ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΡΔΑΝΗ..!
Η βασική θεραπευτική άποψη της ψυχολογίας του Βάθους, και επομένως και της ψυχοθεραπείας, είναι ότι οι δυσάρεστες εμπειρίες της ζωής, τα ψυχικά τραύματα και οι ψυχικές συγκρούσεις και γενικά κάθε παρόμοια αρνητική εμπειρία, πρέπει να γίνεται αντικείμενο μιας συνειδητής επεξεργασίας εκ μέρους της προσωπικότη¬τος του ανθρώπου. Γιατί κάθε ανεπιθύμητη εμπειρία, όταν απωθείται με βία από την περιοχή του συνειδητού βίου στο ασυνείδητο, δημιουργεί εσωτερικά προβλήματα στο βάθος της προσωπικότητος, που όμως οι προεκτάσεις τους προδίδονται στη διαταραγμένη συμπεριφορά της προσωπικότητος αυτής.
Η απώθηση είναι μια αρνητική λειτουργία, που η ψυχολογία υπογραμμίζει πολύ έντονα με όλο το δυναμικό της θεωρητικό περιεχόμενο. Γι’ αυτό άλλωστε όλο το νόημα του ψυχαναλυτικού διαλόγου συμπυκνώνεται στην προσπάθεια της συνειδητοποιήσεως των απωθουμένων ψυχικών περιεχομένων και εμπειριών.
Εξ άλλου η θέση αυτή, σύμφωνα με την οποία η συνειδητοποίηση των απωθήσεων, στις οποίες αποδίδεται η διαταραχή της συμπεριφοράς του ατόμου, είναι ένας βασικός θεραπευτικός παράγων, επιβεβαιώνεται από την πείρα της ζωής. Κι αν συμβαίνη να μη αποδεικνύεται έγκυρη πάντοτε η άποψη αυτή της ψυχολογίας, οπωσδήποτε η διατήρηση στην περιοχή της «μνήμης» ή του συνειδητού μιας αρνητικής εμπειρίας, είναι συνήθως μια καλή προϋπόθεση της αποφυγής ή της μειώσεως των δυσαρέστων συνεπειών της στην όλη προσωπικότητα. Μάλιστα εκεί που η προσωπικότης αυτή διαθέτει αναδημιουργικές δυνάμεις για μια φυσιολογική ψυχική αφομοίωση της εμπειρίας αυτής, η συνειδητοποίηση είναι πράγματι μια θεραπευτική λειτουργία του όλου ψυχικού οργανισμού του ανθρώπου.
*
Την άποψη αυτή της θεραπευτικής λειτουργίας της συνειδητοποιήσεως την αποδέχεται ανεπιφύλακτα κάθε γνήσιος πνευματικός άνθρωπος που εκτιμά ιδιαίτερα τη λυτρωτική σημασία της αυτογνωσίας. Γιατί αυτογνωσία δεν θα ειπή βέβαια να γνωρίζης μόνο εκείνο που φαίνεται μόνο του ή εκείνο που σου αρέσει να γνωρίζης από όλη τη συμπεριφορά της προσωπικότητός σου. Αυτογνωσία, στην ασκητική της μάλιστα εκδοχή, θα ειπή μια δραματική αυτοθεώρη¬ση. θα ειπή μια ειλικρίνεια στο διάλογο με τον εαυτό σου που πληγώνει και αναστατώνει! Κι η συνειδητοποίηση των ψυχικών τραυμάτων, των αρνητικών εμπειριών μ’ ένα περιεχόμενο ενοχικό, είναι πολλές φορές μια αυτογνωσία που εξισώνεται απόλυτα μ’ ένα αναίμακτο μαρτύριο της συνειδήσεως!
*
Ο ασκητής της ερήμου είναι εξοικειωμένος με τη λειτουργία της συνειδητοποιήσεως σ’ ένα βαθμό που εκπλήσσει! Γυμνασμένος «εμπόνως» στον εκλεπτυσμένο διάλογο με την εσωτερική του ενοχική ακαθαρσία, διατηρεί πάντοτε συνειδητά όλα τα στοιχεία της αρνητικής του συμπεριφοράς ή μάλλον της «εσωτερικής αισθήσεως» του ενοχικού του βάθους. Είναι συνεχώς ενήμερος της τοπογραφίας αλλά και της στρατηγικής κάθε σκληρής μάχης που δίδει, στην προσπάθειά του να πολεμήση τα υπολείμματα των παθών του ή συνήθως τις προσβολές των δαιμονικών και «εμπαθών» λογισμών.
Ο Όσιος Νείλος ο Ασκητής, περιγράφοντας στάδια της προσπαθείας που αποβλέπει στην εσωτερική κάθαρση, μας δίνει μια πολύ ωραία εικόνα της βασικής πνευματικής λειτουργίας της συνειδητοποιήσεως όλων των δραματικών στοιχείων του αγώνος κατά των παθών.
Όπως πολύ σωστά υπογραμμίζει, ομιλώντας για τη συμπεριφορά και τον ηγετικό ρόλο του ποιμένος. «Δει γαρ πρότερον μαχήσασθαι τοις πάθεσι και μετά πολλής νήψεως τα εν τω πολέμω τη μνήμη παραδούναι. και ούτως εκ των καθ’ εαυτούς, ετέροις υποτίθεσθαι τα της μάχης. και την νίκην αυτοίς ευχερεστέραν ποιήσαι, διά το προλέγειν τας εν τω πολέμω μεθόδους»1.
Η φράση «τη μνήμη παραδούναι» είναι η ασκητική εκφορά του όρου «συνειδητοποίηση». Εκείνος λοιπόν που αγωνίζεται κατά των παθών, οφείλει «μετά πολλής νήψεως», δηλαδή λεπτομερώς και προσεκτικώς να διατηρή στη μνήμη του κάθε τι που εβίωσε κατά την εξέλιξη του αγώνος του αυτού. Η συντήρηση της εμπειρίας του αυτής στο οπτικό πεδίο της συνειδήσεως θα φανή χρήσιμη σ’ εκείνους που θα θελήσουν να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο, να αγωνισθούν κατά των παθών. Μα πολύ περισσότερο θα ωφεληθή ο ίδιος ο πνευματικός αγωνιστής από τη συνειδητοποίηση αυτή του αοράτου πολέμου κατά των παθών. Γιατί, γνωρίζοντας πολύ καλά κάθε λεπτομέρεια του πολέμου αυτού, θα είναι πάντοτε σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητος και θα αντιμετωπίζη μ’ ένα αλάνθαστο στρατηγικό νου τις μεθοδείες και τις ενέδρες των πονηρών και εμπαθών λογισμών. Ενώ εάν δεν διαθέτη τέτοια πολεμική ενημέρωση, οι ενδεχόμενες νίκες του δεν του παρέχουν σχεδόν καμμιά υπαρξιακή ασφάλεια έναντι των επιβουλών των «αιθιόπων», των δαιμονιωδών λογισμών. Κι αυτό επειδή οι νίκες αυτές εκερδήθηκαν νύκτα, «στα σκοτεινά»! «Εισί γαρ τινες, λέγει ο όσιος Νείλος, κεκρατηκότες των παθών, διά πολλήν ίσως σκληραγωγίαν. και τον τρόπον αγνοούντες της νίκης, διά το ως εν νυκτομαχία παρακολουθηκέναι ταις συμβολαίς, μηδέ ταις των εχθρών επιβουλαίς παραστήσαι τον νου». Στην πολύ εύστοχη και χαρακτηριστική αυτή παρατήρηση του οσίου πατρός πληροφορείται κανείς τον λόγο μιας ενάρετης ζωής που όμως είναι πολύ ασταθής και εύθραυστη. Πρόκειται δηλαδή για μια αρετή που οφείλεται στην πολλή σκληραγωγία, σε μια «εξωτερική» πράξη ατομικού εκβιασμού και πιέσεως. Η αρετή αυτή δεν αποκτήθηκε ύστερα από μια ενσυνείδητη και συγχρόνως μεθοδική αγωνιστική προσπάθεια. Ήλθε σαν αποτέλεσμα μιας εξωτερικής πιέσεως, χωρίς εσωτερικό λόγο. Ο άνθρωπος που απόκτησε με τον τρόπο αυτό την αρετή μοιάζει μ’ εκείνον που εκέρδησε μια νίκη σε νυκτομαχία, χωρίς δηλ. να γνωρίζη το πώς και το γιατί. Μέσα στο σκοτάδι της νυκτός δεν ημπόρεσε να καταλάβη πώς εκέρδησε τη νίκη. Αλλ’ η άγνοια αυτή είναι συνήθως κι η προϋπόθεση μιας συντριπτικής ήττας στην πρώτη συνάντηση μ’ ένα δυναμικό εχθρό.
Ο πνευματικός λοιπόν αγωνιστής δεν είναι ένας ελεύθερος σκοπευτής, που αυτοσχεδιάζει ανεύθυνα. Είναι ο «επιστήμων» στρατηγός που είναι πάντοτε εν γνώσει όλων των φάσεων και των λεπτομερειακών εξελίξεων των πνευματικών του προσπαθειών. Ό,τι αποκομίζει σαν πείρα πνευματικής στρατηγικής, δεν το παραπέμπει στο σκοτεινό «αρχείο» του ασυνειδήτου, αλλά το στήνει τρόπαιο και μνημείο νίκης αλλά και νήψεως! Η αποκτηθείσα αυτή εμπειρία από τις οδομαχίες μέσα στους δαιδαλώδεις και σκοτεινούς δρομίσκους του ασυνειδήτου αποτελεί πάντοτε τηλαυγή φάρο και άγρυπνο δείκτη της μεθοδικής διεξαγωγής των νέων πνευματικών προσπαθειών. Οι καινούργιες πνευματικές νίκες στηρίζονται στην πείρα που αποκτήθηκε στις προηγούμενες πνευματικές προσπάθειες. Έτσι μόνο εμπεδώνει κανείς το όφελος μιας πνευματικής μάχης και το αξιοποιεί δημιουργικά σε μια συνέχεια πνευματικής αναβάσεως στην ουράνια κλίμακα των αρετών!
Βαθύς γνώστης της δυναμικής όψεως του ασυνειδήτου ο όσιος Νείλος, υπογραμμίζει πολύ ζωηρά την αξία της συνειδητοποιήσεως των περιεχομένων του ασυνειδήτου με την ψυχολογική ερμηνεία ενός ιστορικού γεγονότος από τη ζωή του Ισραήλ. Συγκεκριμένως, ο όσιος πατήρ, αναφέρεται στο Βιβλίο του Ιησού του Ναυή (4, 3 εξ.). Στο χωρίο αυτό διασώζεται μια συμβολική πράξη του μεγάλου αυτού αρχηγού της πορείας προς τη γη της Επαγγελίας, ύστερα από τη θαυματουργική διάβαση του Ιορδάνου από το λαό με επί κεφαλής τη Κιβωτό της Διαθήκης.
*
Μια φορά οι Ισραηλίται επέρασαν τον Ιορδάνη κατά το διάστημα της νυκτός, αφού προηγουμένως απεσύρθησαν τα ύδατά του και ο λαός επάτησε τη κοίτη του ποταμού. Ύστερα από το θαυματουργικό αυτό γεγονός, ο Ιησούς του Ναυή έδωσε την εξής εντολή. Αφού εκάλεσε δώδεκα άνδρες, ένα από κάθε φυλή, τους διέταξε να κατέβουν στη στεγνή ακόμη κοίτη του Ιορδάνου να αναλάβουν καθένας ένα μεγάλο λίθο από την κοίτη αυτή στον ώμο τους και να στήσουν όλοι μαζί τους δώδεκα λίθους κοντά στην όχθη του Ιορ¬δάνου. «ίνα υπάρχωσιν υμίν ούτοι εις σημείον κείμενον διαπαντός, ίνα όταν ερωτά σε ο υιός σου αύριον λέγων, τί εισιν οι λίθοι ούτοι ημίν; και συ δηλώσης τω υιώ σου λέγων. ότι εξέλιπεν ο Ιορδάνης ποταμός από προσώπου κιβωτού διαθήκης Κυρίου πάσης της γης, ως διέβαινεν αυτόν. και έσονται οι λίθοι ούτοι υμίν μνημόσυνον τοις υιοίς Ισραήλ έως του αιώνος» (4, 4-7).
Ο όσιος Νείλος, ερμηνεύων ψυχολογικώς την πράξη αυτή του Ιησού, λέγει ότι αυτή η διαιώνιση της υπομνήσεως ενός θαύματος που έγινε νύκτα σημαίνει «ότι δει τα βύθια της εμπαθούς διαγωγής νοήματα εις φανερόν άγειν και σαφώς στηλιτεύειν... ίνα μόνον ο παρελθών γινώσκει τον τρόπον της διαβάσεως, αλλά και οι το αυτό ποιείν προαιρούμενοι, ευχερή την διάβασιν εκ της μαθήσεως ποιήσωνται και η ετέρων πείρα γένηται και ετέρων διδασκαλία»2.
Τα «βύθια» νοήματα είναι ασφαλώς οι άγνωστες και άδηλες κινήσεις που αποτελούν τη λειτουργία του ασυνειδήτου. Είναι η σκοτεινή πτυχή της προσωπικότητος που μόνο με μια δραματική αυτογνωσία ημπο¬ρεί να κατακτηθή. Με μια αυτογνωσία που δεν ημπορεί να είναι αποκλειστικό κατόρθωμα της προσωπικότητος αυτής. Μάλλον πρέπει να είναι δώρο της Θείας Χάριτος. Γιατί, όπως τα νερά του Ιορδάνου απεσύρθησαν με την παρουσία της Κιβωτού της Διαθήκης, έτσι τα εμπαθή νοήματα αναγνωρίζονται και στηλιτεύονται μόνον με τη βοήθεια της Χάριτος του Θεού. Γι’ αυτό ο όσιος Εφραίμ υπενθυμίζει μια μεγάλη αλήθεια με τη κατανυκτική του προσευχή. «Ναι, Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα»! Έργο της δυνάμεως της Κιβωτού της διαθήκης ήτο η διάβαση του Ιορδάνου, η κατάκτηση της «κοίτης», του εσχάτου δηλ. βάθους της προσωπικότητος. Έργο της προσωπικότητος είναι η ψυχολογική διαιώνιση της κατακτήσεως αυτής, που στη ζωή του νέου Ισραήλ προσφέρει η Χάρη του Θεού. Κι η διαι¬ώνιση αυτή είναι, αλήθεια, μια πορεία πέρα από τον Ιορδάνη, δηλ. πέρα από το ασυνείδητο, με τη δύναμη του Μυστηρίου της Μετανοίας..!
1. Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών. Τόμος Α’, σελ. 205.
2. Ένθ’ ανωτ. σελ. 205.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου