Ἀντίδωρον -- Τοῦ Ἀλεξ. Μυγδαναλεύρου, Θεολόγου - Ἱεροκήρυκος

Τό ἀντίδωρον (καί οὐχί ἀντίδερο ἤ ἀντίδωρος) προσφέρεται ἀντί τοῦ μοναδικοῦ Δώρου πού εἶναι ἡ Θεία Κοινωνία, εἰς ὅσους δέν ἐκοινώνησαν. Λέγεται καί «ἡγιασμένον κλάσμα» κατά τόν Βαλσαμῶντα ἤ «Εὐλογία» ἤ «κατακλαστόν» κατά τόν Νικηφόρον τον Ὁμολογητήν. Προέρχεται ἐκ τοῦ προσφόρου, το ὁποῖον ἐχρησιμοποιήθη διά τήν ἐξαγωγήν τοῦ Ἀμνοῦ ὡς καί ἐξ ἄλλων προσφόρων ἅτινα ὑψώθησαν εἰς τήν ἁγίαν πρόθεσιν διʼ ἐξαγωγήν προβλεπομένων μερίδων. Ἐάν ἐκ τῶν ὑψωθέντων προσφόρων, ἤτοι τοῦ Ἀμνοῦ καί τῶν ἄλλων δέν ἐπαρκοῦν διά ἀντίδωρον, τότε εὐλογοῦνται ὑπό τοῦ λειτουργοῦντος ἱερέως καί ἕτερα τεμάχια ἀντιδώρου κατά τήν ὥραν, ὅπου ψάλλεται τό «Ἄξιόν ἐστιν…». Ὁ λειτουργός ἱερεύς ὑψώνει τό πανέριον ἐπάνω ἀπό τό ἅγιον Ποτήριον, πού εὑρίσκεται εἰς τήν Ἁγίαν τράπεζαν, μνημονεύοντος τήν εὐχήν:

«Μνήσθητι Κύριε τῶν προσενεγκάντων καί διʼ οὕς προσήγαγον» καί εὐλογεῖ σταυροειδῶς. Ἔστω ὑπʼ ὄψιν ὅτι οὐδεμία ἑτέρα εὐλογία (ἤτοι ἐξ ἀποστάσεως διά τοῦ σημείου τοῦ Σταυροῦ, ἤ μέρους τεμαχίων ἐκ τοῦ κανίστρου) πάνω ἀπό τήν Ἁγίαν Τράπεζαν εἶναι Ὀρθοδόξως ἐπιτρεπτή.

Ἀντίδωρον λαμβάνουν πάντες οἱ λειτουργηθέντες πιστοί «ἀντί τοῦ μεγάλου ἐκείνου δώρου τῆς φρικτῆς κοινωνίας» οἵτινες διά διαφόρους λόγους δέν ἠδυνήθησαν να λάβουν καί οὐδείς ἕτερος μή λειτουργηθείς (Ἅγ. Συμεών Θεσσαλονίκης).

Ἐάν κάποιος ἔχῃ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ ἄτομον μέ σωματικήν πάθεσιν, δύναται νά αἰτήσῃ καί ἐκ τοῦ ἱερέως νά λάβῃ ἀντίδωρον διʼ αὐτό, διά νά ἔχῃ τήν εὐλογίαν Κυρίου. Εἶναι ἐντελῶς ἀνορθόδοξος ἡ ἐνέργεια ἐνίων χριστιανῶν οἵτινες λαμβάνουν οἱ ἴδιοι ἀντίδωρον, ἄνευ εὐλογίας τοῦ ἱερέως καί διανέμουν τοῦτο εἰς μή λειτουργηθέντας, ἄνευ λόγου καί εἰς ἄλλους χώρους εὑρισκομένους. Οὐδέποτε δέ δίδεται εἰς μή ὀρθοδόξους χριστιανούς. Δέν εἶναι ὡραία και πνευματικῶς ὠφέλιμος ἡ συνήθεια, ἡ ὁποία ἐπικράτησε εἰς μερικούς ἱ. ναούς νά διανέμεται τό ἀντίδωρον ἀπό τήν θέσιν τοῦ παγκαρίου ὑπό τῶν ἐπιτρόπων ἤ νά λαμβάνεται ἀπό τούς ἰδίους τούς πιστούς. Τοιουτοτρόπως οἱ πιστοί στεροῦνται τῆς εὐλογίας τοῦ λειτουργοῦ καί τόν ἀσπασμόν τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ, τῆς «ἁψαμένης» τοῦ Παναγίου Σώματος τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ (Ἅγ. Νικόλαος Καβάσιλας).