Οι εκκλησιολογικές απόψεις του Βρεσθένης Ματθαίου με την ερμηνευτική του Πηδαλίου και την οπτική της εκκλησιαστικής ιστορίας

Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Εισαγωγικά

Όπως είπαμε και σε προηγούμενες δημοσιεύσεις οι λόγοι διακοπής της εκκλησιαστικής κοινωνίας των Τριών ΓΟΧ Αρχιερέων το 1935, δεν εμπίπτουν ούτε σε ότι προβλέπει  ο 31^ος  Αποστολικός  κανόνας ούτε σε ότι προβλέπει ο ΙΕ κανόνας της ΑΒ Συνόδου. Οπότε ουσιαστικά δεν υφίσταται λόγος ύπαρξης του άρθρου. Επειδή όμως ασχοληθήκαμε με τις εκκλησιολογικές θέσεις του πρ.Φλωρίνης Χρυσοστόμου, δεόντως θα ασχοληθούμε και τις εκκλησιολογικές θέσεις του Βρεσθένης Ματθαίου.

ΑΠΟΨΗ ΠΡΩΤΗ.

Η Ελλαδική Εκκλησία μετά την ημερολογιακή μεταρρύθμιση το 1924  έγινε εν ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΗ και όχι ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ σχισματική. Η άποψη του Χρυσοστόμου Καβουρίδη για εν δυνάμει και ενεργεία σχίσματα ισχύει μόνο για τα κανονικά παραπτώματα των κληρικών και όχι για θέματα αιρέσεων και σχισμάτων.

ΣΧΟΛΙΑ.

Η δοτική "δυνάμει" δηλώνει την απλή δυνατότητα για δράση, κάτι που υπάρχει ως δυνατότητα, δυνητικά∙ αντίθετα προς το «ενεργείᾳ» που δηλώνει πραγματική δραστηριότητα και δράση, που οδηγεί σε πράξη, κάτι που υπάρχει ήδη στην πράξη, πραγματικά.

Εξετάζοντας πρώτα τη δυνατότητα ύπαρξης «εν δυνάμει και εν ενεργεία αιρετικών» στα εκκλησιαστικά κείμενα βλέπουμε ότι ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ.

Ο   Άγιος Ιερώνυμος δεν θεωρεί κάποιον που δεν θα πρεσβεύει Ορθόδοξα ως εν δυνάμει (δηλαδή θεωρητικά) αιρετικό, αλλά τον θεωρεί αιρετικό και μόνο (δηλαδή εν ενεργεία). Από τη στιγμή που κάποιος είναι «κάτι», είναι εν ενεργεία «κάτι», παύει πλέον να είναι εν δυνάμει .Όλοι οι Ορθόδοξοι πιστοί από τη στιγμή που εάν κάνουν ένα δογματικό σφάλμα γίνονται αιρετικοί, τότε είμαστε όλοι μας εν δυνάμει αιρετικοί. Επίσης τη στιγμή που έχουμε όλοι τη δυνατότητα να κάνουμε σχίσμα είμαστε όλοι μας «εν δυνάμει σχισματικοί». Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας μαζί με τον Άγιο Κελεστίνο στις επιστολές τους χαρακτηρίζουν τον τότε Πατριάρχη Κων/πόλεως Νεστόριο ως «λύκο» πριν καταδικαστεί από τη Γ’ Οικουμενική σύνοδο. Μήπως ήταν εν δυνάμει λύκος και όχι εν ενεργεία; Επομένως, συμπερασματικά δεν υφίσταται ο διαχωρισμός μεταξύ εν δυνάμει σχισματικών, αιρετικών και εν ενεργεία σχισματικών, αιρετικών ανάλογα με το εάν καταδίκασε η σύνοδος ή όχι τους αιρετικούς ως τέτοιους.

ΑΠΟΨΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

Με την αποδοχή της ημερολογιακής μεταρρύθμισης η Ιεραρχία της Ελλαδικής Εκκλησίας έγινε ΑΥΤΟΜΑΤΑ ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΗ και αιρετική.

ΣΧΟΛΙΑ.

Και ενώ μεν δεν υφίσταται κατά τους Πατέρες, την Γραφή και τους κανόνες της Εκκλησίας ο διαχωρισμός μεταξύ «εν δυνάμει» και «εν ενεργεία αιρετικών», υφίσταται όμως ο διαχωρισμός μεταξύ άκριτων και κεκριμένων αιρετικών. Δηλαδή, αιρετικών που καταδικάστηκαν από τη Σύνοδο ορθοδόξων επισκόπων  και αιρετικών που δεν καταδικάστηκαν ακόμα.

Κληρικός που ξέφυγε από την Ορθοδοξία, μέχρις ότου κριθή από Σύνοδο, μπορεί να θεωρηθεί  «δυνάμει καθηρημένος»· ενεργεία καθηρημένος καθίσταται μόνο μετά από συνοδική κρίσι. Το ίδιο λέει και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο Πηδάλιο (Αθήναι 19829, σ. 4-5).

Συγκεκριμένα ο Άγιος Νικόδημος σε σημείωση στον Ι΄ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ ΚΑΝΟΝΑ γράφει τα εξής:

««Πρέπει να ηξεύρομεν, ότι τα επιτίμια όπου διορίζουν οι Κανόνες, ηγούν το καθαιρείσθω, και αφοριζέσθω, και το ανάθεμα έστω, αυτά κατά την γραμματική τέχνην είναι γ΄προσώπου προστακτικού, μη παρόντος. Εις το οποίον δια να μεταδοθεί η προσταγή αυτή, εξ ανάγκης χρειάζεται να είναι β πρόσωπον παρόν. Το εξηγώ καλλιώτερα. Οι κανόνες προστάζουσι την σύνοδον των ζώντων επισκόπων να καθαιρούν τους ιερείς, ή να αφορίζουν, ή να αναθεματίζουν τους λαϊκούς, όπου παραβαίνουν τους κανόνας. Όμως, αν η σύνοδος δεν ενεργήση εμπράκτως την καθαίρεσην των ιερέων, ή τον αφορισμόν, ή αναθεματισμόν των λαϊκών, οι ιερείς αυτοί και οι λαϊκή, ούτε καθηρημένοι είναι ενεργεία, ούτε αφορισμένοι, ούτε αναθεματισμένοι. Υπόδικοι όμως, εδώ μεν εις την καθαίρεσιν και αφορισμὸν ή αναθεματισμόν, εκεί δε εις την θείαν δίκην….. Όθεν σφάλλουσι μεγάλως εκείνοι οι ανόητοι, όπου λέγουσιν, ότι εις τους παρόντας καιρούς όλοι οι παρά τους κανόνας χειροτονηθέντες ιερωμένοι είναι ενεργεία καθηρημένοι…..η προσταγὴ των Κανόνων, χωρὶς την έμπρακτον ενέργειαν του β΄ προσώπου, ήτοι  της Συνόδου είναι ατέλεστος, αμέσως και προ κρίσεως μη ενεργούσα καθ᾿ εαυτήν».  Προκύπτει ότι, ο οποιοσδήποτε πέσει σε ένα σφάλμα για το οποίο επιβάλλεται κάποια τιμωρία, το αρμόδιο όργανο για να του επιβάλλει αυτή την τιμωρία είναι η σύνοδος «των ζώντων επισκόπων», αυτή έχει το δικαίωμα να καθαιρεί, να αφορίζει και να αναθεματίζει τα μέλη της.

Επομένως με βάση τα παραπάνω, εφόσον η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος ΔΕΝ ΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΣΥΝΟΔΟ,  η άποψη απορρίπτεται.

 

ΑΠΟΨΗ ΤΡΙΤΗ

Τα μυστήρια των αιρετικών ποιμένων είναι  αχαρίτωτα (στερούμενα Θείας Χάριτος) και επομένως παντελώς ανυπόστατα, ασχέτως εάν αυτοί καταδικάστηκαν ή όχι από το αρμόδιο Εκκλησιαστικό όργανο.

ΣΧΟΛΙΑ:

Δεν υφίσταται όπως μας ενημερώνει ο Άγιος Νικόδημος ούτε αυτόματη καθαίρεση, ούτε αυτόματος αφορισμός, ούτε αυτόματα αναθέματα.

Το ίδιο ισχύει ακόμα και στην περίπτωση των αιρετικών. Εξετάζοντας κανείς τον Όρο της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου διαβάζει: «Τοὺς ουν τολμώντας ετέρως φρονείν ή διδάσκειν ή κατὰ τοὺς εναγείς αιρετικοὺς τας εκκλησιαστικὰς Παραδόσεις αθετείν και καινοτομίαν τινὰ επινοείν... επισκόπους μεν όντας ή κληρικοὺς καθαιρείσθαι προστάσσομεν, μονάζοντας δε ή λαϊκοὺς της κοινωνίας αφορίζεσθαι». Προσέχουμε ότι η σύνοδος αναφέρει ως αιρετικούς τους «ουν τολμώντας ετέρως φρονείν ή διδάσκειν ή κατὰ τοὺς εναγείς αιρετικοὺς τας εκκλησιαστικὰς Παραδόσεις αθετείν και καινοτομίαν τινὰ επινοείν», η σύνοδος εννοείται, ότι αναφέρεται σε άκριτους αιρετικούς, δηλαδή που δεν έχουν ακόμα καταδικαστεί από σύνοδο, όμως δεν βλέπουμε να τους ονομάζει εν δυνάμει αιρετικούς, ούτε να αφήνει να εννοηθεί κάτι τέτοιο επειδή ακόμα δεν τους έχει καταδικάσει. Τους αναφέρει ξεκάθαρα ως αιρετικούς και μόνο, καθώς όπως αναφέραμε δεν υπάρχει διαχωρισμός για τους Πατέρες μεταξύ εν δυνάμει και εν ενεργεία αιρετικών. Η ίδια όμως σύνοδος κάνει ξεκάθαρο διαχωρισμό μεταξύ άκριτων και κεκριμένων αιρετικών όταν προστάζει: «επισκόπους μεν όντας ή κληρικοὺς καθαιρείσθαι προστάσσομεν, μονάζοντας δε ή λαϊκοὺς της κοινωνίας αφορίζεσθαι». Με την παραπάνω προσταγή αποδεικνύεται ότι έως ότου οι ποινές που καθόρισε η Ζ’ Οικουμενική σύνοδος επιβληθούν, από τη σύνοδο των ζώντων επισκόπων (κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη), δεν υφίστανται αυτές και οι κατηγορούμενοι είναι ελεύθεροι των επιτιμίων αυτών. Που σημαίνει ότι έχουν το δικαίωμα να ενεργούν όπως και όλοι οι άλλοι πιστοί (ως μέλη της Εκκλησίας), δηλαδή, οι λαϊκοί ως λαϊκοί και οι κληρικοί ως κληρικοί. Είναι δηλαδή ως κάποιος πολίτης ο οποίος διαπράττει ένα έγκλημα αλλά ποτέ δεν συλλαμβάνεται και δεν τιμωρείται για αυτό.

Επομένως, αφού κατά τους Αγίους δεν υπάρχει τιμωρία και οι παραβάτες έως ότου τιμωρηθούν είναι ελεύθεροι να ενεργούν όπως ενεργούσαν. Συμπεραίνεται ότι και οι ιεροπραξίες των αιρετικών ή σχισματικών ποιμένων, από τη στιγμή που δεν τους έχουν επιβληθεί οι απαραίτητες ποινές, είναι έγκυρες και υπαρκτές.

Παραδείγματα από την Εκκλησιαστική ιστορία

1.      Η  Ζ’ Οικουμενική σύνοδος βεβαιώνει για την εγκυρότητα των μυστηρίων των μη καθηρημένων κληρικών μέσω του Προέδρου της Αγίου Ταρασίου. Επί πλέον, η ίδια Σύνοδος που κατέκρινε την εικονομαχική αίρεση, έκανε δεκτούς εικονομάχους επισκόπους, νομιμοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τα γενόμενα υπ’ αυτών μυστήρια.(Η Διαχρονική Συμφωνία των Αγίων Πατέρων για το Υποχρεωτικό του 15ου Κανόνος της Πρωτοδευτέρας Συνόδου περί Διακοπής Μνημονεύσεως Επισκόπου Κηρύσσοντος επ’ Εκκλησίας Αίρεσιν, Ευθυμίου Τρικαμηνά Iερομονάχου, Degiorgio εκδόσεις, Τρίκαλα 2012).

2.      Η χειροτονία του Αγίου Κύριλλου Ιεροσολύμων δεν θεωρήθηκε ως μη υπάρχουσα, καίτοι έλαβε χειροτονία  επισκοπικὴ  παρὰ του Μητροπολίτου Καισαρείας Ακακίου, ο οποίος ήτο μεν δεδηλωμένος αρειανὸς (καὶ μάλιστα αρχηγὸς μίας μερίδος των αρειανών), αλλ’ ακόμη «διετέλει και ενήργει εντός της Εκκλησίας». Ο μεν Ακάκιος ήταν αιρετικός, όμως το μυστήριο που τέλεσε δεν χαρακτηρίστηκε ως αχαρίτωτο και επομένως μη γενόμενο.

 

3.Ομοίως, ο άγιος Ανατόλιος χειροτονήθηκε  και αυτὸς επίσκοπος (και μάλιστα Πατριάρχης Κων/πόλεως) από τον  Πατριάρχη  Αλεξανδρείας Διόσκορο,  ο οποίος ήτο μεν μονοφυσίτης και μέγας προστάτης του αιρεσιάρχου Ευτυχούς,  αλλὰ δεν είχε ακόμη καταδικασθεί από την  Δ' Οικουμενική  Συνόδο.

4. Ο Άγιος Μελέτιος Πατριάρχης Αντιοχείας είχε λάβει κανονική χειροτονία υπό των Αρειανών επισκόπων. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρήθηκε άκυρο το μυστήριο επειδή αυτοί που το τέλεσαν είχαν αιρετικά φρονήματα. Αναφέρουμε για χάρη της ιστορικής αλήθειας, ότι υπήρχε μερίδα Ορθοδόξων οι οποίοι δεν δέχθηκαν σε κοινωνία τον Άγιο Μελέτιο και όσους τον ακολουθούσαν επειδή, ο μεν πρώτος είχε χειροτονηθεί υπό αιρετικών, όσοι δε τον ακολουθούσαν είχαν βαπτισθεί υπό των αιρετικών αρειανών. Η Εκκλησία όμως δεν δικαίωσε την στάση τους, αφού έκανε δεκτό τον Άγιο Μελέτιο και όσους τον ακολουθούσαν χωρίς να επαναλάβει τα ήδη γενόμενα υπό των αιρετικών μυστήρια.( ΤΟ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΝΟ ΣΧΙΣΜΑ, ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΝΝΗ, ΑΘΗΝΑ 2014).

 

ΑΠΟΨΗ ΤΕΤΑΡΤΗ.

Οι τελεσθείσες υπο του Βρεσθένης χειροτονίες έπρεπε να γίνουν επειδή υπήρχε ο κίνδυνος να πεθάνει ο Ματθαίος και να μείνει η Ορθόδοξη Εκκλησία χωρίς  Ποιμένες

ΣΧΟΛΙΑ.

Η άποψη αυτή ουσιαστικά εμφανίζει τον Βρεσθένης σαν τον Σωτήρα της Εκκλησίας και σας δεύτερο Μεσσία.

Ο Α Αποστολικός κανόνας ορίζει ότι ο Επίσκοπος χειροτονείται υπό επισκόπων ΔΥΟ ή ΤΡΙΩΝ. Ο Δ κανόνας της Α Οικουμενικής ορίζει ότι για λόγους δυσχερείας η εκλογή επισκόπου θα πρέπει να γίνεται τουλάχιστον ΑΠΟ ΤΡΕΙΣ «: τρεις επί το αυτό συναγομένους, συμψήφων γιγνομένων και των απόντων, και συντιθεμένων διά γραμμάτων»…

«Επίσκοπον προσήκει μάλιστα μεν υπό πάντων των εν τη Επαρχία καθίστασθαι, ει δε δυσχερές είη το τοιούτον ή διά κατεπείγουσαν ανάγκην ή διά μήκος οδού εξ άπαντος τρεις επί το αυτό συναγομένους, συμψήφων γιγνομένων και των απόντων, και συντιθεμένων διά γραμμάτων, τότε την χειροτονίαν ποιείσθαι, το δε κύρος των γινομένων δίδοσθαι καθ' εκάστην... επαρχίαν τω Μητροπολίτη» .

 

Στο ίδιο πνεύμα κινούνται και οι κανόνες: ΙΘ της εν ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ,ΣΤ της Σαρδικής, ΙΓ της Καρθαγένης.

Στον Κανόνα υπάρχουν και ορισμένες εξαιρέσεις. Κλασική εν προκειμένω περίπτωση  τυγχάνει η των λεγομένων Μελιτιανών χειροτονιών, για τις οποίες αποφάνθηκε η Α Οικουμενική Σύνοδος η οποία αναγνώρισε τους υπό μόνου του επισκόπου Μελετίου χειροτονηθέντας επισκόπους, αφού διέταξε να γίνουν χειροθεσίες επι σχισματικών και όχι αναχειοοτονίες.

Οι Αποστολικές Διαταγές προβλέπουν το ενδεχόμενο χειροτονίας επισκόπου από ένα μόνο και βάζουν ως απαραίτητες προυποθέσεις τις εξής:

«α) εάν ανάγκη καταλάβη διά το μη δύνασθαι πλείονας παραγενέσθαι διωγμού όντος ή άλλης τοιαύτης ανάγκης και β ) εφ' όσον προϋπάρχει ψήφισμα ή εκλογή υπό Επιτροπής πλειόνων Επισκόπων .

Καμία όμως από αυτές δεν υπήρχαν αφού ο Ματθαίος δεν ανήκε σε καμία Σύνοδο. Η άποψη ότι ήταν ο μοναδικός ορθόδοξος επίσκοπος στην Ελλάδα σημαίνει ότι ο Βρεσθένης κήρυξε την «εν Ελλαδι Ορθόδοξη Εκκλησία» ΑΝΥΠΑΡΚΤΗ.

---------------

 

 

Πηγές

1.    Οι ληστές της Θείας διδασκαλίας Μέρος β’, Δοκίμιο στην Αποτείχιση, Ιωάννου Ε. Ρίζου.

2.    ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΟΥ ΖΗΛΩΤΙΚΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΣΜΟΥ, Αρχιμανδρίτου Βασιλείου Παπαδάκη, ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΑΣ, ΡΕΘΥΜΝΟΝ 2008.

3.    ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΝ ΣΧΙΣΜΑ ΔΥΝΑΜΕΙ Η΄ΕΝΕΡΓΕΙΑ; ΑΘΗΝΑ 1973, Θεοδώρητου Μαύρου ιερομονάχου Αγιορείτου.

4.    Περιοδ. «Ορθόδοξος Ένστασις και Μαρτυρία» ἀριθ. 1/᾿Ιανουάριος 2000, σελ. 19-36

5.    Τα Δύο Άκρα («Οικουμενισμός» και «Ζηλωτισμός»), Επιφάνιου Ι. Θεοδωρόπουλου Αρχιμανδρίτου.

6.    ΤΟ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΝΟ ΣΧΙΣΜΑ, ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΝΝΗ, ΑΘΗΝΑ 2014.

7.    Η Διαχρονική Συμφωνία των Αγίων Πατέρων για το Υποχρεωτικό του 15ου Κανόνος της Πρωτοδευτέρας Συνόδου περί Διακοπής Μνημονεύσεως Επισκόπου Κηρύσσοντος επ’ Εκκλησίας Αίρεσιν, Ευθυμίου Τρικαμηνά Iερομονάχου, Degiorgio εκδόσεις, Τρίκαλα 2012.

8.    Απάντηση σε Αγιορείτη μοναχό, Πλείονες αγιοπατερικές Αναφορές και ιστορικὲς Αποδείξεις . http://paterikiparadosi.blogspot.gr/

Αποστασία και διχασμός, Αγιορείτων Πατέρων, Μελέτη -Απάντησις,   Προς θρησκευτικά σωματεία, Αθήναι 1981