκπορεύσεως

τοῦ  Ἁγίου Πνεύματος «καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ». Ἡ θεολογική προσφορά τοῦ Μ. Φωτίου

δέν ἐξαντλεῖται βεβαίως στην ἀντιπαράθεσή του μέ τούς παπικούς, ἀλλά

ἐπεκτείνεται στήν ὑμνογραφία, τήν ὁμιλητική, τό κανονικό δίκαιο, την

ἐπιστολογραφία, τήν ἑρμηνευτική. Στά ἑρμηνευτικά του ἔργα ἀνήκουν τά

«Ἀμφιλόχια», μία μεγάλη συλλογή ἐρωταποκρίσεων, πού γράφτηκε γιά τόν

ἐπίσκοπο Κυζίκου Ἀμφιλόχιο, ἐκ τοῦ ὁποίου πῆρε καί τό ὄνομά της. Ὅ,τι εἶναι ἡ 
«Μυριόβιβλος» γιά τους φιλολόγους εἶναι τά «Ἀμφιλόχια» γιά τούς θεολόγους.

Ἀπαντᾶ ὁ Φώτιος σέ τριακόσια (300) θεολογικά ἐρωτήματα, τά περισσότερα ἀπό

Τά ὁποῖα ἔχουν σχέση μέ ἑρμηνεία δυσκόλων χωρίων τῆς ῾Αγίας Γραφῆς.

"O.T."