ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΙΤΗ -- Αλέξ. Παπαδιαμάντης

Ἐν τῇ παννυχίδι τῆς χθές, ἥτις εἶναι ὁ Ὄρθρος τῆς Μ. Τρίτης, ἀναγινώσκονται ἐκ τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου οἱ ταλανισμοὶ τῶν Γραμματέων καὶ Φαρισαίων. Ψάλλονται δ᾿ ἐν τοῖς Αἴνοις κατανυκτικώτατα ἰδιόμελα, ἀνακαλοῦντα τὴν τῶν Δέκα Παρθένων παραβολήν, ἧς ἀνάμνησιν ποιούμεθα τῇ σήμερον Μ. Τρίτῃ: «Ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν Ἁγίων σου». «Ὁ Νυμφίος ὁ κάλλει ὡραῖος παρὰ πάντας ἀνθρώπους». «Δεῦτε πιστοὶ ἐπεργασώμεθα προθύμως τῷ Δεσπότῃ» κτλ. Συντομώτατον δὲ εἶναι τὸ διῴδιον τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ, «Τῷ δόγματι τῷ τυραννικῷ».

Ἀπόψε δὲ ψάλλεται ὁ Ὄρθρος τῆς Μ. Τετάρτης, λεγομένου τρίτην  καὶ τελευταίαν φορὰν τοῦ ἀργοῦ τροπαρίου: «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος». Εἶτα ψάλλονται τὰ Καθίσματα, «Ἡ πόρνη ἐν κλαυθμῷ» κτλ. Εὐθὺς κατόπιν ἀναγινώσκεται ἐκ τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου ἡ περικοπή, ἐν ᾗ ἱστορεῖται πρὸς τοῖς ἄλλοις ἡ πρώτη προσέγγισις τῶν Ἑλλήνων εἰς τὸν Ἰησοῦν Χριστόν. «Ἦσαν δέ τινες Ἕλληνες ἐκ τῶν ἀναβαινόντων εἰς τὴν ἑορτήν· οὗτοι προσελθόντες Φιλίππῳ λέγουσιν αὐτῷ, Κύριε, θέλομεν τὸν Ἰησοῦν ἰδεῖν· ἔρχεται Φίλιππος καὶ λέγει τῷ Ἀνδρέᾳ, καὶ πάλιν Ἀνδρέας καὶ Φίλιππος λέγουσι τῷ Ἰησοῦ. Εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς. Ἐλήλυθεν ἡ ὥρα, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου», κἑξ.

Ἕπεται τὸ τριῴδιον «Τῆς πίστεως ἐν πέτρᾳ με στερεώσας», τὸ Ἐξαποστειλάριον, καὶ οἱ Αἶνοι: «Σὲ τὸν τῆς Παρθένου υἱόν, πόρνη ἐπιγνοῦσα Θεὸν ἔλεγεν, ἐν κλαυθμῷ δυσωποῦσα, ὡς δακρύων ἄξια πράξασα. Διάλυσον τὸ χρέος, ὡς κἀγὼ τοὺς πλοκάμους, ἀγάπησον φιλοῦσαν, τὴν δικαίως μισουμένην· καὶ πλησίον τελωνῶν σε κηρύξω, εὐεργέτα φιλάνθρωπε». «Τὸ πολυτίμητον μύρον ἡ πόρνη ἔμειξε μετὰ δακρύων». «Ὅτε ἡ ἁμαρτωλὸς προσέφερε τὸ μύρον», τὰ Ἀπόστιχα «Σήμερον ὁ Χριστός». «Ἡ ἀπεγνωσμένη διὰ τὸν βίον» κτλ. Τῶν Ἀποστίχων Δοξαστικὸν εἶναι τὸ περιλάλητον ἰδιόμελον Κασσιανῆς μοναχῆς «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις, περιπεσοῦσα γυνή», ὅπερ οἱ πολλοὶ τῶν ἐν Ἀθήναις ψαλτῶν καλῶς ἐν γένει φιλοτιμοῦνται νὰ μέλπωσιν, ὡς καὶ πᾶν ὅ,τι ἀπὸ διφθέρας ψάλλουσιν. Τὰ ποιητικώτατα ὅμως καὶ μελῳδικώτατα τριῴδια τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ, δὲν ἠξίωσαν ποτὲ νὰ μελετήσωσιν, ἀταλαιπώρως ἔχοντες καὶ ὀλιγώρως πρὸς τὰ τοιαῦτα. Ἐν γένει δὲ τὰ τοῦ Τυπικοῦ δὲν τηροῦνται αὐστηρῶς ἐν Ἀθήναις.

Ἠξεύρω τὰς ἐπιπροσθούσας δυσκολίας, καὶ δὲν ἀγνοῶ τὰς ἀντιρρήσεις, ἃς δύναται νὰ προτείνῃ τις πρὸς τὰ λεγόμενα. Εἰς τοὺς ἐν Ἀθήναις ναοὺς συρρέει πολὺ πλῆθος τὰς ἡμέρας ταύτας, θορυβώδεις εἶναι αἱ ὁμηγύρεις, τάξις πολλὴ καὶ ἀκρίβεια ἀδύνατον νὰ τηρηθῇ. Συνομολογῶ. Ἀλλὰ τὰ ἐν λόγῳ τροπάρια, συντομώτατα ὄντα, καὶ εἱρμολογικῶς ψαλλόμενα, δὲν ἀπαιτοῦσιν ἢ πέντε λεπτὰ τῆς ὥρας. Ἡ Μ. Ἐκκλησία προεῖδε πάντα καὶ περιέκοψεν ἐκ τοῦ Τυπικοῦ ὅ,τι ἦτο δυνατὸν νὰ περικοπῇ, παρέλιπε τὰς στιχολογίας καὶ τὰς ἀναγνώσεις, καὶ ἠλάττωσεν ἀπὸ ιβ´ εἰς Ϛ´ τὰ τροπάρια ἑκάστης ᾠδῆς τοῦ Κανόνος. Περισσότερον δὲν ἠδύνατο νὰ πράξῃ, οὐδ᾿ ἐπιτρέπεται νὰ λέγηται τὸ Δόξα Πατρὶ εὐθὺς μετὰ τὸν εἱρμὸν ἑκάστης ᾠδῆς. Ὅστις δὲ ἄλλως θεσπίζει, αὐθαιρέτως πράττει καὶ σφετερίζεται ξένα δικαιώματα, ἀνώτερον τῆς Μ. Ἐκκλησίας ἑαυτὸν ποιῶν.

Βεβαίως οἱ ψάλται δὲν πταίουσι πολύ, μὴ ἔχοντες αὐτοβουλίαν. Ἐλλείψει ἐκκλησιάρχου ἢ τυπικάρη, ὁ δεξιὸς ψάλτης ἑκάστου ναοῦ ἔπρεπε νὰ διευθύνῃ αὐτὸς τὰ τῆς ἀκολουθίας, παρὰ μόνου τοῦ προεστῶτος τῶν ἐφημερίων ἀκούων παρατηρήσεις καὶ λαμβάνων διαταγάς. Ἀλλ᾿ οὐχ οὕτως ἔχει τὸ πρᾶγμα ἐν Ἀθήναις. Μόνοι οἱ ἐπίτροποι τῶν ναῶν ἐπιβάλλουσι θέλησιν, ἱερεῖς δὲ καὶ ψάλται ἐκλείπουσι πρὸ αὐτῶν. Ποῦ ἠκούσθη τοῦτο, καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν οἱ ἐπίτροποι, λαϊκοὶ ἄνθρωποι, ἔργον ἔχοντες τὸ πωλεῖν κηρία καὶ περιφέρειν τοὺς δίσκους, πῶς εἶναι δυνατὸν ν᾿ ἀναμειγνύωνται εἰς καθαρῶς πνευματικὰ πράγματα; Καὶ ἄνθρωποι ἀμαθεῖς περὶ τὰ ἐκκλησιαστικά, ὡς εἶναι οἱ πλεῖστοι, ποῖον κῦρος καὶ ποίαν ἁρμοδιότητα ἔχουσι νὰ ἐπεμβαίνωσιν εἰς τὰ τοιαῦτα; Εἶδον πολλάκις ἐν Ἀθήναις ἐπιτρόπους ἐπιτάττοντας τῷ ἐφημερίῳ νὰ παραλίπῃ τὴν Ἐκτενῆ, μετὰ τὸ Εὐαγγέλιον ἐν τῇ Λειτουργίᾳ, καὶ νὰ ἐκφωνήσῃ εὐθὺς «Ὅπως ὑπὸ τοῦ κράτους σου», εἶδον καί τινας ἀπαγορεύοντας τῷ ἐφημερίῳ νὰ ἐκφωνήσῃ λόγον ἐπ᾿ ἐκκλησίας. Προδήλως οἱ τοιοῦτοι ἐπίτροποι ἀντιποιοῦνται αὐτόχρημα ἐπισκοπικῆς ἐξουσίας, καὶ καθ᾿ ὑπέρβασιν μάλιστα.

Ἀλλὰ τίς θὰ εἴπῃ, ὅτι δὲν πταίουσιν οἱ ἱερεῖς, δεχόμενοι οὕτως εὐκόλως τοιοῦτον ζυγόν; Ἵλεως γένοιτό μοι ὁ Κύριος, ἐν ταῖς ἁγίαις ταύταις ἡμέραις, ἀλλὰ δὲν ἐπεμβαίνω εἰς τὰ τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου τοῦ Κλήρου. Τὰ τῆς ἐκτελέσεως ὅμως τῆς ἐξωτερικῆς λατρείας, δημόσιον ἔχοντα χαρακτῆρα, νομίζω ὅτι ὑπόκεινται εἰς συζήτησιν. Περισσοτέρα τάξις, μεγαλυτέρα εὐπρέπεια καὶ εὐκοσμία ἐπ᾿ ἐκκλησίας, δὲν θὰ ἐζημίου αὐτοὺς οὔτε ὑλικῶς. Οἱ ποιμένες πρέπει νὰ κατέχωσι τὴν τέχνην τοῦ προσελκύειν τὸ ποίμνιον. Ἐὰν τολμήσῃ τις ν᾿ ἀποτείνῃ κατ᾿ ἰδίαν φιλικὴν παρατήρησιν πρός τινα τῶν ἱερέων, θὰ ἀκούσῃ παρ᾿ αὐτοῦ, ἄλλοτε ὅτι πταίουσιν οἱ ἐπίσκοποι, καὶ ἄλλοτε ὅτι πταίει ὁ λαός. Τίς πταίει; Βεβαίως πρῶτον οἱ ἐπίσκοποι, εἶτα οἱ ἱερεῖς, καὶ τελευταῖος ὁ λαός. Ἄλλο τὸ ζήτημα ἂν ἡ Πολιτεία ἐν Ἑλλάδι διέφθειρε καὶ ὑπεδούλωσε τὴν Ἐκκλησίαν. Ἐὰν ὅμως ὑπῆρχεν ὀλίγη καλὴ προαίρεσις, πολλὰ ἄτοπα ἠδύναντο νὰ διορθωθῶσιν. Παραπονεῖται ὁ Κλῆρος κατὰ τοῦ λαοῦ, ὅτι δὲν φοιτᾷ εἰς τὰς ἐκκλησίας, καὶ ὁ λαὸς πάλιν παραπονεῖται κατὰ τοῦ Κλήρου ὅτι δὲν φυλάττει τὰ χρέη του. Ἀλλ᾿ οἱ ἱερεῖς, ἀφοῦ τοιοῦτον ἐξελέξαντο ἔργον, ἂς τελῶσι καλῶς τὰ νενομισμένα, καὶ ἂς μὴ συρρέῃ ὁ λαός. Διὰ τί εἶναι αὐτοί; Διὰ νὰ προσεύχωνται ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, εἴτε προσερχομένου εἰς τοὺς ναούς, εἴτε ἀπέχοντος. Ἂς πράττωσι τὸ καθῆκόν των, καὶ ἂν δὲν σώσωσιν ὅλους, θὰ σώσωσι δύο ἢ τρεῖς ἢ ἕνα μόνον, τόσον ἀρκεῖ. Ἂν δὲν προσελκύσωσι πολλούς, θὰ προσελκύσωσιν ὀλίγους. Ἀλλὰ μηχανικῶς, ἀπροσέκτως, ραθύμως, καὶ ὡς ἀγγαρείαν τινὰ ἐκτελοῦντες τὰ τυπικὰ χρέη των, ὁσημέραι ἀποξενοῦσι πλείονας ἀπὸ τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ μὴ νομίσῃ τις, ὅτι ἠξεύρουσι μόνον πῶς νὰ συντέμνωσι τὰς ἀκολουθίας, ἠξεύρουσι καὶ πῶς νὰ τὰς μηκύνωσιν ἐνίοτε. Πρὸ δύο ἢ τριῶν ἐτῶν, εἰς ἕνα τῶν πρωτίστων ναῶν τῆς πρωτευούσης, κατὰ τὴν Β´ Ἀνάστασιν, εἰς τὸ «Κύριε ἐκέκραξα» οἱ ψάλται ἤρχισαν τὴν στιχολογίαν, τοῦ «Θοῦ Κύριε», τὸ ὁποῖον παραλείπουν ὁπόταν αὐτοῖς δόξῃ, ἔψαλλον δὲ τότε, ὅτε ἀπαγορεύεται. Ἠξεύρετε δὲ ποῖος ὁ λόγος; Ἱερεύς τις εἶχεν ἐξέλθει μὲ τὴν εἰκόνα, καὶ διήρχετο τὰς τάξεις τοῦ λαοῦ, ποιῶν τὸν ἀσπασμόν, ὅστις, εἰρήσθω ἐν παρόδῳ, τελεῖται κανονικῶς εἰς τὰ Ἀπόστιχα. Ἀλλ᾿ ἔστω. Ὁ ἀγαθὸς ἱερεὺς ἤθελε νὰ προλάβῃ νὰ περιέλθῃ ὅλους τοὺς ἐκκλησιαζομένους, καὶ διὰ τοῦτο διέταξε τὸν ψάλτην νὰ βάλῃ τὴν στιχολογίαν, δηλ. μᾶς ἔφερεν ὀπίσω τὴν Τεσσαρακοστήν, ἥτις μόλις εἶχε τελειώσει. Καὶ ὅμως πόσον εὐλογώτερον ἠδύνατο νὰ διατάξῃ ὅπως ψαλῶσιν ἀργότερον τοῦ συνήθους τὰ στιχηρὰ τῆς Ὀκτωήχου «Τὸν πρὸ αἰώνων ἐκ Πατρὸς γεννηθέντα», καὶ οὕτω. . . τοῦτο ποιῆσαι, κἀκεῖνο μὴ ἀφιέναι. . .