Ο Κοσμάς :

3. Ο π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος 

γ. Το πρόβλημα με τον π. Επιφάνιο ήταν, αφενός μεν, η θεολογία την οποία εξέφραζε, και κυρίως η «εκκλησιολογία» του, και αφετέρου, ο λεγόμενος «αντι-παλαιοημερολογιτισμός» του.

Στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν τρία θεολογικά ρεύματα. Ένα «συντηρητικό», ένα «φιλελεύθερο» και ένα άλλο, από τα μέσα του 20ου αιώνα, το «Παραδοσιακό».

Ο π. Επιφάνιος μολονότι είχε διαβάσει τους Πατέρες ,ως φοιτητής ακόμα, όπως έλεγε, ήταν περισσότερο συντηρητικός θεολόγος. Το καυχιόταν άλλωστε ο ίδιος γι’ αυτό. Εξάλλου ήταν και εγκεφαλικός τύπος. Η θεολογία του και η «εκκλησιολογία» του ήταν επηρεασμένη περισσότερο από το συντηρητικό πνεύμα, το οποίο στην Ελλάδα εξέφραζαν καθηγητές, όπως ο Ανδρούτσος, τον οποίο θεωρούσε «αυθεντία» κ.ά. Η περίφημη Δογματική του Ανδρούτσου, όπως είχε εμπιστευθεί ο Ιω. Καρμίρης στον π. Ιω. Ρωμανίδη, είναι μετάφραση παπικού συγγράμματος!
Ως εκ τούτου, ο π. Επιφάνιος, είχε μεγάλη εκτίμηση στους συντηρητικούς καθηγητές των Θεολογικών Σχολών, όπως τον Παν. Τρεμπέλα, τον Παν. Μπρατσιώτη, τον Χρ. Ανδρούτσο, τον Κων. Μουρατίδη κ. ά. Δεν συμφωνούσε όμως, με το π. Ιω. Ρωμανίδη, η θεολογία του οποίου ήταν καθαρά Πατερική.
Ήταν αντίθετος σε κάποιες θεολογικές θέσεις και του νυν Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου, ο οποίος τότε ήταν ακόμα αρχιμανδρίτης και είχε ιδιαίτερες σχέσεις μαζί του.
Το πόσο συντηρητικός υπήρξε στη θεολογία του ο π. Επιφάνιος φαίνεται και από κάτι που μου είπε κάποτε, με αφορμή τις παρ’ ηλικία χειροτονίες ωρισμένων κληρικών. Ας υποτεθεί, μου είπε, ότι ήταν κάποτε επίσκοπος και κατέβαινε απ’ τον ουρανό ο Απ. Παύλος, ζητώντας του να τον χειροτονήσει ιερέα. Θα του έβαζε μετάνοια. Στη συνέχεια θα τον ρωτούσε, πόσο χρονών είναι. Αν του έλεγε ότι είναι 29 ετών και έξη μηνών, θα τον συμβούλευε να ξαναπάει στον ουρανό και να επιστρέψει μετά από έξη μήνες, μέχρι να συμπληρώσει το όριο των 30 ετών της ηλικίας του, που ορίζουν οι Ιεροί Κανόνες. Τότε θα τον χειροτονούσε!....

δ. Σε μιά συνάντηση, που έγινε στο Χαλάνδρι, στο σπίτι του νυν Παλαιοημερολογίτη Μητροπολίτη Αμερικής Παύλου, ο οποίος τότε ήταν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, προκλήθηκε σφοδρή σύγκρουση μεταξύ π. Ιω. Ρωμανίδη και π. Επιφανίου. Στη συνάντηση αυτή συζητήθηκε το θέμα του Παλαιού Ημερολογίου. Ο π. Επιφάνιος υποστήριζε, όπως πάντα, ότι οι Παλαιοημερολογίτες είναι σχισματικοί και εκτός Εκκλησίας! Αντίθετη γνώμη είχε ο π. Ιω. Ρωμανίδης. Την τεκμηρίωνε με αδιάσειστα πατερικά θεολογικά επιχειρήματα. Ο π. Ιω. Ρωμανίδης υποστήριξε, όπως πάντα, τους Παλαιοημερολογίτες. Πίστευε ότι είχαν κι’ έχουν δίκηο. Το «Ημερολογιακό» έλεγε είναι «Κανονικοδογματικό ζήτημα»! Δεν είχα την ευκαιρία να παρευρεθώ στη συζήτηση αυτή. Μου τη μετέφερε όμως, τόσο ο Μητροπολίτης Παύλος, όσο και ο ίδιος ο π. Ιω. Ρωμανίδης.
Ο τελευταίος, «έξω φρενών» μου είπε την επομένη μέρα για τον π. Επιφάνιο:
- Τι είναι αυτά που λέει αυτός ο άνθρωπος! Αυτός είναι ο Επιφάνιος, που μου επαινείς;
Και μου εξιστόρησε όλη τη συζήτησή τους, εκφράζοντας την απόλυτη
αντίθεσή του με τις θεολογικές απόψεις του.

ε. Σημειωτέον, ότι ο π. Επιφάνιος είχε συγκρουσθεί για θεολογικά θέματα και με τον π. Θεόκλητο Διονυσιάτη, ο οποίος ήταν περισσότερο εμποτισμένος από την πατερική θεολογία, παρά από την ακαδημαϊκή, που ήταν ο μακαριστός γέροντας.
Με αυτά τα δεδομένα, είναι ευεξήγητη η στάση του π. Επιφανίου απέναντι στους Παλαιοημερολογίτες, τους οποίους θεωρούσε σχισματικούς, ακόμα και αιρετικούς! Θεωρούσε την παύση της «κοινωνίας» με τους κακοδόξους επισκόπους, μόνο ως δικαίωμα των πιστών, και όχι ως υποχρέωσή τους. Δεν ήθελε να ακούσει για παύση «κοινωνίας» με όσους «κοινωνούν» με αιρετικούς!
Φαίνεται ότι τον αντι- παλαιοημερολογιτισμό τον μετέδωσε σ’ αυτόν ο συμπατριώτης του π. Ιωήλ Γιαννακόπουλος, τον οποίο εκτιμούσε βαθύτατα. Ο π. Ιωήλ έγραψε ένα μικρό βιβλίο για το Παληό Ημερολόγιο. Σ’ αυτό εξέτασε το Παλαιό Ημερολόγιο κυρίως ως αστρονομικό ζήτημα!
Ο π. Επιφάνιος κατέστη ο περισσότερο γνωστός αντι- παλαιοημερολογίτης. Σ’ αυτό τον βοήθησαν όχι μόνο οι πολλές γνώσεις του, αλλά και οι πολλές του ικανότητες, ώστε με λογικά επιχειρήματα να μπορεί να επιβάλει τη γνώμη του και εκεί ακόμα που τυχόν δεν είχε δίκηο. Από την άλλη μεριά η επίσημη εκπροσώπηση της Εκκλησίας του Παλαιού Ημερολογίου δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ μέχρι σήμερα να αντικρουστούν συστηματικά οι απόψεις αυτές του π. Επιφανίου.

στ. Είναι χαρακτηριστική μιά επιστολή, που έστειλε ο π. Επιφάνιος σε κάποιο αγιορείτη μοναχό, ονόματι Νικόδημο, παληό πνευματικό του τέκνο. Ο μοναχός αυτός ζήτησε τη γνώμη του για το αν θα πρέπει να παύσει η συνοδεία του το μνημόσυνο του Αθηναγόρα.
Ο π. Επιφάνιος στην απάντησή του αυτή δέχεται μεν την παύση του μνημοσύνου του Αθηναγόρα, αρνείται όμως την προσχώρηση στους «Ζηλωτές» (δηλ. τους Παλαιοημερολογίτες). Την επιστολή αυτή ξαναδημοσιεύει σε συνέχειες η εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος». ΄Εχει δε διαφημιστεί τόσο πολύ η επιστολή αυτή, ώστε έγινε το εντρύφημα κάθε Νεοημερολογίτη.
Μεταγενέστερα όμως, όταν εξ αιτίας του π. Ιωάννη Ρωμανίδη γνώρισα κάπως την Πατερική Θεολογία, διαπίστωσα πόσο ανερμάτιστη είναι η επιστολή αυτή. Μπορώ να πω, ότι σχεδόν όλα τα στοιχεία και οι ισχυρισμοί της είναι ανιστόρητοι και αθεολόγητοι. Σκέφτηκα πολλές φορές να την αντικρούσω με τα νεώτερα δεδομένα. Δεν το απεφάσισα όμως για συναισθηματικούς, και άλλους λόγους.
Πάντως οι απαράδεκτες από πλευράς Πατερικής Παραδόσεως αυτές απόψεις του π. Επιφανίου, επηρέασαν και επηρεάζουν αρνητικά μέχρι σήμερα πολύ κόσμο, θεολόγους, κληρικούς και μοναχούς, «γεροντάδες», όπως και τον π. Παΐσιο, όπως έλεγε ο ίδιος σε γνωστό μου μοναχό.

ζ. Είναι χαρακτηριστικά δύο περιστατικά, που μου ανέφερε ο ίδιος ο π. Επιφάνιος:

Το πρώτο αφορά τον τότε αρχιμανδρίτη και νυν πρώην Μητροπολίτη Φλωρίνης Αυγουστίνο Καντιώτη, ο οποίος είχε αποφασίσει κάποτε να γυρίσει με το Παληό Ημερολόγιο. ΄Οταν το έμαθε ο π. Επιφάνιος τον μετέπεισε με την διαλεκτική ικανότητα.
Πρέπει να σημειωθεί ότι παληότερα ο π. Επιφάνιος με τον τότε αρχιμ. Αυγουστίνο Καντιώτη είχε πάει στην Κερατέα, όπου διέμενε ο παλαιοημερολογίτης επίσκοπος Βρεσθένης Ματθαίος Καρπαθάκης, για να τον συμφιλιώσει με τον ηγέτη της Εκκλησίας του Παλαιού Ημερολογίου Μητροπολίτη πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομο Καβουρίδη, για τη διένεξή τους του 1937, περί του αν οι Νεοημερολογίτες κατέστησαν από το 1924 σχισματικοί. ΄Οταν τον ρώτησα πως το έκανε αυτό, αφού θεωρεί τους Παλαιοημερολογίτες σχισματικούς και «εκτός Εκκλησίας», μου απάντησε ότι πήγε μόνο ως συνοδός του π. Αυγουστίνου. Περί τούτου γράφει σχετικά ο θεολόγος Σταύρος Καραμήτσος στο βιβλίο του « Η αγωνία στον κήπο της Γεσθημανή».

η. Το δεύτερο περιστατικό αφορά τον μακαριστό π. Φιλόθεο Ζερβάκο, που είναι μιά σπουδαία μορφή του μοναχισμού.
Ο π. Φιλόθεος Ζερβάκος πάντα συμπαθούσε το Παληό Ημερολόγιο. Ήδη, από το 1924 συμβούλευε τα μοναστήρια ν’ ακολουθούν το Παληό. Και υποσχόταν ότι και ο ίδιος θα το ακολουθούσε. Πράγματι, κάποτε προτού το αποφασίσει, ανέβηκε στην κορυφή ενός βουνού και εκεί κάθησε προσευχόμενος όλη τη νύκτα. Ζητούσε να τον φωτίσει ο Θεός, αν θα πρέπει να προσχωρήσει στην Εκκλησία του Παληού Ημερολογίου, ή όχι. Και πράγματι τη νύκτα εκείνη, όπως έγραψε ο ίδιος, άκουσε μέσα του μια φωνή, που του είπε:
- Το Παληό είναι το ορθό!
Τη φωνή αυτή θεώρησε φωνή του Θεού. Αμέσως γύρισε αυτός και το
μοναστήρι του με το Παληό. Ο π. Επιφάνιος στενοχωρήθηκε πολύ με την απόφαση αυτή του π. Φιλόθεου Ζερβάκου. Φρόντισε, όσο μπορούσε μαζί με άλλους και τον μετέστρεψαν πάλι στο Νέο!
Και τη «φωνή του Θεού», που άκουσε ο μακαριστός γέροντας, κανένας δεν την αναφέρει σήμερα. Αν η φωνή αυτή του έλεγε, να πάει με το Νέο Ημερολόγιο, δεν θα υπήρχε αντι –παλαιοημερολογίτης, που να μην την έχει κάνει φλάμπουρο και ... ταμπούρλο!

θ. Ο π. Επιφάνιος για τη στάση του αυτή απέναντι στους Παλαιοημερολογίτες επικαλούνταν ως επιχείρημα το ότι δημιούργησαν σχίσμα στην Εκκλησία, το οποίο δεν ξεπλένει, όπως τόνιζε, ούτε αίμα μαρτυρίου, κατά τον άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο.

Όταν σε κάποια συζήτησή μας έκρουσα τον κώδωνα του κινδύνου της Ορθοδοξίας από τους Λατινόφρονες Πατριάρχες, μου είπε:
- Αχ, να μην υπήρχαν αυτοί οι Παλαιοημερολογίτες και θα έβλεπες, τι θα έκανα!
Έκπληκτος, του απάντησα:
- Πάτερ μου, υπόθεσε, πως δεν υπάρχουν οι Παλαιοημερολογίτες. Γιατί δεν κάνεις αυτό που προστάζουν οι Κανόνες κι’ οι Πατέρες; Και όχι μόνο αυτό, αλλά πολεμάς όσους έκαμαν αυτό, που λένε οι Πατέρες;
Μετά από αυτά, δεν δόθηκε άλλη συνέχεια στη συζήτησή μας.

ι. Μιά άλλη δε φορά, ο «Ορθόδοξος Τύπος» είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο με φοβερά στοιχεία για τη διάβρωση της Ορθοδοξίας από τον Οικουμενισμό. Ο π. Επιφάνιος έτυχε να λάβει γνώση του φύλλου της εφημερίδας αυτής μιά μέρα προ της κυκλοφορίας της. Ανησύχησε πολύ από το δημοσίευμα αυτό. Φοβήθηκε, μήπως το εκμεταλλευτούν οι Παλαιοημερολογίτες. Έπεισε τους υπευθύνους της εφημερίδας αυτής να πολτοποιήσουν το τεύχος αυτό και ανέλαβε τα έξοδα για την εκτύπωση νέου, χωρίς το επίμαχο δημοσίευμα!

ια. Από την άλλη μεριά, ο π. Επιφάνιος εκμεταλλεύονταν ορισμένες άστοχες ενέργειες Παλαιοημερολογιτών για να πλήξει την Εκκλησία τους. Είχαν όμως και κάποια δικαιολογία οι άνθρωποι αυτοί, γιατί βρίσκονταν σε διωγμό από τους επισκόπους της κρατικής Εκκλησίας. Ακόμα, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι Παλαιοημερολογίτες, πολλές φορές, δεν είχαν και την καλύτερη εκπροσώπηση. Αυτό έδωσε πολλές φορές ευκαιρίες στον π. Επιφάνιο για οξεία κριτική σε βάρος τους. Εγώ, όμως αν και δεν ήμουνα την εποχή εκείνη Παλαιοημερολογίτης, τους βοηθούσα, όσο μπορούσα. Αυτό ενοχλούσε τον π. Επιφάνιο. Γι’ αυτό σε μια συζήτηση μου είπε:
- Θα πας στη κόλαση, γιατί γίνεσαι αιτία, η μισή Ελλάδα να είναι με το
Παληό!
Του απάντησα:
- Ευτυχώς, πάτερ μου, γιατί η άλλη μισή Ελλάδα, εξ αιτίας σου, είναι με
τον...πάπα!

ιβ. Πατά ταύτα, παρά τις διαφωνίες μας, τον αγαπούσα και με αγαπούσε
ιδιαίτερα. Δεν υπήρχε μέρα, που να μην επικοινωνήσουμε τουλάχιστο τηλεφωνικά, και μάλιστα όχι μιά φορά, άλλα και δυό και τρεις φορές.
Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση με τον π. Επιφάνιο ήταν ότι πολλές φορές, μολονότι ήταν όντως σοφός άνθρωπος, ζητούσε τη γνώμη μου, και ενίοτε, άλλαζε τη δική του. Νομίζω ότι τον αδίκησαν οι περιστάσεις της εποχής του, μέσα στις οποίες έζησε. ΄Ηταν κι’ αυτός «τέκνο της εποχής» του.
Είμαι βέβαιος, πως αν ζούσε σήμερα ο π. Επιφάνιος, θα άλλαζε στάση σε πολλά πράγματα. Ήταν τίμιος άνθρωπος. Αν ζούσε τώρα, θα λάμβανε υπόψη του τα σημερινά δεδομένα της προδοσίας της Ορθοδοξίας από τους ανάξιους ποιμένες της. Πιστεύω πως θα συμφωνούσαμε στις αντιδράσεις μας, απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση.
Τότε, πίστευε, ότι όλοι οι επίσκοποι της Εκκλησίας της Ελλάδος, ίσως πλην ενός, του τότε Μητροπολίτη Περιστερίου Αλέξανδρου, ήταν αντιπαπικοί και αντιαθηναγορικοί!
Σήμερα όμως, που θα έβλεπε πως με τη γραμμή, που αυτός χάραξε και υιοθέτησαν οι Νεοημερολογίτες επίσκοποι, πνευματικοί, γεροντάδες, μοναχοί, θεολόγοι και λαϊκοί, όλοι οι επίσκοποι της Εκκλησίας της Ελλάδος, πλην ενός ίσως, είναι φιλοπαπικοί και φιλοπατριαρχικοί, αλλά και Λατινόφρονες, θα αντιμετώπιζε διαφορετικά αυτά τα θέματα.. Όταν θα διαπίστωνε ότι ήδη έγινε η Ένωση των Εκκλησιών, θα είχε αλλάξει γνώμη και τακτική!
Είμαι μάλλον βέβαιος, πως θα είμασταν σήμερα σ’ ένα κοινό μέτωπο! Κρίμα, που δεν ζει σήμερα αυτός άνθρωπος! Κρίμα!