Ο ΜΕΓΑΣ ΦΩΤΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ -- Ὑπὸ τοῦ κ. ΑΝΔΡΕΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ

Πανηγυρικὸς Λόγος ἐκφωνηθεὶς ὑπὸ τοῦ Καθηγητοῦ τῆς Ἱστορίας Δογμάτων καὶ Συμβολικῆς κ. Ἀνδρέου Θεοδώρου ἐν τῇ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κατὰ τὴν συνοδικὴν θείαν Λειτουργίαν ἐν τῷ Καθολικῷ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Πεντέλης τὴν 6ην Φεβρουαρίου 1970, ἑορτὴν τοῦ Ἁγίου Φωτίου.

Ἡ 6η Φεβρουαρίου εἶναι ἡ ἡμερομηνία, τὴν ὁποίαν ἡ Ὀρθόδοξος Καθολικὴ Ἐκκλησία ἡμῶν ὥρισεν εἰς μνήμην Φωτίου τοῦ Μεγάλου. Δι’ ὃ καὶ ἡμεῖς σήμερον, ἀγαλλομένῳ ποδὶ καὶ σκιρτώσῃ καρδίᾳ, προσήλθομεν εἰς τὸν Ἱερὸν τοῦτον Ναόν, ἵνα, ἐν ἱεροπρεπεῖ καὶ κατανυκτικῷ καὶ ἡσυχίῳ μοναστικῷ περιβάλλοντι, τιμήσωμεν τὸν ἑορταζόμενον Ἅγιον, ὅστις, διαγράψας τροχιὰν αἰγλήεσσαν καὶ λαμπροφόρον ἐν τῷ πνευματικῷ στερεώματι τῆς Ἐκκλησίας, κατέστη ἀστὴρ παμφαὴς καὶ πολύφωτος, ἀποστίλβων τὴν θεσπεσίαν μαρμαρυγὴν καὶ τὸ ἀείζωον πνευματικὸν κάλλος τῆς Ὀρθοδοξίας, καταλάμπων δὲ τοῖς ἑαυτοῦ μεγαλείοις ἐν οἷς ἐθαυμάστωσεν αὐτὸν ὁ Κύριος, ἅπαν τὸ οἰκουμενικὸν πλήρωμα τῆς γεραρᾶς καὶ σεπτῆς ἡμῶν Μητρὸς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ἡ ἱερὰ μνήμη τοῦ Φωτίου συνεδέθη πρὸς στιγμὰς ἐξόχως κρισίμους καὶ χαλεπὰς διά τε τὴν Ἀνατολικὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν καὶ τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος ἡμῶν. Συνεδέθη ἡ μνήμη αὐτοῦ πρὸς τὸ θλιβερὸν Σχίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν, ἢ μᾶλλον πρὸς τὴν ἀπόσχισιν τῆς ἐν τῇ Δύσει Παπικῆς Ἐκκλησίας ἐκ τοῦ ἑνιαίου κορμοῦ τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐπισυμβᾶσαν ὑπερμεσούσης τῆς Θ’ μ.Χ. ἑκατονταετηρίδος. Τὸ πελώριον ἠθικὸν ἀνάστημα τοῦ Φωτίου, ἐφ’ οὗ, ὡς ἐπὶ πέτρας ἀκλινοῦς, προσκρούσαντα διελύθησαν εἰς ἀφροὺς τὰ μανιώδη κύματα τοῦ παπικοῦ ἐπεκτατισμοῦ, καὶ ὅπερ τοσοῦτον σθεναρῶς ἐταπείνωσε τὴν ἐν τῇ Δύσει «ἐπηρμένην ὀφρύν» τοῦ παπικοῦ δεσποτισμοῦ καὶ τῆς ἀλαζονείας, ἐπέσυρεν, ὡς ἦτο φυσικόν, ἐν μὲν τῷ Βυζαντίῳ τὰς πολυειδεῖς κατ’ αὐτοῦ συκοφαντικὰς δυσφημήσεις τῶν ἐκκλησιαστικῶν καὶ πολιτικῶν ἀντιπάλων αὐτοῦ, ἐν δὲ τῇ Δύσει τὴν ἄκρατον μῆνιν τῶν ὑποτελῶν τοῦ παπισμοῦ, οἵτινες προσεπάθησαν ποικιλοτρόπως νὰ ἀμαυρώσουν τὴν φήμην του, καὶ νὰ παραστήσουν αὐτὸν ὡς τὸν πρῶτον καὶ κύριον ὑπαίτιον τοῦ ἐπισυμβάντος ἐκκλησιαστικοῦ Σχίσματος. Καὶ ἡ μὲν Ὀρθόδοξος Ἀνατολή, παραμερίσασα τὰς κατὰ τοῦ Φωτίου παντοειδεῖς ἐπιθέσεις τῶν ἀντιπάλων του, ἐδικαίωσε τοῦτον πανηγυρικῶς καὶ ἐν Συνόδοις Ἐκκλησιαστικαῖς καὶ ἄλλως, ἰδοῦσα ἐν τῷ προσώπῳ αὐτοῦ Φώτιον τὸν Μέγαν, τὸν σθεναρὸν καὶ συνετὸν ἀμύντορα τῶν πατρίων καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, τὸν ἄκαμπτον ὑπερασπιστὴν τῆς πίστεως καὶ τῆς ἀνεξαρτησίας αὐτῆς, ὃν κατεχώρισεν εἰς τὰς τάξεις τῶν Ἁγίων της καὶ κατέταξεν εἰς τὴν εὐγενῆ χορείαν τῶν λαμπρῶν ἀθλητῶν καὶ προμάχων τῆς πίστεως. Ἡ δὲ ἐπιστήμη τῆς Ἱστορίας, ἰδίᾳ ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν καὶ μάλιστα ἐν τῷ προσώπῳ διαπρεπῶν ῥωμαιοκαθολικῶν ἱστορικῶν ἐπιστημόνων καὶ θεολόγων, μετὰ ἀπὸ μακρᾶς καὶ ἐνδελεχεὶς ἐρεύνας καὶ σπουδάς, ἀποκαθῆρε τὴν μνήμην τοῦ ἱεροῦ ἀνδρός, ἀπαλλάξασα τοῦτον τῆς μομφῆς ἐπὶ κυρίᾳ ὑπαιτιότητι ἐν τῷ δημιουργηθέντι ἐκκλησιαστικῷ Σχίσματι.

* * *

Βεβαίως τὰ πρωταγωνιστήσαντα ἐν τῷ Σχίσματι πρόσωπα, Πάπας Νικόλαος Α’ καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Φώτιος, δὲν ἦσαν οἱ εφευρέται καὶ δημιουργοὶ τοῦ Σχίσματος, τὸ ὁποῖον, ὡς γνωρίζομεν, δὲν ἐξέσπασεν ὡς κεραυνὸς ἐν αἰθρία ἐν τῷ πνευματικῷ ὁρίζοντι τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας. Ἐν τῷ προσώπῳ τῶν δύο τούτων ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν συνηντήθησαν καὶ συνεκρούσθησαν ὑπερμεσοῦντος τοῦ Θ’ μ.Χ. αἰῶνος, δύο κόσμοι σαφῶς διακεκριμένοι ἀλλήλων καὶ ἐν πολλοῖς ἀντίθετοι. Ἐκ τῆς συγκρούσεως δὲ ταύτης προῆλθε μὲν καθ’ ἱστορικὴν ἀναγκαιότητα ὁ φοβερὸς τοῦ Σχίσματος κεραυνός, τοῦτον ὅμως ἠρέμα καὶ βαθμηδὸν παρεσκεύασαν καὶ ἐν τέλει ἐδημιούργησαν σύννεφα πολλὰ καὶ πυκνά, συσσωρευθέντα ἐν τῷ πνευματικῷ ὁρίζοντι τῆς Ἐκκλησίας. Οὕτως ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Πάπα Νικολάου Α’ εὗρε τὸν κλασσικώτερον ἐκπρόσωπον αὐτοῦ εἷς κόσμος συγκεκριμένος καὶ ἴδιος μὲ σαφῆ καὶ ἔντονον ἐκκλησιαστικὴν καὶ πνευματικὴν ἰδιορρυθμίαν. Ἐν τῷ προσώπῳ Νικολάου Α’ ἀπέμαξε τὸ ἐντελέστερον ἰδεῶδες αὐτοῦ ὁ Παπισμός, ὑφ’ ὃν κυρίως νοοῦμεν τὸ πνεῦμα, τὰς τάσεις καὶ τὴν ἰδιομορφίαν, ἅτινα προσεκτήσατο βαθμηδὸν ἐν τῇ ῥοῇ τῶν αἰώνων ἡ ἐν τῇ Δύσει Χριστιανοσύνη. Ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Νικολάου εὗρε τὴν ἀποκορύφωσιν καὶ τὴν τελείωσιν αὐτοῦ εἷς ἀντιβιβλικὸς δεσποτισμός, ὅστις, βοηθοῦντος εἰς τοῦτο τοῦ λατινικοῦ συγκεντρωτικοῦ, ἀπολυταρχικοῦ καὶ ἐπεκτατικοῦ πνεύματος, ἤρχισε νὰ κάμνῃ ἐνωρίτατα τὴν ἐμφάνισιν αὐτοῦ ἐν τῇ Δύσει, ἤδη ἐν τῷ προσώπῳ τῶν ἀρχαίων παπῶν Βίκτωρος Α’ καὶ Στεφάνου Γ’ . Τὰ πρεσβεῖα τιμῆς, ἅτινα ἡ Καθολικὴ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία πρεπόντως ἀπένειμε τῷ Πάπᾳ ὡς ἐπισκόπῳ τῆς περιπτύστου παλαιᾶς Ῥώμης, τῆς παλαιφάτου καὶ λαμπρᾶς πρωτευούσης τῆς Ῥωμαϊκῆς Αυτοκρατορίας καὶ εὐκλεοῦς πόλεως τῶν ἁγίων καὶ τῶν μαρτύρων κατὰ παρεκδοχὴν τοῦ νοήματος βιβλικῶν χωρίων ἀπέβησαν σὺν τῷ χρόνῳ πρεσβεῖα ἐξουσίας καὶ ἀρχῆς. Ὃν δὲ τρόπον ὁ Πέτρος, κατὰ τὴν γνώμην τῶν παπικῶν, ὑπῆρξεν δῆθεν θείῳ δικαίῳ ὁ πρῶτος τοῦ συλλόγου τῶν Ἀποστόλων, οὕτω καὶ ὁ Πάπας, ὁ δῆθεν διάδοχος αὐτοῦ εἰς τὸν ἐπισκοπικὸν θρόνον τῆς Ῥώμης, κληρονομῶν τὸ πρωτεῖον ἐκείνου ἔδει νὰ ἡ θείῳ δικαίῳ, ἀντί PRIMUS INTER PARES, κατὰ τὴν ὀρθήν τοῦ τίτλου ἔννοιαν, PRIMUS SUPER OMNES, ἡ ὁρατή κεφαλή τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας τοῦ Κυρίου, συγκεντρῶν ἐν ἑαυτῷ ἅπασαν τὴν ἐν τῇ Ἐκκλησία διδακτικήν, νομοθετικήν, δικαστικὴν καὶ διοικητικὴν ἐξουσίαν, τῇ αὐθεντίᾳ τοῦ ὁποίου ἔδει νὰ ὑποτάσσωνται ἅπαντες ἐνεξαιρέτως οἱ ἐπίσκοποι καὶ αὐταὶ ἀκόμη αἱ Σύνοδοι Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως. Οὕτως ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία εὑρεθεῖσα μακρὰν τοῦ συνοδικοῦ συστήματος διοικήσεως τῆς ἀρχαίας Ἀνατολῆς καὶ εἰς ἐν καὶ μόνον Πατριαρχεῖον ὀργανωθεῖσα, ἐτράπη ἰδίαν ὁδόν, ἐνσαρκώσασα βαθμηδὸν ἐν ἑαυτῇ τὸ πνεῦμα καὶ τὰς τάσεις τῶν ἀρχαίων Λατίνων, καταστάσα ἐν τούτῳ αὐτόχρημα λατινική. Τὸ ἀπολυταρχικὸν τοῦτο πρωτεῖον τοῦ Πάπα, ὑποδαυλιζόμενον ἀείποτε καὶ ἀναρριπιζόμενον ὑπὸ τοῦ ἐπεκτατικοῦ λατινικοῦ πνεύματος, ἔμελλε συντόμως νὰ ἔχῃ τὰς  φυσιολογικὰς ἐπεκτάσεις αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τοῦ πολιτικοῦ πεδίου. Κρατυνθὲν ἐκκλησιαστικῶς καὶ λαμπρυνθὲν ἐν τῇ συνειδήσει τῶν βαρβάρων λαῶν τῆς Δύσεως, παρ’ οἷς σπουδαίως εἰργάσθη πολιτιστικῶς ὁ Πάπας, τὸ παπικὸν τοῦτο πρωτεῖον ἔμελλε, ἰδίᾳ ἀφ’ ὅτου ἱδρύθη ἐν τῇ Δύσει τὸ παπικὸν κράτος καὶ τεχνηέντως ἐκραταιώθη ἡ ἐξουσία τοῦ Πάπα διὰ τῶν θρυλικῶν πλαστογραφιῶν καὶ Ψευδοϊσιδωρείων Διατάξεων καὶ τῆς Ψευδοκωνσταντινείου Δωρεᾶς, νὰ προσλάβῃ καὶ κοσμικὴν αἴγλην καὶ λαμπρότητα, τοῦθ’ ὅπερ ἄριστα ὑφηγεῖται ἡ βραδύτερον διατυπωθεῖσα περὶ δύο ξιφῶν (πνευματικοῦ καὶ πολιτικοῦ) θεωρία τοῦ Παπισμοῦ. Τὸ διττὸν τοῦτο πρωτεῖον στενοχωρούμενον καὶ οἱονεὶ ἀσφυκτιῶν ἐν τῇ Δύσει, ἐζήτει ἀφορμὴν νὰ ἐκχυθῇ ἀσυγκράτητον καὶ λάβρον καὶ ἐν τῇ Ἀνατολῇ, εὑρὸν ἐπὶ τέλους τὸν κλασσικώτερον ἐνσαρκωτὴν αὐτοῦ ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ θρυλικοῦ Πάπα τοῦ Σχίσματος Νικολάου Α’.

* * *

Ἑτέρωθεν ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Πατριάρχου Φωτίου συνηντᾶτο καὶ εὕρισκε τὸν κλασσικώτερον ἐκπρόσωπον αὐτοῦ εἷς ἄλλος κόσμος, μὲ ἔντονον ὁμοίως τὴν πνευματικὴν ἰδιομορφίαν αὐτοῦ. Ὁ Φώτιος ὑπῆρξεν ὁ τελειότερος ἐνσαρκωτὴς τοῦ ἰδεώδους τοῦ ἑλληνοχριστιανικοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ. Κατέχων ἀρτίαν καὶ παμμερῆ μόρφωσιν καὶ περικοσμούμενος διὰ σπανίων πνευματικῶν προσόντων καὶ προσωπικότητος ἰσχυρᾶς, ὅμως ἀπηχῶν ἐν ἑαυτῷ τὴν σύνεσιν, τὴν νηφαλιότητα, τὴν σεμνότητα καὶ τὸ ἐράσμιον πνευματικὸν κάλλος τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολῆς καὶ ἐν χριστιανικῇ μοναστικῇ ταπεινοφροσύνη ἀνατραφεὶς καὶ γαλουχηθεὶς, οὐδαμῶς ἔστεργε τὴν λαμπρότητα τοῦ οἰκουμενικοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως θρόνου, μονονουχὶ βίᾳ εἰς τοῦτον ἀνυψωθείς. Ἐν τῷ προσώπῳ αὐτοῦ ἔστιλβεν ἀσπασίως ἡ καθαρότης καὶ ἡ εὐγένεια τῆς ἀρχαίας ἀποστολικῆς παραδόσεως, ἡ ὡραιότης καὶ τὸ σπινθηροβόλον πνεῦμα μιᾶς γονίμου θεολογίας, οἵαν διέπλασεν ἡ συμβολὴ καὶ ἀγαστὴ ἐναρμόνισις τῆς θείας ἐξ ἀποκαλύψεως ἀληθείας πρὸς τὸν ἕλληνα λόγον καὶ τὴν σοφίαν, Θεολογίας ἥτις, καθημαγμένη ἐκ τῆς μακραίωνος πάλης αὐτῆς πρὸς τὰς αἱρέσεις καὶ τὴν πλάνην, διετήρησε καθαρὰν καὶ ἄσπιλον τὴν παραθήκην τῆς πίστεως, το κήρυγμα τοῦ Σωτῆρος καὶ τῶν Ἀποστόλων, τὸν θησαυρὸν τῆς θείας ἐξ ἀποκαλύψεως ἀληθείας. Ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Φωτίου διεγράφοντο ἄριστα τὰ ἰδεώδη τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ φλογερὸς ἔρως πρὸς τὸ δόγμα καὶ τὴν θείαν ἀλήθειαν, ἡ ἄκαμπτος μαχητικότης ὑπὲρ τοῦ προγονικοῦ τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως θησαυροῦ, τὸ φιλελεύθερον καὶ δημοκρατικὸν πνεῦμα τοῦ συνοδικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ συστήματος διοικήσεως, ἡ φευγαλέα ἀναδρομὴ τοῦ πνεύματος εἰς τὴν μυστικὴν ἐνατένισιν τῶν θείων πραγμάτων καὶ ἡ ἀποκόλλησις τούτου ἐκ τῶν ὑποθέσεων τῆς παρούσης ζωῆς.

* * *

Ἐν τῷ προσώπῳ λοιπὸν τῶν δύο τούτων ἰσχυρῶν ἀνδρῶν συνηντήθησαν, ὡς εἴπομεν, καὶ βίαιως συνεκρούσθησαν δύο ἐκκλησιαστικοὶ κόσμοι διάφοροι καὶ ἀντίθετοι ἀλλήλων. Ἐξωτερικὴν ἀφορμὴν διὰ τὴν σύγκρουσιν ἔδωσαν τὰ γνωστὰ ἐκ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας γεγονότα, ἡ εἰς τὸν θρόνον τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀνάρρησις τοῦ Φωτίου καὶ ἡ σύγκρουσις τούτου πρὸς τὸν Ἰγνάτιον καὶ ἡ παρ’ ἐνορίαν ἐπέμβασις τοῦ Πάπα εἰς τὰ πράγματα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βουλγαρίας. Εἰς ἀμφοτέρας τὰς περιπτώσεις ταύτας ὁ Πάπας ἐνόμισεν, ὅτι εὗρε τὴν κατάλληλον εὐκαιρίαν ἐνεργοῦ ἀναμίξεως καὶ ἐπιβολῆς τοῦ πρωτείου αὐτοῦ καὶ εἰς τὴν Ἀνατολικὴν Ἐκκλησίαν, γενόμενος ἐν προκειμένῳ ὁ κύριος πρωτουργὸς τοῦ Σχίσματος. Ὁ Φώτιος, ἀνεκτικὸς μέχρι τοῦδε ἔναντι τῶν ἀπειλῶν καὶ τῆς κατ’ αὐτοῦ πολεμικῆς τοῦ Νικολάου, ὅμως πρὸ τοῦ ἐπικρεμαμένου κινδύνου ἀνώρθωσε τὸ πελώριον πνευματικὸν ἀνάστημα αὐτοῦ καὶ ἔδρασεν ἀποφασιστικῶς καὶ ἀστραπιαίως. Αἱ δογματικαὶ κακοδοξίαι τοῦ Παπισμοῦ, εἰς ἃς εὐχερῶς παρήγετο τὸ πρωτεῖον καὶ τὸ ἀλάθητον, καὶ ἰδιαιτέρως τὸ Filioque –τὸ ὁποῖον μέχρι τοῦδε ἡ Ἀνατολὴ δέν ἐπρόσεξεν ἀρκούντως, λόγῳ τῶν ἰδιαιτέρων ἀγώνων αὐτῆς πρὸς τὰς αἱρέσεις-  ἐξελθοῦσαι τοῦ θεωρητικοῦ πεδίου αὐτῶν ἐλάμβανον τώρα συγκεκριμένον χαρακτῆρα καὶ σημασίαν πρακτικὴν, συνδεδυασμένως δὲ πρὸς τὸ ἀπολυταρχικὸν πρωτεῖον καὶ τὸ ἀλάθητον, ἐτοποθετοῦντο τὸ πρῶτον ὀρθῶς ἐπὶ τῆς πραγματικῆς βάσεως αὐτῶν. Ὁ παπικὸς ἐπεκτατισμὸς ἐσήμαινεν οὐ μόνον ἀπορρόφησιν καὶ ἀφανισμὸν τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλὰ καὶ κατάλυσιν τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας καὶ ἀφανισμὸν τῆς ὑποστάσεως καὶ ἰδιομορφίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους. Ὁ κίνδυνος διεγράφετο ἐξόχως μέγας καὶ ἄμεσος. Ὁ Φώτιος, καὶ ἐν τῷ προσώπῳ αὐτοῦ σύνολος ἡ Ὀρθόδοξος Ἀνατολή, ἀντέδρασεν ἐπαξίως τῶν ἱστορικῶν περιστάσεων καὶ παραδόσεων. Ἡ ἀρχὴ τοῦ Σχίσματος (867), ὅπερ παρὰ τὰς φιλενωτικὰς προσπαθείας τοῦ Φωτίου (Σύνοδος 879/80) ἔμελλε νὰ συμπληρωθῇ ὁριστικῶς τῷ 1054, ἦτο ἤδη γεγονός. Ἡ ὀξυδερκὴς διάνοια τοῦ Φωτίου συνέλαβε καὶ ἐστάθμισε θαυμασίως τὸ ὅλον ζήτημα. Ὁ προφητικὸς ὀφθαλμός του διεῖδε σαφῶς τὸν ὀλισθηρὸν καὶ ἐπισφαλῆ δρόμον ὅν ἔμελλε νὰ ἀκολουθήσῃ περαιτέρω τὸ παπικὸν πρωτεῖον, τὰς ποικίλας τῆς πίστεως παραχαράξεις καὶ τὰς παντοειδεῖς καταχρήσεις καὶ τὴν κατάπτωσιν καθόλου τῆς μεσαιωνικῆς Δύσεως, αἵτινες ἐγένοντο πρόξενοι καὶ ἄλλων ἀποσχίσεων, (Μεταρρύθμισις, Παλαιοκαθολικισμός) ἐν τοῖς κόλποις τῆς Λατινικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἄμεσος καὶ ἀποφασιστικὴ δρᾶσις αὐτοῦ, τῆς ὁποίας αἱ λεπτομέρειαι εἶναι γνωσταὶ εἰς ἡμᾶς ἐκ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, ἔσωσε καὶ τὴν Ὀρθοδοξίαν καὶ τὸ ἀρρήκτως μετ’ αὐτῆς συνδεδεμένον καὶ ἀμεσώτατα κινδυνεῦον Ἑλληνικὸν Ἔθνος.

* * *

Ἡ ἱερὰ φυσιογνωμία τοῦ Φωτίου δικαίως ἀπετέλεσεν τὸ ἴνδαλμα τῆς Ὀρθοδοξίας, περιβεβλημένη ἀείζωον καὶ ἀεὶ νεάζουσαν διὰ τὸν Ὀρθόδοξον κόσμον ἐπικαιρότητα. Εἰς τὰ λαμπρὰ ἴχνη τοῦ ἱεροῦ Πατρὸς ἐβάδισεν ἔκτοτε ἀπαρατρέπτως ἡ Ὀρθοδοξία. Ἐμπνεόμενοι ὑπὸ τοῦ παραδείγματος αὐτοῦ ἤθλησαν ὑπέρ αὐτῆς ἐσμὸς ὅλος εὐσταλῶν ἀγωνιστῶν, Μιχαὴλ Κηρουλάριος, Γρηγόριος Παλαμᾶς, Μᾶρκος Ἐφέσου ὁ Εὐγενικός, Γεννάδιος ὁ Σχολάριος καὶ πληθὺς ὅλη διαπρεπῶν Ὀρθοδόξων ἱεραρχῶν καὶ ἄλλων πεπαιδευμένων καὶ ελλογίμων ἀνδρῶν.

Ἀλλὰ καὶ σήμερον ἔτι Μακαριώτατε, καὶ δὴ καὶ ὑπὲρ πᾶσαν ἄλλην ἐποχὴν ἡ ἱερὰ τοῦ Φωτίου μορφὴ προβάλλει ἐξόχως ἐπίκαιρος διὰ τὴν Ὀρθοδοξίαν. Ὁ αἰὼν τὸν ὁποῖον διέρχεται σήμερον ἡ ἀνὰ τὸν κόσμον χριστιανοσύνη εἶναι ὁ αἰὼν τοῦ λεγομένου διαχριστιανικοῦ οἰκουμενισμοῦ. Αἱ ἀνὰ τὸν κόσμο διεσπαρμέναι καὶ ἀπεσχισμέναι ἀλλήλων Ἐκκλησίαι (ὁ ὅρος ἐνταῦθα καταχρηστικῶς), ζῶσαι ἐν μέσῳ περιβάλλοντος ἐξόχως ὑλιστικοῦ καὶ ἀντιμετωπίζουσαι ποικίλους καὶ θανασίμους ἐχθροὺς ἐν τῷ πεδίῳ τῆς ἐν τῷ κόσμῳ πνευματικῆς ἀποστολῆς των, προσέτι δὲ βιοῦσαι ἐντόνως το δρᾶμα καὶ τὸ σκάνδαλον τῆς διαιρέσεως καὶ ὰποσχίσεως αὐτῶν, ποθοῦσι καὶ δικαίως ἐργάζονται ὑπὲρ τῆς ἐν ἀγάπῃ καὶ ἐν πίστει ἑνότητος αὐτῶν. Ὄντως δὲ τὸ αἴτημα τῆς ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν εἶναι μέγιστον καὶ ἱερόν. Ὑπὲρ τούτου ἐδεήθη ὁ Σωτὴρ θερμῶς πρὸς τὸν Πατέρα αὐτοῦ ὀλίγον πρὸ τοῦ μαρτυρικοῦ του θανάτου. Ἡ δὲ Ὀρθόδοξος Καθολικὴ Ἐκκλησία δέεται συνεχῶς ὑπὲρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως. Παρ’ ὅλην ὅμως τὴν σπουδαιότητα καὶ ἱερότητα τοῦ ἐν λόγῳ αἰτήματος, ἡ συμμετοχὴ ἐν τῷ οἰκουμενισμῷ τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας δημιουργεῖ δι’ ἑαυτὴν πολλὰς δυσχερείας καὶ εὐθύνας καὶ προβλήματα ἐξόχως δύσκολα καὶ διαγράφει ὡρισμένας ἀπαρασαλεύτους προϋποθέσεις, ἅτινα πάντα πρέπει αὕτη νὰ ἔχῃ ἐν νῷ κατὰ τὰς οἰκουμενικάς της ἐπαφάς. Καὶ δή·

1) Οἱ μετέχοντες εἰς τὰς οἰκουμενικὰς ἐπαφὰς Ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ οὐδόλως πρέπει νὰ χάνουν ἐκ τοῦ ὀπτικοῦ των πεδίου τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Ὀρθόδοξος Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ τὴν γνησίαν καὶ ἀληθῆ συνέχειαν τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, τῆς ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ ἐπὶ τοῦ θεμελίου τῶν Ἀποστόλων ἱδρυθείσης. Καὶ τοῦτο μὲν δὲν πρέπει εὐκαίρως ἀκαίρως νὰ διατυμπανίζουν οὗτοι ἐπιδεικτικῶς καὶ κομπαστικῶς. Ὅταν ὅμως ὑπάρχῃ λόγος ἀποχρῶν, δὲν πρέπει νὰ διστάζουν ὅπως ἐν σεμνότητι καὶ μετριοφροσύνῃ ἐξαίρουν ἐνώπιον τοῦ διαχριστιανικοῦ κόσμου τὰ διαπιστευτήρια τῆς Ὀρθοδόξου μητρὸς αὐτῶν Ἐκκλησίας. Ἐνδεχομένη σιγὴ τούτων εἶναι ἔνοχος καὶ ἀπὸ πάσης πλευρᾶς ἀνεπίτρεπτος καὶ ἀσυγχώρητος.

2) Συνδεδυασμένως πρὸς τὰ ἀνωτέρω πρέπει πάσῃ δυνάμει νὰ ἀποκρούουν οἱ Ὀρθόδοξοι τὴν περίφημον περὶ κλάδων θεωρίαν (Branch Theory), ἥτις ἀποτελεῖ τὴν σπονδυλικὴν στήλην τῆς ἐκκλησιολογίας τῆς συγχρόνου Οἰκουμενικῆς Κινήσεως. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δὲν εἶναι μία τῶν πολλῶν Ἐκκλησιῶν κατέχουσα μέρος μόνον τῆς ἀποκαλυφθείσης θείας ἀληθείας καὶ ἐν ἴσῳ μέτρῳ καὶ δὴ καὶ παραλλήλως φερομένη πρὸς τὰς ἄλλας Ἐκκλησίας, ἀλλ’ εἶναι ἡ πραγματικὴ καὶ μοναδικὴ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, κατέχουσα ἀείποτε καὶ διδάσκουσα ὀρθῶς τὸ σύνολον τὸ περιεχόμενον τῆς ἐξ ἀποκαλύψεως θείας ἀληθείας, ὅπερ διετήρησεν ἀσινὲς καὶ ἀμόλυντον ἐν τῇ παραδόσει καὶ συνειδήσει αὐτῆς μέχρι σήμερον. Ἡ ἀποδοχὴ τῆς περὶ κλάδων θεωρίας θὰ ἐσήμαινεν αὐτόχρημα ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΝ τῆς Ὀρθοδοξίας.

3) Ὁ δογματικὸς μινιμαλισμὸς ὁ ἐνυπολανθάνων ἐν τῷ πνεύματι καὶ χαρακτηρίζων τὰς τάσεις τῶν συγχρόνων οἰκουμενικῶν φιλενωτικῶν προσπαθειῶν ἐγκρύπτει θανάσιμον κίνδυνον καὶ ὀλεθρίαν παγίδα διὰ τὴν Ὀρθοδοξίαν. Δι’ αὐτὴν τὸ δόγμα ἀποτελεῖ τὴν σώζουσαν ἀλήθειαν τῆς πίστεως, ἡ ἀθέτησις τῆς ὁποίας στερεῖ τὸν ἄνθρωπον τῆς σωτηρίας. Ἅπαντα τὰ δόγματα τῆς πίστεως τὰ ὑπό τῆς Ἐκκλησίας διδασκόμενα ἀποτελοῦν ἅλυσιν ἑνιαίαν καὶ ἀδιάσπαστον, ἡ ἀπόσπασις δ’ οἱουδήποτε ἐξ αὐτῶν συνεπιφέρει καὶ τῶν ὑπολοίπων τὴν κατάρρευσιν. Ἡ διάκρισις τῶν δογμάτων εἰς οὐσιώδη καὶ ἐπουσιώδη, κύρια καὶ δευτερεύοντα, ἥτις γίνεται πρὸς διευκόλυνσιν τῆς ἑνώσεως, εἶναι διάκρισις ἐσφαλμένη καὶ ἐκ Ὀρθοδόξου πλευρᾶς ἀπαράδεκτος. Τὴν διάκρισιν ταύτην υἱοθετήσασα ἡ φιλειρηνιστικὴ κίνησις Γεωργίου τοῦ Καλλίξτου τὴν 17ην ἑκατονταετηρίδα ἀπέτυχε παταγωδῶς εἰς τὸ ἑνωτικὸν πείραμα αὐτῆς. Ἀλλὰ καὶ ὁ ὑποβιβασμὸς τῆς σημασίας τῶν δογμάτων ἐν τῷ πλαισίῳ τοῦ οἰκουμενισμοῦ, ὁ ἐν τῷ προσώπῳ ἐνίων Ὀρθοδόξων Ἱεραρχῶν καὶ Θεολόγων ἀποτολμώμενος εἶναι ἱστορικῶς μὲν ἄκριτος, ἐκκλησιολογικῶς δὲ θανάσιμος. Τὸν ὑποβιβασμὸν τοῦτον ἐξάρας ὁ εὐσεβισμὸς (τέλος τοῦ 17ου αἰῶνος) ἀπέτυχεν ὁμοίως εἰς τὰς εἰρηνιστικάς του προσπαθείας.

4) Ἡ ἄκριτος σπουδὴ περὶ τὴν ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν ὁθενδήποτε προβαλλομένη ἀποτελεῖ ἀσύγγνωστον ἐπιπολαιότητα, διατρανοῦσα ἔλλειψιν πείρας θεολογικῆς καὶ ἱστορικῆς καὶ ἀπάμβλυνσιν συναισθήσεως ὀρθοδόξου εὐθύνης. Τὸ Σχίσμα παρασκεύασαν ὡς εἴδομεν αἰῶνες πολλοὶ καὶ ἀκολούθως ἐκραταίωσαν καὶ ἐπαγίωσαν βίος ἐκκλησιαστικὸς καὶ παραδόσεις ἑκατονταετηρίδων. Ταῦτα πάντα δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀρθῶσιν ἀπὸ στιγμῆς εἰς στιγμὴν ὡς διὰ μαγείας καὶ θαύματος. Χρειάζεται μακρότατον χρονικὸν διάστημα συνετῆς καὶ ἐπιμελημένης ἐργασίας καὶ ἀόκνων προσπαθειῶν. Οἱαδήποτε ἕνωσις ἐν σπουδῇ συντελουμένη καὶ δὴ καὶ ἐπὶ ἀθετήσει βασικωτάτων προϋποθέσεων καὶ ἀρχῶν, δὲν θὰ εἶναι ἕνωσις ἀλλ’ ἐξωτερικὴ συγκόλλησις Ἐκκλησιῶν, οἰκοδόμημα σαθρὸν ἄνευ θεμελίου καὶ ἐπὶ τῆς ἄμμου ἐκτισμένον.

5) Ὁ διατυμπανιζόμενος διάλογος τῆς ἀγάπης, ὁ προβαλλόμενος ὡς πανάκεια τοῦ διεκκλησιαστικοῦ δράματος τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀποχωριζόμενος καὶ ἀποκοπτόμενος τῆς πραγματικῆς βάσεως αὐτοῦ, ἀποτελεῖ ματαιολογίαν καὶ κενόσπουδον προσπάθειαν. Ἀγάπη, ναί! Ὑψίστη ὑποχρέωσις καὶ καθῆκον παντὸς χριστιανοῦ. Ποία ὅμως ἀγάπη; Ὁ ἁπλοῦς καὶ ἄκαρπος συναισθηματισμός, ὁ ἐξαντλούμενος εἰς ἐναγκαλισμοὺς καὶ μειδιάματα; Ὄχι! Ἀλλὰ ἀγάπη νευρώδης καὶ αὐστηρά, χωρὶς συμβιβασμοὺς καὶ ὑποχωρητικότητα, ὅταν ἰδίᾳ πρόκειται περὶ ζητημάτων τῆς σωζούσης θείας ἀληθείας. Ἡ ἀγάπη πρὸς τὴν ἀλήθειαν δέον νὰ εἶναι τὸ πρώτιστον χρέος τοῦ Ὀρθοδόξου καὶ τὸ μέτρον δι’ οὗ θὰ προσμετρῇ οὗτος τὰς διεκκλησιαστικὰς του ἐπαφάς. Ἔρως Ὀρθοδοξίας πρωτίστως καὶ κατόπιν τὰ ὑπόλοιπα. Ἀγάπα τὴν Ὀρθοδοξίαν καὶ πρᾶττε ὅ,τι θέλεις.

6) Ἀλλὰ καὶ ἡ κατὰ κόρον διατυμπανιχομένη ὑπό τινων μυστηριακὴ κοινωνία τῶν Ἐκκλησιῶν (Intercommunio) καὶ ἐν αὐτῇ ἔτι τῇ δογματικῇ διαφορότητι καὶ διαστάσει αὐτῶν, ἀποτελεῖ ἀξιοθρήνητον ἄγνοιαν τῆς Ὀρθοδόξου ἐκκλησιολογίας. Ἡ μυστηριακὴ κοινωνία εἶναι πάντοτε καρπὸς καὶ ἔκφρασις τῆς ἐν πίστει ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας, τὸ θρυλούμενον κοινὸν ποτήριον τῆς ἀγάπης, ἀποτελεῖ τόλμην τοῦτ’ αὐτὸ ἱερόσυλον καὶ βέβηλον. Καὶ
7) Οἱαδήποτε φιλενωτικὴ Ὀρθόδοξος προσπάθεια δὲν πρέπει νὰ παραβλέπῃ τὸ Ὀρθόδοξον φρόνημα καὶ αἰσθητήριον τοῦ πληρώματος τοῦ Ὀρθοδόξου λαοῦ. Ὁ Ὀρθόδοξος λαὸς εἶναι ἄγαν εὐαίσθητος εἰς τὰ ζητήματα τῆς πατρώας του πίστεως. Φρουρὸς καὶ φύλαξ τῶν Ὀρθοδόξων του παραδόσεων δὲν θὰ διστάσῃ μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τοὺς ἀξίους ποιμένας του νὰ πατάξῃ ἀμειλίκτως καὶ νὰ σαρώσῃ τὰ οἱαδήποτε τερατώδη καὶ ἀλλόκοτα κατασκευάσματα τοῦ οἰκουμενισμοῦ. Ὁ ἐνδεχόμενος ὅμως κατασκανδαλισμὸς τῆς Ὀρθοδόξου συνειδήσεως τῶν πιστῶν ἀποτελεῖ ἀσύγγνωστον ἁμάρτημα καὶ ἔγκλημα κατὰ τῆς Ὀρθοδοξίας.

* * *

Μακαριώτατε,

Ἐν μέσῳ τῆς δεινῆς συγχύσεως τῶν πραγμάτων ἐν τοῖς πλαισίοις τοῦ συγχρόνου οἰκουμενισμοῦ, ἐν τοῖς κόλποις τοῦ ὁποίου διαγράφονται πολλοὶ καὶ ζοφεροὶ κίνδυνοι διὰ τὴν πληρότητα τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας καὶ πίστεως, προβάλλει σήμερον ἐνώπιον ἡμῶν ἡ σεπτὴ μορφὴ τοῦ Μ. Φωτίου, ὡς φῶς παρήγορον καὶ καθοδηγητικόν.

Τοιούτους ἱεροὺς ἄνδρας χρειάζεται σήμερον ἡ Ὀρθόδοξος Καθολικὴ Ἐκκλησία. Τὰ ἀδέξια καὶ ἐπιδεικτικὰ τανύσματα τῶν πτερύγων νεοσσιδέων τινῶν τοῦ συγχρόνου οἰκουμενισμοῦ ἐπιδεικτικῶς ἱπταμένων εἰς συμπόσια οἰκουμενικὰ καὶ ἄλλα, εἰς οὐδὲν ὠφελοῦσι, καὶ οὐδὲν θετικὸν ἀποφέρουσι. Δι’ ὃ ἂς ἀναλάβωμεν ἐν ἑαυτοῖς τὴν φλογερὰν ἀγάπην τοῦ ἱεροῦ Πατρὸς πρὸς τὴν Ὀρθοδοξίαν ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἀξιοζήλως ἤθλησε καὶ ἦτο ἕτοιμος νὰ ἀγωνισθῇ μέχρι θανὰτου. Νὰ διατηρήσωμεν τὴν Ὀρθοδοξίαν ἡμῶν, τὸ καύχημα καὶ τὸ στήριγμα τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν καὶ τοῦ Ἔθνους μακρὰν πάσης ἀλλοιώσεως καὶ παντὸς ἐν ἁμαρτίαις συμβιβασμοῦ. Νὰ ἀναλάβωμεν εὐθαρσῆ τὴν ὁμολογίαν αὐτῆς ἐν μέσῳ ἀδελφῶν πλανωμένων ἵνα ἐπιλάμψῃ αὐτοῖς τὸ ἀείζωον φῶς καὶ ἡ διαυγὴς καθαρότης της, δι’ ἧς ἡ θεία Πρόνοια ηὐδόκησε νὰ τὴν κατακοσμήση. Ὁ Μέγας Φώτιος, λοιπόν, ἔστω ἡμῖν σύμβολον Ὀρθοδοξίας, ἀθλητὴς τῆς πίστεως, παράδειγμα φωτεινὸν ἐμπνέον ἡμᾶς εἰς τὰς μετὰ τῶν ἑτεροδόξων σχέσεις μας, ἵνα ἐν παντὶ προβάλλεται ἐπαξίως καὶ ἀναλάμπῃ τὸ πανακήρατον κάλλος τῆς Ὀρθοδοξίας πρὸς δόξαν τοῦ ἐν Τριάδι Θεοῦ!