Λόγος τρίτος εις τον Τίμιον Πρόδρομον (εκ της Αποστολικής Σαγήνης).

Πεφοβισμένα και λελυπημένα ευρίσκονται όχι μόνον τα λογικά, αλλά και αυτά τα άλογα ζώα, και σχεδόν και τα αναίσθητα αυτά κτίσματα, όταν είναι περικυκλωμένα από το βαθύτατον της νυκτός σκότος· αλλ’ αφού ανατείλη από την Ανατολήν ο πρωϊνός και λαμπρός Εωσφόρος, ο ακτινοειδής, λέγω, εκείνος αυγερινός, και προμηνύση τοις πάσι τον έκλαμπρον του ηλίου και ολόφωτον ερχομόν, τότε δη τότε το σκότος παρευθύς διαλύεται, ο φόβος εκείνος αφανίζεται και η λύπη εις χαράν μετατρέπεται, και χαίρονται ομού άνθρωποι και ζώα, πάσα κινουμένη πνοή. Πεφοβισμένον και λελυπημένον ευρίσκετο εξ αρχής βέβαια και το γένος ημών των ανθρώπων, με το να ήτο κεκυριευμένον από ένα αφεγγές σκότος μιας βαθυτάτης νυκτός, το οποίον η προπατορική επροξένει αμαρτία· αλλά σήμερον με το να ανατέλλη από μήτρας στειρωτικής, ως άλλος τις πρωϊνός και λαμπρότατος Εωσφόρος, των Προφητών απάντων το αγλαοπυρσόμορφον άγαλμα, ο εν τοις γεννητοίς γυναικών μείζων, ο υπέρτιμος και πανένδοξος Ιωάννης, του νοητού Ηλίου προμηνύων τον υπέρφωτον και υπέρλαμπρον ερχομόν, το σκότος της ασεβείας διαλύεται, ο φόβος αφανίζεται, και άρχεται να λάμπη της ευσεβείας το μέγα και γλυκύτατον φως (ο λαός, φησίν, ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα) και η λύπη των ανθρώπων να μετατρέπεται εις χαράν, και εις πνευματικήν ευφροσύνην και αγαλλίασιν.

Και λοιπόν με κάθε δίκαιον σήμερον, επί τη γεννήσει αυτού, και πατρός αφωνία και μητρός λέλυται ατεκνία και περίοικοι χαίρονται, και συγγενείς τέρπονται, και ο Ουρανός άνωθεν συγχορεύει και η Γη κλατωθεν συμπανηγυρίζει και άνθρωποι μετά Αγγέλων δια το ισάγγελον εορτάζουσι· και προφήται δια τον μέγαν Προφήτην ηδύνονται· και Απόστολοι δια τον άκρον Απόστολον συναγάλλονται· και Μάρτυρες δια τον Πρωτομάρτυρα συνευφραίνονται· και Όσιοι δια τον οδηγόν και καθηγεμόνα της οσιότητος μετά χαράς μεγάλης σκιρτώσι· και Δίκαιοι δια τον υπερασπιστήν της δικαιοσύνης λαμπρώς ευφημούσι· και Διδάσκαλοι δια τον μέγαν Διδάσκαλον και Κήρυκα της μετανοίας πανηγυρικώς σήμερον δημηγορούσιν. Ω και πόσης χαράς μεγάλης γέγονε πρόξενος η λαμπρά αύτη και πανένδοξος του υπερτιμίου Προδρόμου γέννησις! Και ποίος λοιπόν δύναται να εύρη λόγους ικανούς προς ευφημίαν αυτού και αντάξιον έπαινον; Ποίος ημπορεί επαξίως να επαινέση τούτον τον ισάγγελον και υπέρτιμον Άγιον; Ποία γλώσσα (ας είναι και ουρανοφαντορική) έχει τόσην δύναμιν να εγκωμιάση σήμερον εκείνον, όπου ένας αστραπόμορφος και μέγας των ουρανίων Δυνάμεων Αρχιστράτηγος Γαβριήλ τον εγκωμιάζει όχι απλώς και ως έτυχεν, αλλά και με συστολήν τόσην, όπου όλην των εγκωμίων αυτού την υπόθεσιν εις μίαν και μόνην περιέσφιγξε λέξιν, εις το, μέγας· «και έσται μέγας», έλεγεν εις τον Ζαχαρίαν, την σύλληψιν αυτού ευαγγελιζόμενος, «και έσται μέγας ενώπιον Κυρίου»· μέγας, αν και βρέφος μικρόν μέσα εις τας αγκάλας της Ελισάβετ· αλλ’ ανδρωθέν, «οίνον και σίκερα ου μη πίη», με το να είναι εμπεπλησμένον έτι εκ κοιλίας μητρός του από το Πνεύμα το Άγιον· μέγας, διότι τούτο το νεοτεχθέν βρέφος πολλούς των υιών Ισραήλ μέλλει να επιστρέψη επί Κύριον τον Θεόν αυτών. Μέγας θέλει είναι ο Τίμιος Πρόδρομος, διότι θέλει φέρει καρδίας πατέρων επί τέκνα και να ετοιμάση Κυρίω λαόν κατεσκευασμένον και περιούσιον· μέγας, διότι θέλει κάμει τους όχλους να είναι εις τους ενδεείς και απόρους μεταδοτικοί τε και ελεήμονες· μέγας, διότι θέλει απομακρύνει τους αδικητάς τελώνας από του να αρπάζουν παρά το διατεταγμένον τα ξένα τε και αλλότρια πράγματα· μέγας, διότι θέλει ημερώσει και τους ασπλάγχνους και ανηλεείς στρατιώτας, ώστε να μη διασείσουν, και να μη συκοφαντούν, αρκούμενοι εις τον διωρισμένον μισθόν· μέγας, διότι θέλει ετοιμάσει την οδόν του Κυρίου, και ευθείας να κάμη τας τρίβους αυτού, καθώς γέγραπται· μέγας, διότι θέλει αναζωσθή τον ζήλον του Ηλιού εν Πνεύματι, και δυνάμει πολλή, ώστε να ελέγχη παρανόμους βασιλείς, και ηγεμόνας αδίκους, να επιτιμά Γραμματείς, και Φαρισαίους να ονειδίζη· μέγας, διότι ο μέγας και ουράνιος εν υψίστοις θεάνθρωπος Ιησούς εν τοις του Ιορδάνου μέλλει να βαπτισθή υπ’ αυτού ύδασι· μέγας, διότι θέλει ιδεί σχιζομένους τους ουρανούς, και το Πνεύμα ωσεί περιστεράν επί τον Ιησούν κατερχόμενον· μέγας, διότι απάντων των Προφητών μείζων υπό του ιδίου Θεού μετ’ ολίγον θέλει μαρτυρηθή· μέγας, διότι εις ολίγον καιρόν θέλει γίνει πρώτος των Αποστόλων, οδηγός των Οσίων, έξαρχος των Μαρτύρων και υπερασπιστής των Δικαίων· μέγας, διότι πάντες εθαύμασαν σήμερον επί τη γεννήσει αυτού, και όλοι εχάρησαν χαράν μεγάλην σφόδρα, ότι χειρ Κυρίου ην μετ’ αυτού· μέγας, διότι αφού την του πατρός αφωνίαν διέλυσε, φόβος μέγας επί πάντας του περιοικούντας εγένετο. Μέγας προσέτι και κατ’ αυτό μόνον το όνομα Ιωάννης· δια τούτο και άνωθεν υπό του Παναγίου Πνεύματος του εδόθη δια του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, προς τον Ζαχαρίαν λέγοντος· «και καλέσεις το όνομα αυτού Ιωάννην»· και η μήτηρ αυτού προς τους περιοικούντας· «ουχί, αλλά κληθήσεται Ιωάννης· και ο πατήρ αυτού αιτήσας πινακίδιον έγραψε λέγων, «Ιωάννης έσται το όνομα αυτού», και τούτο διότι, δια να θαυματοποιηθή καθώς από τα άπερ θέλει κατορθώσει υπέρ άνθρωπον ισάγγελα έργα, ούτω και από το όνομα Ιωάννης· μέσα εις το οποίον είναι πολλά, αλλ’ υπερφυή, αλλά μυστηριώδη, αλλά θαυμαστά και παράδοξα πράγματα, ώστε εκπλήττεται και υπερθαυμάζει κάθε νους ου μόνον θεολογικός, αλλά και αγγελικός. Και πρώτον μεν, ότι αν στοχασθής τούτο το όνομα Ιωάννης, θέλεις το εύρει να είναι από επτά στοιχεία συγκείμενον· Ι.Ω.Α.Ν.Ν.Η.Σ. δια να πληρωθή εκείνο, όπου η Προφήτις είπεν Άννα· «ότι στείρα έτεκεν επτά»· ένα μεν, δια την του επτά αριθμού τιμήν, όστις είναι παρά τη θεία Γραφή ιερός και σεβάσμιος· άλλο δε ότι και τα επτά ταύτα στοιχεία, το ι, δηλαδή, το ω, το αν, το άλλο ν, το η, και το ς, ανίσως και τα θεωρήση κατά βάθος τις, θέλει τα εύρη να έχη το κάθε ένα ξεχωριστά κάποιαν μυστικήν και απόκρυφον έννοιαν, ώστε αν θελήση να κάμη εις αυτά (όχι την προσήκουσαν εξήγησιν, διότι είναι αδύνατον εις θνητήν φύσιν) μίαν παραμικράν σκιαγραφίαν, πρέπει να είναι και σοφός εις τον νουν, και ταχύς εις το γράφειν, και ελεύθερος εις το λέγειν και προ τούτων να έχη και Πνεύμα άγιον, όπου να τον φωτίζη να εννοή, να τον κινή να γράφη, και να τον βοηθή να λέγη· αλλ’ εγώ ο δυστυχής και εις τον νουν άσοφος και εις το γράφειν αργός, και εις το λέγειν απαίδευτος, και Πνεύματος αγίου δια τας πολλάς μου αμαρτίας άμοιρος, πως λοιπόν θέλω δυνηθή να πλεύσω εις εν αδιεξήγητον υψηλών νοημάτων πέλαγος, και να μη πνιγώ, και όλος να καταβυθισθώ; Αλλά πάντα δυνατά τω πιστεύοντι, είπεν ο Κύριος· εγώ και πιστεύω αναμφιβόλως ότι δι’ αυτήν την ώραν θέλει μου βοηθήσει ο Τίμιός μου Πρόδρομος Ιωάννης εις το να διαπλεύσω αβλαβώς τε και ακινδύνως τούτο το μέγα και ανεξιχνίαστον πέλαγος, όχι δια ιδικήν μου (μη γένοιτο), αλλά δια δόξαν αυτού τε και έπαινον, τον οποίον πρέπει να κράξω πρώτον συμβοηθόν τε και αντιλήπτορα, προς αυτόν ευλαβώς λέγων. Ω θαυμαστέ, και πράγμα και όνομα, Ιωάννη πανεύφημε, ένσαρκε Άγγελε, των Προφητών η κρηπίς και πάντων των Αγίων υπέρτιμε Άγιε, καθώς την της μητρός σου ατεκνίαν, και την του πατρός σου διέλυσας αφωνίαν, ούτω σήμερον και τα δεσμά της εμής διάλυσον αμαθείας· και εμού μεν και νουν φώτισον και καρδίαν, δια να δυνηθώ να φανερώσω τα εν τω σω ονόματι κεκρυμμένα μυστήρια· τούτων δε των ευλαβητικών σου πανηγυριστών λάμπρυνον τους νοητούς της ψυχής οφθαλμούς, ίνα και τα ακροασθούν και σεπτώς να τα ασπασθούν. Περί του Ι. Να πολυλογώ, η ώρα δεν μας συγχωρεί. Όθεν επειδή ανωτέρω είπον, ότι το Ιωάννης, όνομα του Τιμίου Προδρόμου, είναι από επτά στοιχεία Ι.Ω.Α.Ν.Ν.Η.Σ. συγκείμενον, και αυτά πάλιν ένα προς ένα έχουν κάποιαν μυστικήν έννοιαν, ιδού όπου αρχίζω να κάμω με συντομίαν μεγάλην (Θεού βοηθούντος μοι) μίαν παραμικράν σκιαγραφίαν προς ημετέραν αγάπην, αρχίζων πρώτον από το α΄ στοιχείον, όπου είναι το Ι, και ας έχω παρακαλώ την υμετέραν ακρόασιν μετά προσοχής μεγάλης, διότι τα εξής ρηθησόμενα, ως θεολογικά, είναι πολύ υψηλά και μεγάλα. Τούτο το Ι, όπου είναι εις την αρχήν του ονόματος Ιωάννης, περιέχει πολλά και ανέκφραστα πράγματα· πλην εγώ δια το στενόν του καιρού, όλα τα παρατρέχω, και έρχομαι να ειπώ μόνον εκείνα όπου εις την υπόθεσιν του πανηγυρικού μας λόγου συντείνουν. Φαίνεται εις πολλά μέρη της θείας Γραφής, ότι ο Θεός πρώτον εδημιούργησε τας Αγγελικάς Δυνάμεις, τας οποίας διαιρεί ο Αρεοπαγίτης Διονύσιος εις τρεις Ιεραρχίας· και αυτάς πάλιν τας υποδιαιρεί εις εννέα τάγματα· α΄ εις Σεραφίμ· β΄ εις Χερουβίμ· γ΄ εις Θρόνους· δ΄ εις Κυριότητας· ε΄ εις Δυνάμεις· στ΄ εις Εξουσίας· ζ΄ εις Αρχάς· η΄ εις Αρχαγγέλους· και θ΄ εις Αγγέλους. Είναι δε και το τάγμα του Εωσφόρου, όπερ ουρανόθεν έπεσε δια την έπαρσιν και υπερηφάνειάν του. Ιδού ότι όλα τα Αγγελικά τάγματα (όσα εξ αρχής ο Θεός εδημιούργησε) είναι δέκα· το δέκατον λοιπόν ξεπεσμένον τάγμα, έχει να αναπληρωθή και να γεμίση από τους Μοναχούς· δια τούτο και η Καλογερική Αγγελικόν λέγεται σχήμα, και είναι κατά αλήθειαν· διότι αν οι Άγγελοι παρθενεύουν, αλλά και η καλογερική με παρθενίαν σεμνύνεται· αν οι Άγγελοι αγρυπνούσιν, αλλ’ εις αγρυπνίας και η καλογερική καταγίνεται· αν οι Άγγελοι ανώτεροι τροφής δια το άϋλον, αλλά και η καλογερική με νηστείας διάγει· αν έργον Αγγέλων η ακατάπαυστος προς Θεόν δοξολογία, αλλά τούτο ίδιον και των Μοναχών· αν δια το κούφον της φύσεως με πτερά ζωγραφίζωνται οι Άγγελοι, αλλ’ ιδού πτερά και εις τους Μοναχούς. Ποία; Το επανωκαλύμμαυχον· όθεν Αγγελικόν σχήμα η καλογερική, από την οποίαν έχει να αναπληρωθή το ξεπεσμένον του Εωσφόρου τάγμα, καθώς είπομεν. Δια τούτο λοιπόν φθόνω κινούμενος πολύ πολεμεί ο διάβολος την καλογερικήν, διότι αύτη θα καταλάβη (αν κατά το εαυτής επάγγελμα ζήση) τον τόπον του φωτισμού και της δόξης του Εωσφόρου, την οποίαν είχεν αυτός προ του ξεπεσμού του, καθώς λέγει και εις την Αποκάλυψιν του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου· «ουδείς ηδύνατο μαθείν την ωδήν εκείνην, ειμή αι εκατόν τεσσαράκοντα χιλιάδες οι ηγορασμένοι από της γης· ούτοι εισιν, οι μετά γυναικών ουκ εμολύνθησαν· παρθένοι γαρ εισιν· ούτοι εισιν, οι ακολουθούντες το Αρνίον, όπου αν υπάγη· ούτοι ηγοράσθησαν από των ανθρώπων απαρχή τω Θεώ και τω Αρνίω», αυτοί, λέγω, οι ακολουθήσαντες το Αρνίον, το υπέρ της του κόσμου σωτηρίας σφραγιασθέν, Παχώμιος, Αντώνιος, Ονούφριος, Ευθύμιος, Αθανάσιος και πάντες οι Όσιοι, από τον Τίμιον Πρόδρομον έλαβον το παράδειγμα της καλογερικής· εις τούτου τα ίχνη επεριπάτησαν, τούτου την ερημικήν ζωήν εμιμήθησαν, και εις τούτο όπου λέγω δεν είναι τις, όπου να αντείπη· ώστε ο Τίμιος Πρόδρομος είναι ο πρώτος και αρχηγός του Μοναχικού τάγματος, το οποίον ομού με την ανατολήν της λαμπροτάτης αυτού και χαρμοσύνου γεννήσεως και αυτό συνανέτειλεν. Ας έλθωμεν δε τώρα εις το Ι· τούτο πόσα σημαίνει κατά τον αριθμόν; δέκα· ιδού λοιπόν ο δέκατος ούτος αριθμός του Ι, όπου μας παρασταίνει φανερώτατα τον ανακαινισμόν και την ανόρθωσιν του ξεπεσμένου δεκάτου τάγματος, το οποίον ο Τίμιος Πρόδρομος με την ισάγγελον ζωήν του έμελλε να ανακαινίση· και ταύτα μεν περί του Ι, το οποίον είναι μόνον σύμβολον φανερόν του Τιμίου Προδρόμου. Περί του Ω. Το δε κατόπιν Ω προεικονίζει φανερά την πρώτην του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού παρουσίαν· και στοχάσου δια να ιδής την αλήθειαν· είπομεν ανωτέρω, πως το Ι προεικονίζει τον Τίμιον Πρόδρομον· πρώτον λοιπόν το Ι, κατόπιν από το Ι ακολουθεί το Ω. Τούτο το Ω, κατά τους γραμματικούς, πόθεν σύγκειται; Από δύο ΟΟ· όταν σμίξης δύο ΟΟ, κάμνεις ένα Ω· τούτο το Ω, και κατά την φωνήν και κατά την σύνθεσιν, προεικονίζει τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, ότι μέγας Θεός ο Χριστός· και ότι εκ δύο φύσεων σύγκειται ασυγχύτως Θεότητός τε και Ανθρωπότητος ο Χριστός, καθώς και το Ω εκ δύο ΟΟ, ταύτα δε τα δύο ΟΟ δεν είναι άλλο παρά δύο σφαιροειδείς κύκλοι· ο δε κύκλος ούτε αρχήν έχει ούτε τέλος· όθεν και ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός ούτε αρχήν έχει ούτε τέλος· διότι, αν τον στοχασθής καθ’ ο Θεόν, τον ευρίσκεις να είναι άναρχος τε και ατελεύτητος κατά την Θεότητα· αν τον στοχασθής και καθ’ ο άνθρωπον, όπου συνελήφθη ασπόρως μέσα εις την άμωμον γαστέρα της αειπαρθένου Μαρίας, άναρχος ως από μέρους κατά τι και κατά την σάρκα· διότι αρχή της σαρκός των μετά τον Αδάμ επιλοίπων ανθρώπων είναι η σπορά του ανδρός· αν τον στοχασθής δε και καθ’ ο δεν υπέστη διαφθοράν μέσα εις τον τάφον η αυτή παναγία Του σαρξ, υπάρχει και ατελεύτητος, μη διαλυθείσα εις χουν, όστις είναι των ανθρωπίνων σωμάτων η αρχή και το τέλος· «χουν γαρ λαβών ο Θεός, έπλασε τον άνθρωπον», θαυμαστή λοιπόν παρομοίωσις του Ω με τον Χριστόν, δια τούτο και έλεγεν εις την Αποκάλυψιν του Θεολόγου Ιωάννου ο ίδιος· «εγώ ειμι το Α και το Ω». Και λοιπόν το Ι ο Πρόδρομος έμπροσθεν του Ω, του Χριστού, καθώς γέγραπται· «ιδού εγώ αποστέλλω τον Άγγελόν μου προ του προσώπου σου, ος κατασκευάσει την οδόν σου έμπροσθέν σου». Ταύτα μεν περί του Ω. Περί του ΑΝ, και του ετέρου Ν. Λέγομεν δε και περί του ΑΝ, και του ετέρου Ν, εν βραχυλογία δια το στενόν του καιρού. Πρώτον λοιπόν το Ι (ο Πρόδρομος), κατόπιν τούτου το Ω (ο Χριστός), ιδού η πρώτη παρουσία του Χριστού· κατόπιν δε από το Ω (τον Χριστόν) τι ακολουθεί; Το ΑΝ. Τούτο το ΑΝ τι θέλει να ειπή; Ανάστασις· τίνος; Του ετέρου Ν. τι θέλει να ειπή τούτο το δεύτερον Ν; νεκρών. Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών· ιδού και η Δευτέρα του Χριστού παρουσία, όπου μέλλουν να αναστηθούν οι νεκροί· ταύτα μεν περί του ΑΝ, και του ετέρου Ν. Περί του Η. Κατόπιν δε του ΑΝ και του ετέρου Ν (όπου λέγουν Ανάστασιν νεκρών) τι έπεται; Το Η· τούτο το Η πόσα σημαίνει κατά τον αριθμόν; οκτώ· ιδού λοιπόν όγδοος αριθμός· τι εικονίζει ούτος ο όγδοος αριθμός; Τον όγδοον αιώνα της μακαρίας και τρισολβίου ζωής· «προσδοκώ ανάστασιν νεκρών, και ζωήν του μέλλοντος αιώνος», ταύτα μεν και περί του Η. Περί του Σ. Κατόπιν δε από το Η (όπου εικονίζει τον όγδοον αιώνα της μακαρίας ζωής) τι ακολουθεί; Το Σ. «Ιωάννης γαρ έσται το όνομα αυτού»· τούτο το Σ πόσα δηλοί κατά τον αριθμόν; διακόσια· ταύτα τα διακόσια πόθεν αμέσως σύγκεινται; Από δύο εκατοντάδας· δις γαρ εκατόν διακόσια· ο εκατοστός αριθμός παρά τη θεία Γραφή πως ονομάζεται; τέλειος· αλλ’ επειδή ο εκατοστός αριθμός τέλειος, άρα ο δις εκατοστός υπερτέλειος· ιδού λοιπόν ο υπερτέλειος ούτος αριθμός, όπου εικονίζει το υπερτέλειον, το απέραντον και ατελεύτητον της αιωνίου και μακαρίας ζωής· ταύτα μεν και περί του Σ. Αλλ’ ω διαυγέστατον Ι, και του εκ του δύο ΟΟ συντεθειμένου Ω, πανέκλαμπρε Πρόδρομε· ευκταιότατε και πανευφρόσυνε του ΑΝ, του εν τω Άδη κειμένουΝ, προσκυνητά κληρονόμε του ΗΣ, αγιώτατε επτά αριθμέ, επτάφωτε λύχνε της Τρισηλίου Θεότητος, κρυφιώτατε μύστα και κατ’ αυτό μόνον το επτάστοιχον Ι.Ω.Α.Ν.Ν.Η.Σ, όνομα των απορρήτων του Θεού Μυστηρίων, χάρισόν μοι παρακαλώ σε  του Ν της αθλίας ψυχής μου το ΑΝ, τη απαύστω προς το Ω και ακοιμήτω πρεσβεία σου, και αξίωσον του ΗΣ πάντας ημάς τους ευλαβώς την σην πανένδοξον εορτάζοντας γέννησιν.