Άγιος Ιουστίνος (Πόποβιτς) : Άνθρωπος και Θεάνθρωπος.

Η αίσθησις!... ποίος ημπορεί να μου εξηγήση αυτό το μυστήριον που υπάρχει εντός μου, την αίσθησιν; Μέσα εις αυτό που ονομάζομεν αίσθησιν, τις οίδε ποία αινίγματα και ποία μυστήρια έχει ενώσει και συγχωνεύσει ο Θεός!... Αίσθησις! Θαυμαστόν και φοβερόν δώρον. Δι΄ αυτής ο παράδεισος αποδεικνύεται παράδεισος, και η κόλασις κόλασις. Δι΄ αυτής ο πόνος φανερούται ως πόνος, και η μακαριότης ως μακαριότης, η λύπη βιούται ως λύπη, και η χαρά ως χαρά, η απόγνωσις ως απόγνωσις, και η έξαρσις ως έξαρσις.   Ο φωτισμός είναι το πρώτον ιδίωμα της αισθήσεως. Εάν απομακρύνετε από την αίσθησιν τον φωτισμόν, μετατρέπεται αύτη αμέσως εις κόλασιν. Διότι, τι είναι κόλασις; Αίσθησις άνευ του Θεού Λόγου, αίσθησις εκ της οποίας εξεδιώχθη ο Θεός. Και τι είναι παράδεισος; Αίσθησις του Θεού, αίσθησις ανακραθείσα μετά του Θεού και πληρωθείσα υπό του Θεού Λόγου. Πράγματι, κόλασις είναι η ά-θεος (α-θεωμένη), η «καθαρά αίσθησις», ενώ παράδεισος είναι η λογοποιημένη, η χριστοποιημένη, θεανθρωποποιημένη αίσθησις.  Ο Θεός Λόγος έγινεν άνθρωπος δια να επαναφέρη την ανθρωπίνην αίσθησιν εις την πρωταρχικήν θέσιν την οποίαν είχε καταπιέσει η αμαρτία. Εν τω ενανθρωπήσαντι Θεώ Λόγω η ιδική μας αίσθησις επιστρέφει προς τον λόγον της, προς το νόημά της, προς το παννόημά της. Επιστρέφει εις το θεοειδές, το χριστοειδές, το πνευματοειδές της. Δια του εσωτάτου μυστηρίου της η ανθρωπίνη αίσθησις βυθίζεται εις τα απύθμενα βάθη του Τρισηλίου Θεού και Κυρίου μας. αυτό σημαίνει ότι η αίσθησις είναι πλήρης και τελεία, μόνον όταν μεταμορφωθή εις Θεο-αίσθησιν, εις Χριστο-αίσθησιν, εις Πνευματο-αίσθησιν. Ο Θεός Λόγος έγινεν άνθρωπος ακριβώς δια να λογοποιήση την ανθρωπίνην αίσθησιν. Επιστρέφουσα δε προς την φώτιση η ανθρωπίνη αίσθησις ελευθερώνεται από την αμαρτίαν, το ανόητον, το παράλογον και τον θάνατον. Και δι΄ αυτού του τρόπου έρχεται εις εαυτήν, εις την πρωταρχικήν ουσίαν της. Τότε η αίσθησις είναι πεπληρωμένη δια της Θεο-αισθήσεως, της Χριστο-αισθήσεως.                                                                                        Η ανθρωπίνη αίσθησις είναι αληθινή και γνησία αίσθησις μόνον δια του Θεού, δια του Χριστού, δηλαδή δια της Θεο-αισθήσεως, της Χριστο-αισθήσεως. Άνευ του Θεού Λόγου αύτη τρελλαίνεται, σπαράσσεται και τελικώς νεκρούται μέσα εις τα πάθη, εις την αμαρτίαν, εις το παράλογον και το ανόητον, εις την λύσσαν και την απελπισίαν, εις την ιδιοτέλειαν, εις το αιωνίως γίγνεσθαι, αλλ΄ ουχί και το «εγένετο». Πάντοτε γίγνεται και ποτέ δεν υπάρχει πραγματικώς και ακεραίως. Α-θεωμένη, α-λογοποιηθείσα η ανθρωπίνη αίσθησις συνεχώς αποθνήσκει και ποτέ δεν δύναται να αποθάνη. Αυτός είναι ο σκώληξ εκείνος ο οποίος αναφέρεται εις το Ευαγγέλιον, ότι «ου τελευτά», και αυτό είναι το πυρ το οποίον «ου σβέννυται», δηλαδή η κόλασις (πρβλ. Μαρκ. 9, 48).