Παναγία η Νιαμονίτισσα

Η μυροβόλος Χίος, η « παιπαλόεσσα », κατά τον Όμηρο, για το βραχώδες και ορεινό έδαφός της, εθεωρείτο από τους αρχαίους « ως μία των Μακάρων νήσων » για τα φυσικά της πλεονεκτήματα. 

Αυτή η ονομασία θα της ταίριαζε μεταφορικά και για την ευλάβεια των κατοίκων της. Στην αρχαιότητα ήταν γεμάτη αγάλματα και ειδωλολατρικούς ναούς. Αλλά και στη χριστιανική εποχή το πλήθος των ιερών ναών της κινεί την περιέργεια του κάθε επισκέπτου. « Η χιακή κοινωνία σημειώνει ο Μ. Ιουστινιάνης το 1606, είναι ευλαβέστατη, ενώ ο κλήρος της πολύ πιο αξιόλογος από άλλων περιοχών ». Έχει επίσης να επιδείξει πολλούς αγίους και πολλά μοναστήρια. 

Λίγα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού, στους πρόποδες του Προβάτου όρους, προβάλλει το πιο αξιόλογο μοναστήρι της Χίου, η παλαίφατη Νέα Μονή. Το πατριαρχικό αυτό σταυροπήγιο, με τα βασιλικά χρυσόβουλα και τα περίφημα ψηφιδωτά, είναι οχυρωμένο από φυσικά και τεχνητά τείχη και πύργους, τμήματα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. 
Οι κτιριακές εργασίες της μονής άρχισαν το 1034 από τους χιώτες Νικήτα, Ιωσήφ και Ιωάννη. Πολύτιμο συμπαραστάτη στην προσπάθεια τους αυτή είχαν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θʼ τον Μονομάχο. 
Στα ιστορικά της μονής είναι διάχυτη η παράδοση για τη θαυμαστή εύρεση της Παναγίας Νιαμονίτισσας. Αυτή τη θαυματουργή εικόνα ανακάλυψαν μέσα σε πυκνό δάσος οι τρεις κτίτορες, τριγυρισμένη από αδιαπέραστα βάτα και χαμόκλαδα. 
Η θεία μορφή της Θεοτόκου παριστάνεται σε μια ιδιότυπη και μοναδική στάση :  Κρατά στα χέρια το θείο Βρέφος, αλλά εικονίζεται όρθια, με ανοιχτή τη μητρική αγκαλιά και τα πόδια σε στάση βηματισμού. 
Η ιερή εικόνα της Νιαμονίτισσας σώζεται συχνά η ίδια θαυματουργικά από πυρκαγιές, αλλά και σώζει από σφαγές, επιδρομές και λοιπές περιπέτειες, που δοκίμασε η Νέα Μονή στην ιστορική διαδρομή της.