Ὁ Γεώργιος Ἀγγελόπουλος, τὸ τσοπανόπουλο ἀπὸ τὴ Δημητσάνα μὲ τὴν ἀπόλυτη πίστη του στὸν Χριστό, τὴν ὀξύνοια, τὴν
φιλομάθειά του καὶ τὴν ἀγάπη του στὴν πατρίδα, ἀνέβηκε στὸν
Πατριαρχικὸ θρόνο τῆς Βασιλεύουσας ὡς Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε´. Σπούδασε
στὴ Ἱ. Μονὴ Φιλοσόφου, σὲ σχολεῖα τῶν Ἀθηνῶν, στὴ Ζάκυνθο στὴ Ἱ. Μονὴ
Στροφάδων, ὅπου ἐκάρη καὶ μοναχός, στὴν Εὐαγγελικὴ Σχολὴ τῆς Σμύρνης
καὶ στὴν φερώνυμη Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία Πάτμου, Φιλολογία καὶ Θεολογία κοντὰ σὲ περίφημους γιὰ τὴν ἐποχὴ τους
δασκάλους1. Ἡ ἀσκητική του φύση, οἱ πάμπολλες ἀρετές του καὶ ἡ σοβαρή του παιδεία,
ἔκαναν τὸν Μητροπολίτη Σμύρνης Προκόπιο (1770-1785), ἄνδρα σοφὸ καὶ ἐνάρετο, νὰ
τὸν χειροτονήσει διάκονο καὶ Πρεσβύτερο –προχειρίζοντάς τον Πρωτοσύγκελλο στὴν Ἱ.
Μητρόπολη Σμύρνης. Ἐκεῖ τό ἔργο ποὺ ἐπιτέλεσε ἦταν σπουδαῖο καὶ μεγάλο, γιʼ αὐτό,
ὅταν ὁ Μητροπολίτης Προκόπιος ἀνῆλθε στὸν Πατριαρχικὸ θρόνο τὸ 1785, λαὸς καὶ
κλῆρος ζήτησε ἀπὸ τὴν Ἱ. Σύνοδο καὶ ἐξέλεξε Μητροπολίτη Σμύρνης, τὸν Πρωτοσύγκελλο
Γρηγόριο.
Εἶναι χαρακτηριστικὰ ὅσα ἀναφέρει ὁ μέγας διδάσκαλος τοῦ Γένους Κων.
Κούμας «Ἡ χαρὰ τῶν χριστιανῶν τῆς Σμύρνης ἦταν ἀπερίγραπτος, ἀκόμη καὶ ὁ Ἀδ.
Κοραῆς ἀπὸ τὸ Montpellier τῆς Γαλλίας, ὅπου ζοῦσε ὅταν
ἐπληροφορήθη τὴν ἀνάρρηση τοῦ Γρηγορίου ὡς Μητροπολίτου στὴ γενέτειρά του Σμύρνη,
χάρηκε ἰδιαίτερα καὶ σὲ ἐπιστολὴ, ποὺ τοῦ ἔστειλε, τὸν ἐπαινεῖ γιὰ τὴν ἠθικὴ
ζωή του, τὴ λιτότητα διαβίωσης, γιὰ τὴν συμβολή του στὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση
τοῦ Γένους, τὴ διαρκῆ μέριμνά του γιὰ τὴν ἵδρυση σχολείων, ἐκδόσεων βιβλίων, ἐκδοτικῶν οἴκων καὶ
τυπογραφείων, ἀποκαλώντάς τον «φιλόσοφο προεστῶτα», πάντα ἄξιον νὰ διευθύνει τὸ σκάφος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σμύρνης»2. Ἐκεῖ ἔμεινε
δεκατρία χρόνια, ἔκτισε σχολεῖα, δύο ὡραίους ἱ. ναούς, προστάτευσε ἄπορους
μαθητὲς καὶ ὅταν παρητήθη, λόγω γήρατος ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, ἡ Ἱ. Σύνοδος
τὸν ἐξέλεξε Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη. Νέοι ἀγῶνες καὶ θυσίες. Δὲν ἦταν βέβαια ἰδιαίτερα
ἀρεστὸς στὴν ὑψηλὴ Πύλη, γιʼ αὐτὸ καὶ τὸν ἐξόρισαν δύο φορὲς στὴ Ἱ. Μονὴ Ἰβήρων
καὶ ἁγ. Λαύρας, συνεργαζόμενος ὅμως μὲ ἐπώνυμους Ἕλληνες λογίους γιὰ τὴν ἔκδοση θεολογικῶν καὶ
φιλολογικῶν συγγραμμάτων λαϊκοῦ περιεχομένου, γιὰ τὶς λαϊκὲς μάζες3. Ἡ πρώτη
πατριαρχία του ἄρχισε στὶς 19 Ἀπριλίου 1797 καὶ τερματίστηκε στὶς 17 Δεκεμβρίου
1798. Ἡ δεύτερη ἀπὸ τὶς 23 Σεπτεμβρίου 1806- 1808 καὶ ἡ τρίτη ἀπὸ τὸν Δεκέμβριο
τοῦ 1818 ἕως τὶς 10 Ἀπριλίου 1821. Μὲ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐθνεγερσίας τὸ ᾽21, τὸ πλῆθος
τῶν Ἑλλήνων, κυρίως τῆς Πελοποννήσου, βρέθηκε αὐτόματα σὲ κατάσταση ὁμηρείας. Ὁ
αἱμοσταγὴς Μαχμοὺτ ὁ Β´, μόλις πληροφορήθηκε τὸν ξεσηκωμὸ τῶν Ἑλλήνων ὑπέγραψε
διάταγμα ἐξόντωσης ὅλων τῶν Ἑλλήνων, ὄχι μόνο τῆς Πελοποννήσου, τῆς
Βασιλεύουσας, ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρης τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας. Γιὰ νὰ γίνει ὅμως αὐτό, κατὰ τὸ Ἰσλαμικὸ δίκαιο, γιὰ νὰ ἐπιτελεσθεῖ
ἡ γενικὴ σφαγὴ τῶν Ἑλλήνων, ἔπρεπε νὰ ἐπικυρωθεῖ καὶ ἀπὸ τὸν θρησκευτικὸ ἡγέτη
τῶν Ὀθωμανῶν, ποὺ εὐτυχῶς τότε, ἦταν ἕνας φιλάνθρωπος, ὁ Χαλὶμ Ἐφέντης, ποὺ ἀρνήθηκε
νὰ ὑπογράψει ἀμέσως τὴ γενικὴ σφαγή, ζήτησε προθεσμία διασκέψεως πρὶν ἐκδόσει τὸν
«φετφά». Κάλεσε τὸν γιατρὸ τοῦ Πατριάρχη
Διονύσιο Πύρρο, ἱεροδιάκονο καὶ τὸν ρώτησε γιὰ τὸν
Πατριάρχη συμβουλεύοντάς τον, ἂν θέλει νὰ φύγει, γιὰ νὰ μὴ ἐξοργιστοῦν οἱ Τοῦρκοι
καὶ τὸν θανατώσουν. Ζήτησε στοιχεῖα πειστικὰ γιὰ τὴν μὴ συμμετοχὴ τοῦ Γένους ὁλόκληρου
στὸν ξεσηκωμό. Ὁ μόνος τρόπος γιὰ νὰ σωθοῦν οἱ ἄμαχοι ἦταν, ὁ Πατριάρχης νὰ
προβεῖ σὲ ἀποκήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως καὶ ἀφορισμό. Στὴ δραματικὴ αὐτὴ ὥρα τῆς ὑπέρτατης
εὐθύνης, ἀφοῦ «ἐν θλίψει καὶ κλαίων, διελογίσθη πολὺ κατὰ μόνας»3, καὶ κάλεσε τὴν
ἑπομένη τὸν Δέρκων καὶ δύο ἄλλους Ἱεράρχες καὶ ἀποφάσισαν ἀπὸ κοινοῦ τὴν ἔκδοση ἀποκήρυξης καὶ ἀφορισμοῦ. Αὐτό, προσκομίσθηκε στὸν
θρησκευτικὸ ἡγέτη τῶν Ὀθωμανῶν ὡς ἰσχυρὸ ἀποδεικτικὸ στοιχεῖο μὴ ἐνοχῆς
ὅλων τῶν Ἑλλήνων στὴν Ἐπανάσταση καὶ ὁ φιλάνθρωπος θρησκευτικὸς ἡγέτης τῶν Ὀθωμανῶν
Χαλίλ, στηριγμένος σʼ αὐτὴ τὴν ἀποκήρυξη, ἀποτόλμησε νὰ ἀρνηθεῖ τὴν ἔκδοση τοῦ
«φετφὰ» γιὰ γενικὴ σφαγή, μὲ τὴν ἔνδειξη ὅτι τὸ κοράνιο δὲν ἐπιτρέπει τὴν τιμωρία
ἀθώων. Βέβαια ἡ φιλάνθρωπη συμπεριφορὰ τοῦ Χαλίλ, συνετέλεσε στὴν ἔκπτωση ἀπὸ τὸ
ἀξίωμά του καὶ τὴ θανάτωσή του μετὰ τὸν ἀπαγχονισμὸ τοῦ Πατριάρχη. Τὴν ἐνέργεια
τοῦ Πατριάρχη τὴν ἐγνώριζε ὁ Ἀρχηγὸς τῆς Ἐπαναστάσεως Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης, ποὺ
εἶχε διαμηνύσει ἀπὸ τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1821 πρὸς τὸν Θ. Κολοκοτρώνη, ὅτι ἐνδέχεται
ὁ Πατριάρχης νὰ προβεῖ σὲ ἀποκήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως, γιὰ νὰ προστατεύσει τοὺς Ἕλληνες
τῶν μὴ ἐπαναστατημένων περιοχῶν, ἀλλὰ ὅτι βέβαια ἡ ἀποκήρυξη αὐτὴ δὲν θὰ ἐκφράσει,
ὡς γνωστόν, τὸ πραγματικὸ φρόνημά του, κατέληξε ὁ Ὑψηλάντης. Ὁ Οἰκουμενικὸς
Πατριάρχης μὲ τὴν ἠθικὴ ἐγρήγορσή του, τὴν εὐθυκρισία του καὶ τὴν αὐτοθυσία
του, σὲ ἀγαστὴ καὶ εἰλικρινῆ συνεργασία μὲ τὸν Τοῦρκο ὁμόλογό του, φιλάνθρωπο
Χαλίλ, ἔσωσε ὅσο ἦταν δυνατόν, τὸ Γένος τῶν Ἑλλήνων ἀπό γενικὴ σφαγή. Ἔπραξε,
λοιπόν, ὁ Πατριάρχης, καθὼς καὶ οἱ περὶ αὐτόν, ὁ ἅγιος Δέρκων καί αἱ ἄλλοι ἀρχιερεῖς,
ὅ,τι ὑπαγόρευαν οἱ τραγικὲς τότε περιστάσεις γιὰ τὴν σωτηρία τοῦ Γένους.
Θυσιάστηκε ὁ ἴδιος ὑπὲρ τοῦ Γένους μὲ τὴν ἄρνησή του νὰ φύγει ἀπὸ τὸν ἱ. χῶρο τῆς
ἀποστολῆς του καὶ τοῦ ἐπικείμενου μαρτυρίου του. Τὴν Κυριακή τοῦ Πάσχα στὶς 10 Ἀπριλίου
ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε´ μαρτύρησε διʼ ἀπαγχονισμοῦ ἐκπληρώνοντας εἰς τὸ ἀκέραιο
το χρέος του. «Ἀνήκει τιμὴ καὶ δόξα στὸν Πατριάρχη Γρηγόριο τὸν Ε´, γιὰ τὴν
σωτηρία τοῦ ἄμαχου ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ, νὰ προβεῖ σὲ ἀποκήρυξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως»,
τονίζει, σὲ ἐμπεριστατωμένο ἄρθρο του, ὁ καθηγητὴς καὶ Ἀκαδημαϊκὸς Κ.
Δεσποτόπουλος4. Ἡ ἀνεύθυνη καὶ ἐμπαθὴς τηλεοπτικὴ δημοσιογραφία, ποὺ θέλει νὰ προκαλεῖ
μόνο ἐντυπώσεις, δὲν προάγει τὴν ἀλήθεια. Δὲν σχολιάζουμε καὶ δὲν κρίνουμε τὴν Ἐπανάσταση
τοῦ ʼ21 καὶ τὴν ἱστορία μὲ ἰδεολογικὲς δεσμεύσεις καὶ σκοπιμότητες. Τὸ
ʼ21 εἶχε πανεθνικὸ χαρακτήρα μὲ μπροστάρη βασικά, τὸν κλῆρο καὶ ἀκολούθησε ὁ λαός,
γιὰ ἐθνικὴ ἀξιοπρέπεια καὶ ἐλευθερία. Ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε´, τὸ σεμνὸ
τσοπανόπουλο ἀπὸ τὴ Δημητσάνα, μὲ πλήρη συνείδηση τῆς ἱστορικῆς του εὐθύνης, ὑπογράφοντας
ἕνα χαρτὶ κάτω ἀπὸ ἐπώδυνες καὶ φριχτὲς συνθῆκες, ἔσωζε ἀπὸ τὸν θάνατο
χριστιανικοὺς πληθυσμοὺς καὶ ἀποστεροῦσε τὴ σουλτανικὴ ἐξουσία ἀπὸ τὴ
δικαιολογία τῆς γενοκτονίας, ἐκθέτοντάς την στὴ διεθνῆ κοινὴ γνώμη. Ἡ ἐνέργεια
τοῦ Πατριάρχη ὑπῆρξε στὴν κυριολεξία ἔργο ἐθνοσωτήριο καὶ ὅπως ἔμελε νὰ ἀποδειχθεῖ
μετὰ μερικὲς μέρες, πράξη παραδειγματικῆς αὐτοθυσίας. Τὰ τελευταῖα του λόγια πρὶν
τοῦ κόψουν τὸ κεφάλι, τὰ εἶπε τουρκιστὶ στὸν ἴδιο τὸν σουλτάνο, ποὺ παρακολουθοῦσε
ἱκανοποιημένος τὴν ἐκτέλεση: «Ἡ τελευταία ὥρα τῆς
βασιλείας σου ἐσήμανε. Αἱ ὠμότητές σου τιμωρηθήσονται. Ὁ
Θεὸς
ἐκδικήσοί σοι τὸ ἑλληνικὸν Ἔθνος». Ὁ ἐθνικός μας ποιητὴς,
ποὺ ἐγνώριζε καλὰ τὴν ἀξία καὶ ποιότητα τοῦ Πατριάρχη, ἔγραψε τὶς παρακάτω
στροφὲς στὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο:
«… Ὅλοι κλαῦστε, ἀποθαμένος
ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησιᾶς
κλαῦστε, κλαῦστε κρεμασμένος
ὡσὰν νάτανε φονιάς.
Ἔχει ὁλάνοιχτο τό στόμα
πού ὧρες πρῶτα ἔχει γευθεῖ
τ’ Ἅγιο Αἷμα κι Ἅγιο Σῶμα
λὲς πὼς θὲ νὰ ξαναβγεῖ…
Ἡ κατάρα ποὺ εἶχε ἀφήσει
λίγο πρὶν νὰ ἀδικηθεῖ
εἰς ὅποιον δὲν πολεμήσει
κι ἠμπορεῖ νὰ πολεμεῖ».
Σʼ αὐτὸ τὸν τόπο ποὺ λέγεται Ἑλλάδα ζεῖ ἕνας λαὸς ἀποφασισμένος
νὰ μὴ τουρκέψει οὔτε νὰ φραγκέψει, παρʼ ὅλα τά λάθη του. Οἱ Ἕλληνες δὲν εἶναι ἄθροισμα
ἀποξενωμένων ἀτόμων οὔτε ἄβουλη μάζα, ἀλλὰ κοινωνία προσώπων μὲ αἴσθημα εὐθύνης
καὶ ἐλευθερίας.
Ὑποσημειώσεις
1. Τ. Γριτσόπουλος, Ἱ. Μονὴ Φιλοθέου (Γρηγόριος ὁ Ε´) στὸ
Δελτίο τῆς
Ἱστορικῆς καὶ Ἔθνος Ἑταιρείας, ΙΔ´, σελ. 164 καὶ ἑξῆς.
2. Ἀ. Δεσποτόπουλος: Ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Κ. Κούμας, Ἀθήνα
1968, σ.
20 καὶ ἑξῆς καὶ Π. Ἐνεπεκίδης, Κοραῆς, Κούμας, Κάλβα, Ἀθήνα
1967 σελ.67.
3. Τ. Γριτσόπουλος, ὅ.π., σελ. 220 καὶ Θ.Η.Ε. τόμ. 4,
σελ. 743 καὶ Ἀ. Δεσποτόπουλος, Γρηγόριος ὁ Ε´, περιοδ. «Ἐπαγγελία», τ. 2010,
σελ. 10.
4. Χ. Δεσποτόπουλος, Γρηγόριος ὁ Ε´, περιοδ. «Ἐπαγγελία»,
τ. 2010, σελ.10.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου