«Φώτισόν μου το
σκότος, φώτισόν μου το σκότος». Προσευχή Αγ. Γρ. Παλαμά.
Η Ι. Μητρόπολις
Θεσσαλονίκης, κατ΄ επαινετήν πρωτοβουλίαν
του προκαθημένου αυτής Προέδρου, απεφάσισεν όπως το τρέχον έτος,
αφιερωθή εις την μνήμην του εν Αγίοις Πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά, κατ΄
αναφαίρετον δικαίωμα και καθήκον. Η εκδήλωσις του εορτασμού του «έτους Αγίου
Γρηγορίου του Παλαμά», θα γίνη δι΄ ομιλιών εις Εκκλησίας, διαλέξεων, άρθρων και
μελετών, επί της μεγάλης μορφής του αγίου τούτου της ορθοδόξου Θεολογίας,
συνεπικουρούσης και της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βυζαντινής
μεγαλουπόλεως Θεσσαλονίκης. Ευστοχωτάτη και λίαν ωφέλιμος η ιδέα του εορτασμού,
η οποία αποβλέπει, μαζί με την απόδοσιν της οφειλομένης τιμής εις τον μέγιστον
μυστικόν Θεολόγον της Βυζαντινής περιόδου, και εις την συνειδητοποίησιν των
εριτίμων θησαυρών της Ορθοδόξου Θεολογίας, την οποίαν συνεπύκνωσεν εν εαυτώ, ως
ο τελευταίος μέγας Θεολόγος της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Δια την σημερινήν εποχήν,
η προβολή της Θεολογίας του αγίου Γρηγορίου, δημιουργεί ένα προβληματισμόν δια
την εκπροσωπούσαν σήμερον την Θεολογίαν τάξιν και αυτομάτως συνιστά εν
Ορθόδοξον αίτημα και ένα ορθόδοξον σκοπόν. Το αίτημα ως αφετηρίας της Θεολογίας
και τον σκοπόν, ως οικείωσιν των επαγγελιών του Ι. Ευαγγελίου. Διότι,
ομολογουμένως, η πορεία της Θεολογίας μας σήμερον, πόρρω απέχει από του να
είναι ορθόδοξος, τόσον κατά την εφαρμογήν των Ορθοδόξων αιτημάτων, όσον και δια
την ενατένισιν και εξάντλησιν των δυνατοτήτων του ανθρώπου της Χάριτος, μέχρις
αυτής της θεώσεως, η οποία αποτελεί επηγγελμένον και υποχρεωτικόν αγαθόν. Τι
είναι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς; Ποία η Θεολογία του; Εκκινεί από την
μεγαλειώδη Γραφικήν διαπίστωσιν από την οποίαν ήρχισαν την Θεολογικήν και
ηθικήν πορείαν των άπαντες οι Ορθόδοξοι Πατέρες, δια να φθάσουν εις την όσον
εγχωρεί τη ανθρωπίνη φύσει θέωσιν. Από την διαπίστωσιν της πλάσεως του ανθρώπου
«κατ΄ εικόνα Θεού και ομοίωσιν». Την εικόνα την διαφθαρείσαν κατά κληρονομικήν
αναδοχήν, εκ του εδεμικού εκείνου ολισθήματος των πρωτοπλάστων.
Τόσον ο θείος βίος του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, όσον και η της υπ΄
αυτού εν μια εικόνι «εν μυστηρίω» υψηλής του Θεολογίας συναρμολόγησις,
εκφράζουν εναργέστατα την αγωνίαν της ψυχής του, «δια το τηρήσαι την εικόνα
αλώβητον», ως και την αγαλλίασιν της καρδίας του, πλεούσης εντός του πελάγους
των ακτίστων επιλάμψεων του Παναγίου Πνεύματος. Ό,τι διακρίνει την βίωσιν, τον
στοχασμόν και την ευφροσύνην του αγίου Γρηγορίου, απαντά και εις τους λοιπούς
Πατέρας. Από της απόψεως αυτής καθίσταται φανερόν, ότι ο άγιος Γρηγόριος δεν
υπήρξε «φαινόμενον», εις Πατήρ με όλως ιδιάζοντα στοιχεία. Ό,τι έζησαν οι
Πατέρες της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αυτό το ίδιον εβίωσε και ο Παλαμάς, αλλ΄ εις
εντονώτερον βαθμόν, και εκ λόγων συνθηκών, επαρουσίασε μετά μοναδικής
πληρότητος. Εν άλλοις λόγοις, ο Παλαμάς αποτελεί συνέχειαν των Πατέρων, κατά τε
την βίωσιν και την θεολογίαν. Αν εγένετο «σκάνδαλον» εις την εποχήν του, τούτο
οφείλεται εις τον απλούστατον λόγον, ότι ήτο πολύ μέγας. Όπως ακριβώς και
σήμερον, είναι εξ ίσου «μωρία», διότι η εποχή μας είναι αντιπνευματική. Παρά
ταύτα, είμεθα υποχρεωμένοι να ομολογούμεν ταπεινοφρόνως τας ασθενείας ημών και
να κηρύττωμεν ως ο μέγας Παύλος εκείνο, που ήτο και «σκάνδαλον» και «μωρία».
Πως
εμορφώθη ο άγιος Γρηγόριος, εις μέγιστον Μυστικόν Θεολόγον; Από μικράς ηλικίας
ενεφάνισε πρώϊμον ευφυϊαν. Διδάσκεται την κλασσικήν Φιλοσοφίαν. Αναστρέφεται
μετά του αυτοκράτορος Ανδρονίκου Β΄ του πρεσβυτέρου και των αυλικών,
θαυμαζόμενος υπό πάντων. Και ενώ προωρίζετο δια μεγάλα κοσμικά αξιώματα,
εγκαταλείπει τα πάντα και μεταβαίνει εις Άγιον Όρος προς άσκησιν. Αντιλαμβάνεται,
ότι η κλασσική Φιλοσοφία και η θεωρητική στοιχείωσις εν τω κύκλω της Κ.
Διαθήκης, τω ήσαν ανεπαρκείς· διο και επιλαμβάνεται και της ασκήσεως εν
νηστείαις, προσευχαίς και αγρυπνίαις. Εγνώριζεν από τους πατέρας, ότι η
διάσωσις του «κατ’ εικόνα» και η
οικείωσις κατ’ επέκτασιν του «καθ’ ομοίωσιν»,
δεν πραγματούνται με την «μόρφωσιν της ευσεβείας» δια της νοησιαρχικής
καταρτίσεως. Διότι και το κακόν και το καλόν, ευρίσκονται βαθύτερον του
εγκεφάλου ερριζωμένα. Εις την καρδίαν. Δια τούτο διενυκτέρευεν εις τα
ερημικώτερα μέρη του Αγίου Όρους, φωνάζων αγωνιωδώς: «Φώτισόν μου το σκότος,
φώτισόν μου το σκότος…». Ο άγγελος αυτός. Δίδαγμα συντριπτικόν δια τους
Θεολόγους και τους θεολογούντας. Η συνέχεια είναι γνωστή. Έλαβε το χάρισμα της
Θεολογίας, όπως όλοι οι Πατέρες «ουκ απ’ ανθρώπων ουδέ δι’ ανθρώπου», αλλά δια
της Θεομήτορος. Εντεύθεν και τα υψηλά και μυστικά του βιώματα και αι υπέρ φύσιν
εμπειρίαι. Εμπειρίαι, αποτελούσαι την συνισταμένην της μυστικής συναντήσεως του
Παναγίου Πνεύματος μετά της καθαρωτάτης ψυχής του. από του σημείου αυτού
αρχίζει της Θεολογίας το όργιον, της Θεολογίας νοουμένης, ως «γνώσεως εν Θεώ».
Και ο Παλαμάς, είχε φθάσει εις την μεγαλυτέραν δυνατήν «γνώσιν». Εις την γνώσιν
εκείνην, της οποίας οι θησαυροί, ήσαν εις τους αμοίρους κοινωνίας του Παναγίου
Πνεύματος, νεφελώδη τινά και «χείρονα νοήσεως».
Ο Παλαμάς εξέφρασε τοιουτοτρόπως, το αιώνιον πνεύμα της Ορθοδόξου
Εκκλησίας, ανανεώνων τας εμπειρίας της, τα βιώματά της, την διδασκαλίαν της και
τας επαγγελίας της. Ο Παλαμάς, ουδέν έτερον συνεισέφερεν εις την Ορθόδοξον
Θεολογίαν, ει μη μόνον την ησυχαστικήν του πνευματικότητα—ως και τινες των προ
αυτού Πατέρων—αλλά μοναδικώς τονισμένην. Οι αντίπαλοί του, ο Βαρλαάμ, ο
Ακίνδυνος, ο Γρηγοράς, ο Καλέκας κ.α., ήσαν και αυτοί Θεολόγοι. Θεολόγοι, όμως,
νοησιαρχικοί. Εντεύθεν και η διάστασις. Ωμίλουν εις δύο διαφορετικάς γλώσσας. Ο
μεν «εθεώρει», οι δε εσκέπτοντο. Εν τω Παλαμά ελάλει το Άγιον Πνεύμα. Εις τους
αντιπάλους του, ο πεπτωκός άνθρωπος. Το χάσμα ήτο αβυσσαλέον. Και ήλθεν η
Εκκλησία, όχι να το γεφυρώση, διότι τούτο ως εκ της φύσεώς του ήτο αδύνατον,
αλλά να εκδιώξη των ιερών περιβόλων της, τα εγκεφαλικά αυτά ανθρωπάρια. Όσον
περί της Θεολογίας του Παλαμά και των χαρακτηριστικών αυτής, θα γράψωμεν εις τα
επόμενα.
(αθωνικα ανθη)
