ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΗΝ ΗΛΙΑΝ – ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

Ολίγοι ημίν σήμερον οι παραγενόμενοι· άρα τι το αίτιον; Μνήμη Μαρτύρων επιτελούμεν, και ουδείς ημίν απήντησεν· άρα το διάστημα της οδού εις ραθυμίαν ενέβαλε; Μάλλον δε ου το διάστημα της οδού, αλλ’ η ραθυμία αυτούς ενεπόδισεν. Ώσπερ γαρ τον σπουδαίον και διεγηγερμένον τη προαιρέσει ουδέν δύναται κωλύσαι, ούτω δη τον ράθυμον και αναπεπτωκότα πάντα δύναται κωλύσαι. Οι Μάρτυρες το ίδιον αίμα εξέχεον υπέρ της αληθείας, συ δε ουδέ βραχείας οδού καταφρονείς; Εκείνοι την κεφαλήν απέθεντο δια τον Χριστόν, συ δε ουδέ έξω της πόλεως απαντήσαι θέλεις δια τον Δεσπότην; Ο Δεσπότης δια σε απέθανε, και συ δι’ αυτόν οκνείς; Μνήμη Μαρτύρων, και συ ραθυμείς και αναπέπτωκας; Δέον εστί σε παραγενέσθαι και ιδείν τον διάβολον ηττώμενον, και Μάρτυρα νικώντα, και Θεόν δοξαζόμενον, και Εκκλησίαν στεφανουμένην.

Αλλ’ η πρόφασις αυτών αύτη· αμαρτωλός ειμι, φησί, και ου δύναμαι απαντήσαι. Αυτό γαρ τούτο, ότι αμαρτωλός ει, απάντησον ίνα μη εκπέσης της δικαιοσύνης. Τις δε των ανθρώπων άνευ αμαρτίας, ειπέ μοι; Αλλά δια τούτο θυσία και Εκκλησία, δια τούτο ευχαί και νηστείαι, επειδή πολλά τα τραύματα της ψυχής· δια τούτο και τα φάρμακα κατ’ αυτών εύρηνται, και προς έκαστον των τραυμάτων της ψυχής κατάλληλον φάρμακον κατεσκευάσθη. Έχεις Εκκλησίαν θυσίας επιφερομένην, ευχάς Πατέρων, Πνεύματος Αγίου χορηγίαν, Μαρτύρων μνήμας, συναθροισμών Αγίων, και πολλά τοιαύτα δυνάμενά σε από αμαρτίας ανακαλέσασθαι εις δικαιοσύνην· ουκ απήντησας εις ευχήν Μαρτύρων, ποίαν έχεις συγγνώμην; Ουδέν  των δεινών εν τω μέσω, και ενεποδίσθης της προς τους Μάρτυρας ομονοίας; Αλλ’ φροντίς σε βιοτική εκράτησεν; Έτι μείζον το έγκλημα. Μικράν ώραν ουκ εδάνεισας τω Θεώ, ίνα λάβης ολόκληρον ημέραν; Αμαρτωλός ειμι, φησί, και ου δύναμαι· επειδή αμαρτωλός ει, δια τούτο είσελθε· ή ουκ οίδας, ότι και αυτοί οι τω θυσιαστηρίω παρεδρεύοντες αμαρτίαις εισί προσηλωμένοι; Σάρκα γαρ εισιν ενδεδυμένοι, και αίματι συμπεπλεγμένοι, και οστέοις εισί συνδεδεμένοι, και αυτοί ημείς οι επί του θρόνου καθεζόμενοι και διδάσκοντες, αμαρτίαις συμπεπλέγμεθα. Αλλ’ ουκ απογινώσκομεν της του Θεού φιλανθρωπίας, ουδέ απανθρωπίαν αυτώ περιάπτομεν· πάντες γαρ άνθρωποι εσμεν εκ των αυτών συμπεπλεγμένοι, και ου παραιτούμεθα την διδασκαλίαν, εις το πέλαγος αφορώντες της του Θεού φιλανθρωπίας. Και υμείς αμαρτήσαντες εάν εισέλθητε, ου τοσούτον το έγκλημα· υπό γαρ διδασκαλίαν εστέ· ημείς δε όσω μάλλον τω αξιώματι υπερέχομεν, τοσούτω και τω εγκλήματι υποκείμεθα· άλλο γαρ εστι τον διδασκόμενον αμαρτάνειν, και άλλο τον διδάσκοντα· αλλ’ όμως ου παραιτούμεθα τούτο, ίνα μη προφάσει ταπεινοφροσύνης εις ραθυμίαν εμπέσωμεν. Και τούτο κατά θείαν διοίκησιν γέγονε, το τους ιερείς και αυτούς αμαρτίαις υποπεσείν. Και άκουσον πως εστιν· οι διδάσκαλοι αυτοί και οι ιερείς, ει μη ημάρτανον, μηδέ υπέκειντο τοις πάθεσι του βίου, απάνθρωποι ήμελλον είναι περί τους άλλους και ασύγγνωστοι· αλλά δια τούτο και αυτούς τους ιερείς πάθεσι δουλεύειν παρεσκεύασε, και τους άρχοντας, ίνα εξ ων αυτοί πάσχουσι, και τοις άλλοις συγγνώμην διδώσι. Και αεί ούτω διώκησεν ο Θεός, και ου μόνον νυν, αλλά και πάλαι, και οις έμελλεν εμπιστεύσαι την Εκκλησίαν και τον λαόν, τούτοις συνεχώρησεν αμαρτία υποπεσείν, ίνα εκ των οικείων πταισμάτων φιλάνθρωποι γένωνται περί τους άλλους. Ει γαρ μη ημάρτανον αυτοί, ουδεμίαν συγγνώμην είχον δούναι τοις αμαρτάνουσιν, αλλ’ απάνθρωποι γενόμενοι πάντας εκθερίζειν είχον της Εκκλησίας. Ότι δε ταύτα τούτον έχει τον τρόπον, και τούτο ου στοχαζόμενος λέγω, φέρε εξ αυτής της θεωρίας είπωμεν. Πέτρος έμελλε πιστεύεσθαι τας κλεις της Εκκλησίας, μάλλον δε και επιστεύθη τας κλεις των ουρανών, και ήμελλε πιστεύεσθαι το πλήθος του λαού. Τι γαρ φησι προς αυτόν ο Δεσπότης; Ο εάν δήσης επί της γης, έσται δεδεμένον εν τοις ουρανοίς, και ο εάν λύσης επί της γης, έσται λελυμένον εν τοις ουρανοίς. Τι δε μέχρι Πέτρου εστώς την υπόθεσιν ταύτην τοσαύτην είρηκα, και ουκ ανέρχομαι μικρώ τω λόγω επί άλλο πρόσωπον; Φέρε μοι εις το μέσον λέγω δη Ηλίαν, τον Προφήτην εκείνον, τον επίγειον Άγγελον και επουράνιον άνθρωπον, τον χαμαί βαδίζοντα και τα ουράνια ηνιοχούντα, τον τρίπηχυν άνθρωπον και υψηλοβατούντα, και εις αυτάς αναπετασθέντα του ουρανού τας αψίδας, τον των υδάτων ταμίαν ου η γλώττα θησαυρός εγένετο των υδάτων και κλεις των ουρανών· ο πένης και πλούσιος, ο ιδιώτης και φιλόσοφος· πένης μεν, ότι μηδέν εκέκτητο, πλούσιος δε, ότι τα νέφη του υετού εν τη γλώττη κατείχε. Και αυτός απότομος ην περί τους αμαρτάνοντας ούτως ως εύξασθαί ποτε υετόν μη δούναι· και τι λέγει; Ζη Κύριος, φησίν, ει έσται υετός επί της γης, ει μη δια στόματός μου. Τι ποιείς, Ηλία; Τι αποφαίνει; Καν εύξαι τον Δεσπότην, και ούτω πλήρωσον τον λόγον. Ζη Κύριος, ει έσται υετός, ει μη δια στόματός μου. Που εισιν οι αιρετικοί οι λέγοντες, ότι ο Υιός του Θεού εύχεται; Άθλιε και ταλαίπωρε και αναίσχυντε·Ηλίας αποφαίνεται, και ο Υιός εύχεται; Ο δούλος κελεύει, και ο Δεσπότης παρακαλεί; Ουδέ ως τω Ηλία χαρίζη αυτώ την τιμήν; Ου θέλεις ως τω δούλω ούτω και τω Δεσπότη την ισομοιρίαν χαρίσασθαι; Ουκ εύχεται εκείνος, ουδέ παρακαλεί, αλλά λόγον αληθείας προέβαλε, και τον ουρανόν έκλεισεν. Εύξαι πρώτον, Ηλία. Αλλά τι Ηλίας; Οίδα τον εμόν Δεσπότην, ότι υπακούει μου· από γαρ ζήλου τούτο ποιώ. Ω καινών και παραδόξων πραγμάτων! Είδες Δεσπότην υπό ευνοίας δούλου νενικημένον; Και γαρ ο Ηλίας από ζήλου πολλού τούτο εποίησεν. Έβλεπε γαρ πολλά άτοπα γινόμενα· έβλεπε πορνείαν μετά πολλής της κακίας πολιτευομένην. Νυξ γαρ ην, δι’ ο και κατείχε την οικουμένην άπασαν· νεφέλη πυκνοτάτη εκάλυπτε τα σύμπαντα. Πάντες γαρ προέκοπτον επί το κακόν· οικουμενικόν ην ναυάγιον, ουχ υδάτων, αλλά ασελγείας· σωφροσύνη εκποδών, και ακολασία επομπεύετο· αρετή εδιώκετο, και κακία ενηβρύνετο· βουνοί και όρη και νάπαι, και οδοί, και ταμεία και ο αήρ εμολύνετο· ο ήλιος εκαπνίζετο, η γη εμιαίνετο, ο ουρανός εξουθενείτο, η κτίσις πάσα ενόσει από ειδωλολατρίας· ως εν νυκτί πάντες περιεπάτουν, ουδενί προσέχοντες των κτισμάτων, λίθον έβλεπον και ως θεόν προσεκύνουν· ξύλον έβλεπον, και τούτο ομοίως θεόν ενόμιζον. Νυξ αυτούς είχε πυκνοτάτη· τον κτίστην έβλεπον, και τοις κτίμασι προσεκύνουν. Ηλίας μόνος ην τον λύχνον έχων της αρετής, καθάπερ επί κορυφής όρους της φιλοσοφίας καθεζόμενος και ασκών, μόνος μεν έχων τον λύχνον της ευσεβείας, ουδένα δε ωφέλει το φώτισμα δια το κάρω αυτούς κατακείσθαι, και ειδωλολατρία αυτούς κατέχεσθαι. Εμαίνετο ουν ο Ηλίας, επρίζετο, ωδύρετο, ρήματα ελάλει, ουδείς ήκουε· παρεκάλει, ουδείς ηνέσχετο· λοιπόν από ζήλου προσαγαγείν αυτούς θέλει και παιδεύσαι, ίνα καν ούτω τω λιμώ τηκόμενοι επί τον Δημιουργόν τη ευχή φθάσωσιν, ίνα ο λιμός υπόθεσις αυτοίς γένηται ευσεβείας. Αλλ’ ουδέν δύναται αυτούς, φησι, παιδεύσαι ο λιμός· ούτω γαρ πανταχόθεν στενούμενοι επί τον πάντων κτίστην χωρήσουσι. Τι ουν Ηλίας; Ζη, φησι, Κύριος, ει έσται υετός, ει μη δια στόματός μου. Εξήλθεν ο λόγος του Προφήτου, και ευθέως ο αήρ μετεβλήθη, ο ουρανός χαλκός εγένετο, ου την φύσιν μεταβαλών, αλλά την ενέργειαν χαλινωθείς· ευθύς τα στοιχεία μετεσχηματίζετο. Ενέπεσεν ο λόγος του Προφήτου, καθάπερ πυρετός, εις τας λαγόνας της γης, και πάντα ευθύς εξηραίνετο, πάντα ηρημούτο, πάντα εξηφανίζετο· έβλεπον ευθέως βοτάνας ξηραινομένας, και φυτά και δένδρα κάρπιμα και άκαρπα, τα εν πεδίοις, τα παρά θάλασσαν, πάντα αθρόως ξηραινόμενα, πάσαν έμψυχον ηλικίαν αφανιζομένην, οδυρμόν παιδίων και κλαυθμόν μητέρων, και απογνωσίαν πολλήν. Εις λόγος του Προφήτου εξήλθε, και βλέπε πόσα ειργάσατο. Πάντα τοίνυν απέθνησκον, τα θηρία, τα κτήνη, τα παιδία, οι άνθρωποι, τα ζώα, τα πετεινά, άπαντα· οικουμενικόν ναυάγιον ην, και η συμφορά πάσαν ομού κατέλαβε την γην· ουδείς ανεσώζετο, αλλά πάντες από της αβροχίας απέθνησκον, τα φυτά εξηραίνετο, πηγαί, ποταμοί, λίμναι, και πάντα απλώς απώλοντο. Οικουμενικόν ναυάγιον κατείχε πάσαν την οικουμένην, ου δι’ ύδατος, αλλά δι’ αβροχίας· ο ουρανός εδέδετο, και λοιπόν επείχετο, και την φύσιν όλην μετέβαλε. Πάντα ουν απέθανε θεηλάτω οργή και απώλετο· ουκ έμελε δε τω Ηλία περί ουδενός· εμέθυε γαρ τω ζήλω· πάσα ουν άωρος ηλικία ετελεύτα. Τι ποιείς, Ηλία; Έστω οι νεανίσκοι ήμαρτον· τι τα παιδία παιδεύονται; Έστω, οι άνθρωποι ήμαρτον, τι τα κτήνη συναποθνήσκουσι; Τοσαύτην ασπλαγχνίαν περιβέβλησαι; Ουδενός σοι μέλει περί των ανθρώπων· ου γυναίκα έχεις, ου παιδίον· καταφρονείς των απολλυμένων. Τι ουν ο Θεός προς αυτόν; Άπελθε, φησίν, επί τω ποταμώ Χοράθ, και εντελούμαι κόραξι του διατρέφειν σε εκεί. Πάλιν αν ηδέως εροίμην τον Ιουδαίον εις μέσον αγαγών, ίνα δείξω αυτώ ότι ο νόμος τα του νόμου ανέτρεπε, και αυτός εις εαυτόν ούτε το στάσιμον, ούτε το όρθιον είχεν· ου γαρ ην αλήθεια, αλλά σκιά· εκείνα σκιά, ταύτα αλήθεια· εκείνα τύπος, ταύτα πράγματα. Ον σέβη Ηλίαν, ον προσδοκάς έρχεσθαι, περί ου πολύν έχεις τον λόγον, και Προφήτην αυτόν καλείς, ούτος πως υπό κόρακος ετρέφετο; Ο γαρ κόραξ κατά τον νόμον ακάθαρτος, και ούτως ο νόμος διηγόρευσεν ακάθαρτον είναι τον κόρακα. Και πως ουν ο Προφήτης ετρέφετο υπό του ακαθάρτου κόρακος; Ει γαρ ο νόμος ακάθαρτον τον κόρακα έλεγε, πάντως ο εκτου κόρακος τρεφόμενος ακάθαρτος αν είη; Αλλά τούτο ουκ ην, άπαγε, μη γένοιτο! Αλλ’ ο Ηλίας υπό κόρακος ετρέφετο, ουδέν ακάθαρτον των υπό Κυρίου κτισθέντων νομίζων. Είτα εκείθεν, επειδή χρόνος διήλθε, και λοιπόν ο ποταμός εξηράνθη, εγείρει τον Προφήτην εις τροφήν. Άπελθε, φησίν, εις Σαρεφθά της Σιδωνίας, και εντελούμαι γυναικί χήρα του διατρέφειν σε εκεί· τούτο δε κατά τινα οικονομίαν ο Θεός εποίει. Επειδή γαρ ουκ ήδει Ηλίας τα γινόμενα (εν ενί γαρ τόπω εκαθέζετο, ουκ έβλεπε την οικουμενικήν συμφοράν, πως πάντα εξηράνθη, πως αι λίμναι, πως οι ποταμοί, πως τα φυτά, πως τα δένδρα, πως τα άωρα, πως τα ώριμα, πως τα έγκαρπα, πως τα άκαρπα, πως τα παρά πηγαίς, τα παρά λίμναις των υδάτων, την άλωσιν των πτηνών, των κτηνών, των άλλων απάντων, των παιδίων τον θάνατον, των μητέρων τους ολολυγμούς, την οικουμενικήν εκείνην συμφοράν), εγείρει αυτόν ο Θεός, και ποιεί αυτόν άπειρον γην οδεύσαι εκείθεν έως Σιδώνος, ίνα καν ούτως ιδών Ηλίας τα γενόμενα, αξιώση τον Δεσπότην αυτού δούναι υετόν. Πέμπει ουν αυτόν δια τούτο την μακράν οδόν εκείνην, ουχ ως μη δυνάμενος αυτόν εκεί τρέφειν ο Θεός, αλλ’ ως θέλων επιδείξαι τω Ηλία την συμφοράν, ίνα αξιώση αυτόν περί βροχής. Ηδύνατο μεν γαρ και αυτός χωρίς τούτου, αλλ’ ουκ ηθέλησεν υβρίζειν τον ίδιον ικέτην, των μεν κακών εκείνον εάσας είναι πρόξενον, των δε αγαθών εαυτόν· αλλ’ εξεδέχετο την του δούλου παράκλησιν. Είτα ουδέ ούτως εκείνος εκάμπτετο, αλλά απονοία τινι κεχρημένος ούτως εβάδιζε την οδόν, ασπλαγχνίαν περιβεβλημένος, ουδενός λόγον ποιούμενος· ώσπερ είπον γαρ από ζήλου εμέθυε. Τι απονενόησαι, Ηλία; Τι τοσαύτην ανεδύσω απανθρωπίαν; Έκδεξαι ολίγον, και ελεγχθήση και αυτός υπό αμαρτίαν ων. Δια την αμαρτίαν των ενοικούντων αυχμόν εκάλεσας, και ουρανόν έκλεισας, και γην εχαλίνωσας και τον δρόμον της φύσεως εκράτησας, και ουδέ αξιώσαι βούλει περί των γεγενημένων; Μετ’ ου πολύ και αυτός ελεγχθήση υπό αμαρτίαν ων και φιλανθρωπίας τυχών παρά του Δεσπότου σου, ίνα φιλανθρωπότερος γένη περί τους συνδούλους σου. Σήμερον δε υπέρ των αυτών δια τούτο εξήλθον τον λόγον ειπείν, ότι δια τούτο ουκ εγένετο άγγελος ιερεύς, αλλ’ άνθρωπος εξ ανθρώπου, ίνα μη παρά αναμαρτήτου αναιρώνται οι αμαρτάνοντες. Ει γαρ άγγελος ην μη αμαρτάνων ο ιερεύς, τους αμαρτάνοντας παραχρήμα αν εκόλαζεν· αλλά δια τούτο άνθρωπος γέγονεν, ίνα συγγινώσκη τω ομοιοπαθεί, υπόμνησιν λαμβάνων εκ των ιδίων παθών τοις ομοφύλοις. Είτα παρηγάγομεν, ότι και τους μεγάλους, οις έμελλε πιστεύειν λαόν πολύν, συνεχώρησεν αμαρτία υποπεσείν, και συγγνώμην αυτοίς δούναι, ίνα μετά ταύτα και αυτοί εξ ων επαιδεύθησαν φιλανθρωπότεροι γένωνται. Και Πέτρον παρήγαγον τον τοιούτον Απόστολον, συγχωρηθέντα μεν αμαρτήσαι, μετανοία δε εξαλείψαντα την αμαρτίαν τη του Θεού φιλανθρωπία. Δεύρο δη και επί τον Ηλίαν επανέλθωμεν, και δείξωμεν αυτού το πέλαγος των κατορθωμάτων, ότι Θεός μεν ηθέλησε φιλανθρωπεύσασθαι, Ηλίας δε ουκ εφιλανθρωπεύσατο· και ήθελε δούναι υετόν, αλλ’ εζήτει αξίωσιν παρά του δούλου. Τι ουν; Παρήλθεν ο Ηλίας όλην την οδόν, και ήλθεν εις Σαρεφθά της Σιδωνίας, και είδε γυναίκα χήραν τινά ξυλευομένην. Αλλ’ όμως βλέπε του Ηλία την φιλοσοφίαν και την πίστιν. Πάλιν άλλο πέλαγος αυτόν διεδέξατο αρετής. Ουκ είπε τω Θεώ, προς τίνα με πέμπεις; Τοσούτους με ποιείς κινδύνους υπομείναι, και προς χήραν με πέμπεις εις έσχατον λιμόν; Μη γαρ ουκ εισίν άλλοι άνδρες ευπορώτεροι, δυνάμενοι την πενίαν μου παραμυθήσασθαι; Αλλά τοσαύτην γην βαδίζω, ίνα προς χήραν απαντήσω, εις αυτήν την συμφοράν των κακών, και ου μόνον χήραν,αλλά και πενιχράν; Εννόησον πως ουδέν τούτων είπεν ο θεράπων· εθάρρει γαρ τω εαυτού Δεσπότη τω εκ των αδυνάτων δυνατά ποιούντι. Άπελθε, φησίν, εις Σαρεφθα της Σιδώνος, και ιδού μία χήρα ξυλευομένη. Τι ουν επιβαίνεις έτι, Ηλία; Τι δε προστρέχεις τη χήρα; Είδες τα προπύλαια της πενίας, μη ερώτα τα πάθη της μετριότητος· είδες την είσοδον της πενίας, μηδέν ερώτα περί των ένδον. Που επεισέρχη Ηλία; Είδες ξυλευομένην και τραφήναι ζητείς παρ’ αυτής; Αλλ’ όμως έχων ενέχυρον του Δεσπότου τον λόγον, απήει διαλογόμενος τη χήρα. Και τι φησι; Δος μοι μικρόν ύδωρ, ίνα πίω. Οράς σοφίαν του Ηλιού; Πως ουκ ευθέως επί το ισχυρότερον απήλθεν, αλλ’ επί το ευτελέστερον; Ουκ είπε· δος μοι άρτον, αλλά δος μοι ύδωρ. Πρώτον ύδωρ ζητεί, στοχαζόμενος ότι, αν ευπορήση ύδατος, δύναται και άρτον ευπορήσαι. Δος μοι, φησί, μικρόν ύδωρ. Απελθούσα δε η χήρα ήνεγκεν αυτώ, και έπιε· και ούτω θαρσήσας φησί· λήψει δη μοι και ψωμόν άρτου, και φάγομαι. Η δε είπε προς αυτόν· Ζη Κύριος, ει έστι μοι εγκρυφίας, αλλ’ ή όσον δραξ αλεύρου εν τη υδρία, και ολίγον έλαιον εν τω καμψάκη, ο ποιήσομεν και φαγόμεθα εώ τε και τα παιδία μου, και αποθανούμεθα. Τι ουν ο Ηλίας; Άπελθε, φησί, και ποίησόν μοι εγκρυφίαν καταμόνας και φάγω, και ούτω ποιήσεις τοις τέκνοις σου, και φάγονται. Τι ποιείς, Ηλία; Έστω, άρτον θέλεις, τι και καταμόνας και εν πρώτοις ζητείς; Ου γαρ οφείλεις ευχαριστήσαι, ίνα μετά των τέκνων φάγεις; Συ θέλεις φαγείν μόνος, και λιμώ τα τέκνα πνίξαι; (Πνίξαι ου θέλω, αλλ’ ευεργετήσαι θέλω· οίδα την αφθονίαν του εμού Δεσπότου). Αλλ’ όμως η χήρα ουκ εταράχθη ουδέ ενενόησέ τι τοιούτον ατόπημα, ούτε είπε· Συ ει ο τον λιμόν τούτον ποιήσας, και εν τοις λειψάνοις του λιμού διατραφήναι θέλεις παρ’ εμού; Ούτε είπεν, ότι τοιούτον κόσμον παρήλθες, και προς εμέ ήλθες λιμώ καταφθείραι τα παιδία μου, ουτός αίτιος του λιμού γενόμενος; Αλλ’ Αβραμιαία τις γενομένη η γυνή εισελθούσα εποίησε κατά το ρήμα του Προφήτου, και ην ιδείν του Αβραάμ μάλλον την χήραν φιλοξενεστέραν. Εκείνος μεν γαρ εύπορος ων, εξένισεν αγγέλους· αύτη δε εκ λιμού προσδοκώσα θάνατον, εξένισε τον Προφήτην. Και ην ιδείν την φύσιν καταφρονουμένην, και φιλοξενίαν τιμωμένην· ην ιδείν σπλάγχνα ριπτόμενα, και Προφήτην δεχόμενον· ολόκληρον δήμον τέκνων τάφον ειργάσατο· όσον γαρ εις προαίρεσιν της χήρας, εκείνα τετελευτήκασιν, όσον δε δια την του Θεού φιλανθρωπίαν, έζων και εκρατύνοντο. Ουκ οίδα πως εγκωμιάσω την χήραν· πως τέκνων κατεφρόνησε και φιλοξενίαν εποίησε, πως η φύσις αυτή ου κατενάρκησε, πως η μήτρα ουκ ηλλοιώθη, πως τα σπλάγχνα ου διελύθη βλέποντα δήμον ολόκληρον τέκνων υπό λιμού μέλλοντα φθείρεσθαι. Αλλ’ ανωτέρα πάντων εγένετο, και τον Προφήτην εξένισεν. Ως έλαβε δη ο Προφήτης και έφαγε, λοιπόν τας αμοιβάς αποδίδωσιν· έσπειρε φιλοξενίαν η χήρα, και ευθύς τον στάχυν κομώντα της φιλοξενίας εθέρισε. Τι γαρ φησι προς αυτήν Ηλίας; Ζη Κύριος, η υδρία του αλεύρου ουκ εκλείψει, και ο καμψάκης του ελαίου ουκ ελαττονήσει. Και εγένετο η δεξιά της χήρας ληνός, και η αριστερά άλων, και δράγματα εν ανάγκη τον καρπόν παρέχοντα, και δια του λόγου του Προφήτου την χήραν διατρέφοντα. Ληνός και άλων εγένετο η οικία της χήρας· ου βροχή, ουχ υετός, ουκ έαρ, ου θέρος, ου καύμα, ουκ ανέμων ανάγκαι, ου καιρών αλλαγαί, αλλά μόνος εις λόγος προελθών, και αυτός από της οικείας γνώμης εξενεχθείς, χορηγεί την αφθονίαν τη χήρα. Είτα εκείθεν, ίνα συντέμω τον λόγον, απήλθε προς Αχαάβ τον βασιλέα. Λέγω νυν αυτού τα κατορθώματα, ίνα εάν ίδης αυτόν αμαρτήσαντα, μάθης την του Θεού χάριν έχουσαν φιλανθρωπίαν. Τι ουν προς αυτόν ο Αχαάβ; Συ ει ο διαστρέφων τον Ισραήλ; Ο δε προς αυτόν· ουχί, αλλά συ και ο οίκος του πατρός σου. Είδες παρρησίαν Προφήτου, πως τον βασιλέα ήλεγξεν; Είτα, ότε εν τω όρει εκαθέζετο, και ήλθε προς αυτόν πεντηκόνταρχος λέγων· Άνθρωπε του Θεού, κατάβηθι, ο βασιλεύς σε καλεί· ο δε προς αυτόν. Και ει εγώ άνθρωπος του Θεού, καταβήτω πυρ εκ του ουρανού, και καταφαγέτω σε και τους πεντήκοντά σου. Είτα εκ δευτέρου άλλος πεντηκόνταρχός φησιν. Άνθρωπε του Θεού, κατάβηθι, ο βασιλεύς χρείαν σου έχει. Και τι προς αυτόν ο Ηλίας; Και ει εγώ άνθρωπος του Θεού, καταβήτω πυρ εκ του ουρανού, και καταφαγέτω σε και τους πεντήκοντά σου. Είτα πάλιν, ότε ήλθεν εις συμβολήν της ευχής, εκάλεσε τους ιερείς της Βάαλ της αισχύνης λέγων· Ευξώμεθα και είπε· Ποιήσατε υμείς θυσιαστήριον καταμόνας, και εκλέξατε δύο βόας, και επίθετε ξύλα κατά τον ένα βουν, και πυρ μη επίθετε, καγώ ποιήσω ούτω· και επικαλείσθε εν ονόματι θεών υμών, καγώ εν ονόματι του Θεού μου, και έσται, ος αν Θεός επακούση εν πυρί, ούτος Θεός αληθινός. Είτα αποίησαν οι ιερείς της αισχύνης θυσιαστήριον, και ήρξαντο επικαλείσθαι την Βάαλ λέγοντες. Επάκουσον ημών, Βάαλ, επάκουσον ημών. Ως δε πολλής ευχής γενομένης ουδείς ην ο επακούων (ουκ ην γαρ φωνή, και ουκ ην ακρόασις), είτα εξεδέχετο ο Ηλίας μακροθυμών ευχομένων εκείνων· ως δε είδεν ότι πολλή μεν αυτών η διάστασις, ουδείς δε ο υπακούων, κωμωδεί αυτούς λέγων· Βοήσατε μέγα, μη ποτε καθεύδη η θεός υμών. Είτα ως μεσημβρία γέγονε, και προέκοψεν η ώρα λέγει αυτοίς· Μετάστητε από του νυν, ίνα ποιήσω καγώ το ολοκαύτωμά μου. Και εποίησε θυσιαστήριον, και επέθηκε τα ξύλα, και είπε· Φέρετε ύδωρ κύκλω του θυσιαστηρίου, και έφερον. Δισσώσατε, και εδίσσωσαν. Τρισσώσατε, και ετρίσσωσαν. Αλλ’ όρα και τούτο δια τι ποιεί ο Ηλίας. Επειδή έθος τη πλάνη τη αληθεία τα ίδια προσάπτειν, όπερ αι γυναίκες αι πόρναι ποιούσι, και προλαμβάνουσι, και τας ελευθέρας πόρνας καλούσιν, ίνα μη έχωσιν εκείναι τι ανθυβρίσωσιν.  Αλλ’ όμως Ηλίας και εν τούτω σοφίζεται· δια τι; Αλλ’ ο μέλλω λέγειν, θεατής αυτός γέγονα. Εν τοις βωμοίς των ειδώλων οπαί εισι κάτωθεν του θυσιαστηρίου, και έστι τις λάλλος κάτωθεν αφανής, και κατέρχονται οι της πλάνης εργάται εν τω λάκκω, και ούτω ταις οπαίς εκείναις κάτωθεν το πυρ άνω εκφυσώσιν εις την θυσίαν, ως πολλούς απατάσθαι, και νομίζειν ουράνιον είναι το πυρ. Ίνα ουν μη και ο Ηλίας τοιούτον τι υπονοηθή ποιείν, επέχεε το ύδωρ, ίνα την οπήν το ύδωρ ελέγξη· ανάγκη γαρ όπου οπήν ευρίσκει το ύδωρ, ου στήκει, αλλά κατέρχεται. Ενέπλησεν ουν το θυσιαστήριον, και εύχεται λέγων. Επάκουσόν μου, Κύριε, εν πυρί σήμερον· επήκουσάς μου εν ύδατι, επάκουσόν μου και εν πυρί. Και ιδού, καλέσαντος αυτού, εν τάχει πυρ κατέβη εκ του ουρανού, και κατέφαγε την θυσίαν, και τους λίθους, και το ύδωρ εξέλειξε το πυρ. Και τι φησι τω λαώ; Συλλάβετε τους ιερείς της αισχύνης· μηδείς σωθήτω εξ αυτών· και έλαβον, και ανείλον αυτούς, τετρακοσίους τε και πεντήκοντα ιερείς της Βάαλ, και τετρακοσίους των υψηλών. Ήκουσε ταύτα Ιεζάβελ η γυνή του Αχαάβ τα γεγενημένα, και πέμπει προς τον Ηλίαν λέγουσα· Τάδε ποιησάτωσάν μοι οι θεοί, και τάδε προσθείησάν μοι, ει μη αύριον θήσω την ψυχήν σου ως την ψυχήν ενός αυτών· και ακούσας Ηλίας έφυγε. Που Ηλίας ο τοσούτος και τηλικούτος; Σκοπός γαρ μοι δείξαι, ότι αμαρτία υπέπεσε· λέγω την αμαρτίαν ου κατηγορών του δικαίου, αλλ’ υπόθεσιν σωτηρίας πραγματευόμενος, ίνα όταν ίδης εκείνους αμαρτήσαντας, μη απογνόντας δε εαυτών, αλλά της του Θεού φιλανθρωπίας τυχόντας, συ εάν αμαρτήσης, περισσοτέραν ελπίζης την σωτηρίαν. Επειδή είπεν Ιεζάβελ, τάδε ποιήσαιέν μοι οι θεοί, και τάδε προσθείησάν μοι, ει μη αύριον θήσω την ψυχήν σου ως την ψυχήν ενός εξ αυτών, ήκουσεν Ηλίας, και έφυγεν οδόν ημερών τεσσαράκοντα. Ω δειλίας υπερβολή! Γυναικός ήκουσε ρήμα, και τεσσαράκοντα ημέρας οδώ βαδίζων έφυγεν· ου μίαν ημέραν, ου δευτέραν, ου τρίτην, αλλ’ άμα τε ο λόγος της γυναικός εισήλθεν εις τον Προφήτην, και από της δειλίας ουκ οίδε τι έπραττε, τοσαύτην φυγήν απερχόμενος. Τι εστί σοι, Ηλία; Συ ει ο τον ουρανόν κλείσας, και την βροχήν χαλινώσας, ο τω αέρι επιτάξας, και τω πυρ άνωθεν καλέσας, ο σφάξας τους ιερείς, ο ειπών τω βασιλεί Αχαάβ, συ ει ο διαστέφων τον Ισραήλ, και ο οίκος του πατρός σου· ο ειπών· Ζη Κύριος, ει έσται υετός, ει μη δια στόματός μου· ο την οικίαν της χήρας άλωνα και δράγματα ποιήσας, ο τοις στοιχείοις επιτάξας, λόγον πόρνης ήκουσας και έφυγας, και μία γυνή αιχμάλωτον απάγει; Αι δύο ακροπόλεις υπό γυναικός ηλέγχθησαν· Πέτρος κόρην εφοβήθη, και ούτος την Ιεζάβελ· τοις αυτοίς περιέπεσον αμαρτήμασι. Και έφυγεν Ηλίας οδόν ημερών τεσσαράκοντα. Που έστιν ο ζήλος σου, Ηλία, ότε έλεγες, Ζη Κύριος, ει έσται υετός, ει μη δια στόματός μου; Ότε τον βασιλέα ήλεγχες, ότε το πυρ εκάλεσας; Τοσαύτα εποίησας, και μιας γυναικός λόγον ουκ εβάστασας; Που έστιν ο τόνος σου, ότε ουκ ήθελες τον σον Δεσπότην αξιώσαι ίνα δω υετόν επί της γης;  Έλεγε γαρ σοι δι’ εναργών αποδείξεων, αξίωσόν με δυνάμενον και άνευ σου δούναι, αλλ’ ουκ ηθέλησα, ίνα ώσπερ των κακών εγένου πρόξενος, ούτω και των αγαθών άρχων γένη. Ειργάσω γαρ, Ηλία, έργον ασπλαγχνίας μεστόν· ο δε Θεός ελεεί την συμφοράν, ότι πάντων αυτός κτίστης, και πάντων δημιουργός· ομοίως δε πάντων κηδεμών, και ηθέλησέ σου χαυνώσαι την απανθρωπίαν, και συ επέμενες αυτή. Έλεγέ σοι· Εγώ οίδα την συμφοράν την γινομένην, οίδα τους κλαυθμούς των μητέρων, οίδα των παιδίων τους ολολυγμούς· βλέπω την γην, ην εποίησα, αφανιζομένην, και θέλω φιλανθρωπεύσασθαι, αλλ’ ου θέλω σε υβρίσαι, και άνευ γνώμης σης υετόν πέμψαι, ίνα μη, των κακών μεν συ αίτιος ης, των δε καλών ξένος, αλλά τιμώ σε. Ω Δεσπότου φιλανθρωπία ευνοία δούλου νενικημένη! Αλλ’ όμως πολλήν αυτός είχεν απόνοιαν ως αναμάρτητος· νυν δε εδείχθη και αυτός αμαρτία υποπεπτωκώς, του Θεού συγχωρήσαντος και επινοούντος, ίνα εξ ων αυτός φιλανθρωπίας έτυχε, και αυτός η προς τους άλλους μη απάνθρωπος. Και έφυγε, φησίν, Ηλίας οδόν ημερών τεσσαράκοντα. Που έστι τα ρήματα εκείνα α προς τους πεντηκοντάρχους ειπών, κατέβησε πυρ, και τούτους κατέκαυσε; Θέλων ουν δείξαι ο Θεός, ότι και ότε εποίει τα θαύματα, ουκ αυτός ην ο εργαζόμενος, αλλ’ η του Θεού δύναμις, και βλέπε τι γίνεται. Ότε ο Θεός ενήργει, και βασιλείς έπιπτον και άρχοντες και δήμοι· ότε Θεός απέστη, και γυνή φοβερά επέστη· απέστη ο Θεός, και ηλέγχθη η φύσις. Αλλ’ όμως μετά το φυγείν Ηλίαν ημέρας τεσσαράκοντα, ήλθε και εκάθευδεν εν τόπω τινί, και έρχεται προς αυτόν ο Θεός, ο Δεσπότης προς τον δούλον, ο κηδεμών και φιλάνθρωπος· και τι φησίν; Ειδώς μεν δια τι ήλθεν εκεί, όμως δε ερωτών· τι ώδε, Ηλία; Και τι συ ώδε; Αινιττόμενος αυτού την φυγήν, αντί του έφυγες· που έστιν η παρρησία εκείνη; Ίνα μάθης, μη σαυτώ θαρρείν. Τι ώδε, Ηλία; Και τι συ ώδε; Αλλ’ όμως ο Ηλίας αποκρίνεται, αλλά μεν έχων εν τη γνώμη, άλλα δε λέγων. Τι γαρ ο Ηλίας προς ταύτα; Κύριε, τους Προφήτας σου απέκτειναν, και τα θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν, καγώ υπελείφθην μόνος, και ζητούσι την ψυχήν μου λαβείν αυτήν. Τι ουν προς αυτόν ο Θεός; Ευθύς αυτόν ελέγχει. Ου δια τούτο έφυγες, φησίν, Ηλία· ου γαρ συ μόνος ει ο μη προσκυνήσας τη Βαάλ· είτα επάγει ελέγχων αυτόν· κατέλειπον εμαυτώ επτακισχιλίους άνδρας, οίτινες ουκ άκαμψαν γόνυ τη Βαάλ. Ήλεγξε τοίνυν αυτόν, ότι ου δια τούτο έφυγεν, αλλά δια τον της γυναικός φόβον ανεχόμενος· και μία γυνή τον τοιούτον και τηλικούτον άνδρα δραπέτην και φυγάδα εποίησεν, ίνα μάθης, Ηλία, όταν τι παράδοξον ποιής, μη σαυτώ επιγράφειν, αλλά τη του Θεού δυνάμει. Είδες πως ότε απέστη η χάρις, ηλέγχθη η φύσις; Έφυγεν Ηλίας οδόν ημερών τεσσαράκοντα. Ω φόβου επίτασις! Ω δειλίας υπερβολή! Ου μίαν έφυγεν ημέραν, ου δευτέραν, ου τρίτην, αλλά τεσσαράκοντα ημέρας, και αυτός τας πανερήμους κατέλαβεν, ου τροφήν έχων, ου σιτηρέσιον επαγόμενος· μεθύων γαρ από του φόβου, τούτων ουκ εφρόντιζεν, αλλά τας αοικήτους εδίωκεν. Εισήλθεν ο λόγος της γυναικός εις τον Προφήτην, και καθάπερ ζέφυρος σφοδρώς εμπεσών εις ιστίον τη ρύμη την ολκάδα αποπέμπει, ούτως ο λόγος της γυναικός εισελθών εις τον Προφήτην, μετά πολλής ρύμης αυτόν ει την έρημον εξέπεμψε. Που έστιν, Ηλία, τα της παρρησίας εκείνης; Που το στόμα το φοβερόν; Που η γλώττα η ηνίοχος των όμβρων· που ο εκατέροις επιτάττων τοις στοιχείοις, ποτέ μεν ουρανόν κλείων, ποτέ δε πυρ καλών επί την θυσίαν; Αλλ’ όμως, ως προείπον, ταύτα εποίει της χάριτος ενεργούσης· διο και ελέγχεται υπό Θεού. Οράς πως μικρώ αμαρτήματι συνεχωρήθη πεσείν ίνα ολόκληρον χιτώνα φιλανθρωπίας ενδύσηται; Λοιπόν, Ηλία, επαιδεύθης, γενού φιλάνθρωπος ως ο Δεσπότης σου, εξ ων επαιδεύθης, εξ ων έμαθες παρά του Δεσπότου σου. Είδες πως συνεχώρησεν ο Θεός μικρώ αμαρτήματι περιπεσείν τους στύλους εκείνους, τους προβόλους, τους πύργους; Ίνα μη τω εαυτών αναμαρτήτω πάντας από της Εκκλησίας εκκόψωσιν· ίνα όταν ίδωσί τινα αμαρτήσαντα, και θέλωσιν ασπλαγχνίαν ενδείξασθαι εις αυτόν, αναμνησθώσι της εαυτών αμαρτίας, και της αυτής αυτώ μεταδώσωσι φιλανθρωπίας, ης και αυτοί τετυχήκασι παρά του Δεσπότου. Ταύτα ειρήκαμεν ου των δικαίων κατηγορούντες, αλλ’ υμίν οδόν σωτηρίας προκαταρτίζοντες, ίνα όταν αμαρτήσετε, μη απογνώσητε της εαυτών σωτηρίας τη μνήμη των πεπλημμεληκότων δικαίων, και τη μετανοία της τιμής μη ελαττωθέντων. Είπομεν δε αυτών πρώτον τας αρετάς, και τότε εισηγάγομεν τα αμαρτήματα. Και συ τοίνυν, ει και αμαρτωλός ει, μη απολειφθής της Εκκλησίας· καν δίκαιος ης, μη απολειφθής, ίνα έναυλον έχων των Γραφών την γνώσιν δίκαιος διαμένης, μεμνημένος τα περί της Βασιλείας των ουρανών, και των αγαθών εκείνων ων ητοίμασεν ο Θεός τοις αγαπώσιν αυτόν· ότι αυτώ πρέπει η δόξα συν τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.