Θρησκεία καί βία -- Τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου

Θά ἀρχίσω μέ τήν σκέψη τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, ὅτι ὁ ἀγώνας τῶν προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων στρεφόταν ἐναντίον τῆς θρησκείας, πού εἶναι μιά ἀσθένεια τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας. Ὁ Χριστός θεράπευσε τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν ἀσθένεια τῆς θρησκείας καί δημιούργησε τήν Ἐκκλησία. Ὑπάρχει διαφορά μεταξύ θρησκείας καί Ἐκκλησίας, ἀφοῦ ἡ θρησκεία λειτουργεῖ ὡς ἰδεολογία, ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία βιώνεται ὡς κοινωνία ἀγάπης μέ τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους. Οἱ θρησκεῖες συνδέονται στενά μέ τήν μαγεία, ὡς ἐξευμένιση τοῦ Θεοῦ, τήν δεισιδαιμονία ὡς ταύτιση τοῦ Θεοῦ μέ τήν κτίση, ὅπως τό βλέπουμε στόν πανθεϊσμό, καί τόν μυστικισμό ὡς ἐπαναφορά τῆς φύσει ἀθανάτου ψυχῆς στόν ἀγέννητο κόσμο τῶν ἰδεῶν, ἀπό τόν ὁποῖον ἐξέπεσε, ὅπως τό βλέπουμε στόν πλατωνισμό καί τόν νεοπλατωνισμό. Ἀντίθετα, ὁ Χριστιανισμός παρουσιάσθηκε, καί σήμερα παρουσιάζεται ὅταν λειτουργῆ σωστά, ὡς Ἐκκλησία, ὡς ἑνότητα Θεοῦ καί ἀνθρώπων, ὡς ἐλευθέρωση ἀπό τήν μαγεία, τήν δεισιδαιμονία καί τόν μυστικισμό, ὡς φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία.

Πάντως, ἡ λέξη θρησκεία, πού κατά πᾶσα πιθανότητα προέρχεται ἀπό τό ρῆμα θρώσκω, πού σημαίνει ἀνεβαίνω, δηλώνει τήν σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό καί οἱ θρησκευόμενοι ἑνώνονται μεταξύ τους, προκειμένου νά ἐκφράζουν τήν ἴδια πίστη στόν ἕνα Θεό, ὅπως τόν ἐκλαμβάνει κάθε θρησκεία. Συνεπάγεται ὅτι μποροῦν νά ἀναπτυχθοῦν κλειστές ὁμάδες μέ ἴδια πίστη καί λατρεία, μέ ἴδια ἰδεολογία καί πολλές φορές κοινή ἰδεοληψία, πού ἐπηρεάζουν καί τίς κοινωνικές καταστάσεις. Ἡ βία διακρίνεται σέ διάφορα εἴδη –θρησκευτική, κοινωνική, ψυχολογική– καί πάντοτε χρησιμοποιεῖ φυσική ἤ τεχνική δύνα- μη, προκειμένου νά κυριαρχήση πάνω στούς ἀνθρώπους καί τελικά στίς κοινωνίες. Καί οἱ δύο αὐτές καταστάσεις –θρησκεία καί βία– μποροῦν νά ἐνεργοῦν ἀνεξάρτητα μεταξύ τους, ἀλλά καί νά συνδέωνται στενά. Ἡ θρησκεία μπορεῖ νά θεωρηθῆ ὡς «ὄπιο τοῦ λαοῦ», μέ ἀποτέλεσμα νά ἀποχαυνώνη τούς ἀνθρώπους, ὅπως συμβαίνει στίς κατώτερες θρησκεῖες, ἀλλά μπορεῖ καί νά τούς ἐξευγενίζη ἤ νά τούς ἐκπολιτίζη, ὅπως γίνεται μέ τίς ἀνώτερες θρησκεῖες. Ἀλλά καί ἡ βία μπορεῖ νά λειτουργῆ θετικά, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἀσκεῖται ἐναντίον τῶν προσωπικῶν παθῶν, ἐνδέχεται ὅμως νά ἐξελίσσεται σέ καταστροφή τῆς κοινωνίας, νά γίνη μιά ἐπικίνδυνη κατάσταση γιά τούς ἀνθρώπους. Ἔτσι, δέν μπορεῖ κανείς νά βλέπη αὐτά τά γεγονότα –θρησκεία καί βία– πάντοτε ἀρνητικά, ἀφοῦ ὑπάρχουν καί θετικά στοιχεῖα, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ὁ θρησκευόμενος πού θέλει νά ἑνωθῆ μέ τόν Θεό, βιάζει τόν ἑαυτό του γιά νά ὑπερβῆ τίς φυσικές ὁρμές του καί νά ἀνυψωθῆ σέ ἄλλο ἐπίπεδο. Τελικά, ἡ θρησκεία καί ἡ βία εἶναι δύο ἐκρηκτικές δυνάμεις πού, ὅταν ἑνωθοῦν μεταξύ τους καί ἐκδηλωθοῦν ἀρνητικά, δημιουργοῦν τρομακτικές καταστάσεις. Τό χειρότερο εἶναι, ὅταν αὐτές οἱ δύο δυνάμεις κατευθύνωνται ἀπό ἄλλες ἐξωγενεῖς δυνάμεις, ὅπως εἶναι ἡ πολιτική, ὁ ἐθνοφυλετισμός ἤ ἄλλες ἐνδογενεῖς δυνάμεις, ὅπως εἶναι ἡ σχιζοφρένεια, ἡ παράνοια καί οἱ διπολικές συμπεριφορές. Μέσα στά πλαίσια αὐτά ἐντάσσονται οἱ θρησκευτικοί πόλεμοι πού ἐξάπτουν τά πάθη καί δημιουργοῦν ἀναστατώσεις. Ἔχει ὑποστηριχθῆ (Augustine Comte) ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι ἡ παιδική ἡλικία τῆς ἀνθρωπότητος, ἡ φιλοσοφία ἡ ἐφηβική ἡλικία της καί ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη εἶναι ἡ ὥριμη ἡλικία τῆς ἀνθρωπότητος. Ὅπως φαίνεται στήν ἐποχή μας ἡ φιλοσοφία μέ τήν ἰδεολογία της, χρησιμοποιώντας καί τήν ἐπιστημονική γνώση, ἐξάπτει τήν θρησκεία, γιά νά ἐπιβάλη τήν ἐξουσία της πάνω στούς ἀνθρώπους. Ἔτσι, τίς περισσότερες φορές ἡ θρησκεία χρησιμοποιεῖται ἀπό τούς ἰσχυρούς τῆς γῆς γιά δικούς τους σκοπούς σέ βάρος τῶν θρησκευομένων. Ἔχω μέσα μου ἕνα προβληματισμό γιά τό ποιός πυροδοτεῖ τίς συγκρούσεις καί τήν βία: ἡ θρησκεία καί οἱ θρησκευόμενοι πού ἐπηρεάζουν τούς ἡγέτες ἤ οἱ πολιτικοί ἡγέτες πού χρησιμοποιοῦν τίς θρησκεῖες; Καί μέ ἄλλον τρόπο: ἡ θρησκεία προκαλεῖ τούς πολέμους ἤ οἱ σχιζοφρενεῖς θρησκευόμενοι χρησιμοποιοῦν τίς θρησκεῖες; Μᾶλλον καταλήγω στό δεύτερο. Γιά παράδειγμα, ἀπό μελέτες ἔχει ἀποδειχθῆ ὅτι τό Ἰσλάμ, ὅταν ἐμφανίσθηκε στήν ἱστορία, ἔγινε γνωστό ὡς αἵρεση τοῦ Χριστιανισμοῦ, οἱ Ἰσλαμιστές θαύμαζαν τήν Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία (Βυζάντιο) καί ἀντέγραψαν τόν πολιτισμό της. Ὅμως, ὅταν τό Ἰσλάμ ἐπεκτάθηκε πρός ἀνατολάς καί ἐξισλαμίσθηκαν οἱ Πέρσες, τότε τό αἰώνιο ἐθνικό μῖσος τῶν Περσῶν ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων ἔγινε θρησκευτικό μῖσος τῶν Ἰσλαμιστῶν ἐναντίον τῶν Ρωμιῶν- Χριστιανῶν. Τελικά, σήμερα μέλη διαφόρων θρησκειῶν χρησιμοποιοῦν τήν θρησκεία ὡς πυριτιδαποθήκη πολέμων καί σφαγῶν, ἀλλά καί ὁ δυτικός Χριστιανισμός ἔχει ἀπομακρυνθῆ ἀπό τό εἰρηνικό μήνυμα τοῦ Χριστοῦ, ἔγινε ἰδεολογία, γι' αὐτό οἱ σταυροφορίες ἐπικρατοῦν παντοῦ. Καί ἄν προσέξη κανείς ἐπισταμένως, θά διαπιστώση ὅτι ὁ δυτικός Χριστιανισμός μέ τήν ἐκκοσμίκευσή του ὁμοιάζει περισσότερο μέ τόν Ἰσλαμισμό ἀπό πλευρᾶς ἰδεολογίας καί μεθόδων, παρά μέ τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἀλλά αὐτό χρειάζεται χρόνο νά ἀναπτυχθῆ. Οἱ θρησκεῖες χρησιμοποιοῦν στήν λατρεία τά πιό ἁγνά ὑλικά, ὅπως τό λάδι, τό κερί, τό κρασί, τό ψωμί, τό λιβάνι, καί ὅμως μερικές ἀπό αὐτές μετατρέπουν τά ὑλικά αὐτά σέ πυρίτιδα, σέ βόμβες, σέ πυραύλους πού σκορπίζουν τόν ὄλεθρο καί τήν καταστροφή. Αὐτό εἶναι φρικτό.

* Ἐκκλησιαστικὴ Παρέμβαση, τ. 219.