Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΧΑΡΑ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Του Παναγιώτου Γκιουλέ

«Ἡ παγκόσμιος χαρὰ ἐκ τῶν δικαίων ἀνέτειλεν ἡμῖν Ἰωακείμ καὶ τῆς Ἄννης, ἡ πανύμνητος  Παρθένος • ἥτις δι᾽ ὑπερβολὴν ἀγαθότητος ναὸς τοῦ Θεοῦ ἔμψυχος γίνεται καὶ μόνη κατ᾽ ἀλήθειαν Θεοτόκος γνωρίζεται!...(α´ Ἰδιόμελον τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς ἐν τοῖς Ἀποστίχοις).

Μυσταγωγῶν καὶ μυσταγουμένη, ὑμνολογοῦσα καὶ ψάλουσα, θεολογοῦσα καὶ προσευχομένη, χαίρουσα καὶ ἀγαλομένη, ἡ θεόφθογγος θεολογικὴ γλῶσσα τοῦ Πνευματέμφορου ὑμνογράφου τῆς ἑορτῆς, συνθέτει παναρμόνιο μέλος οὐρανίου θεολογικῆς καὶ Ἀγγελικῆς ὑμνολογίας, γιὰ νὰ διασαλπίση διαχρονικά, ἀλλὰ καὶ μυστικά, μέσα στὸν θεανθρώπινο καὶ αἰώνιο Λειτουργικὸ χρόνο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τὴν φανέρωση τοῦ Μυστηρίου τῆς παγμοσμίου χαρᾶς καὶ ἀγαλλιάσεως, τῆς ὑπερφυοῦς γεννήσεως τῆς Πανάγνου καὶ Ἀειπαρθένου Θεόπαιδος, Θεοτόκου Μαρίας, ποὺ μέσα στὴν πανάχραντη Μήτρα της, ἐτελεσιουργήθη τὸ μέγα καὶ ἀπόκρυφο Μυστήριο τῆς Σαρκώσεως τοῦ Θείου Λόγου!... Γιατὶ σήμερον ἀνέτειλε στὸν κόσμο, ἡ παγκόσμιος χαρὰ ἐκ τῶν δικαίων Ἰωακείμ καὶ Ἄννης, ἡ πανύμνητος Παρθένος· ἡ ὁποία, διὰ τῆς ὑπερβολικῆς ἀγαθότητος τῆς Τρισυποστάτου Θεότητος, ναὸς Θεοῦ ἔμψυχος γίνεται καὶ ἡ μόνη κατ᾽ ἀλήθεια Θεοτόκος γνωρίζεται!... Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος! » Σἠμερον ὁ τοῖς νοεροῖς θρόνοις ἐπαναπαυόμενος Θεός, θρόνον ἅγιον ἐπὶ γῆς ἑαυτῷ προετοίμασεν· ὁ στερεώσας ἐν σοφίᾳ τοὺς οὐρανούς, οὐρανὸν ἔμψυχον ἑαυτῷ κατεσκεύασεν· ἐξ ἀκάρπου γὰρ ρίζης φυτὸν ζωηφόρον ἐβλάστησεν ἡμῖν τὴν Μητέρα αὐτοῦ. Ὁ τῶν θαυμασίων Θεὸς καὶ τῶν ἀνελπίστων ἡ ἐλπίς, Κύριε δόξα σοι» (α´ ἰδιόμελον ἀπὸ τὰ στιχηρὰ ἰδιόμελα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς). Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος! «Σήμερον τῆς παγκοσμίου χαρᾶς τὰ προοίμια• σήμερον ἔπνευσαν αὖραι σωτηρίας προάγγελοι... Σήμερα ἡ στεῖρα Ἄννα τίκτει θεόπαιδα, τὴν ἐκ πασῶν τῶν γενεῶν προεκλεχθεῖσαν, εἰς κατοίκησιν τῷ παμβασιλεῖ καὶ κτίστῃ Χριστῷ  τῷ Θεῷ, εἰς ἐκπλήρωσιν τῆς θείας οἰκονομίας· δι᾽ ἧς ἀνεπλάσθημεν οἱ γηγενεῖς καὶ ἀνεκαινίσθημεν ἐκ τῆς φθορᾶς πρὸς ζωὴν τὴν ἄληκτον» (ἀπὸ τὰ στιχηρὰ ἰδιόμελα τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς). Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος! Σήμερον γεννᾶται ἡ πρὸ τῆς συλλήψεώς της εἰς τὴν ἁγίαν μήτραν τῆς Ἄννης προορισθεῖσα, πρὸ τῶν αἰώνων καὶ τῶν γενεῶν, ὑπὸ τῆς ἀρχαίας βουλῆς τοῦ Θεοῦ, Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν! Γεννᾶται Αὐτή, ποὺ εἶναι τὸ κειμήλιον τῆς Παρθενίας, ἡ θαυματουργικῶς βλαστήσασα ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, ράβδος τοῦ Ἀαρών,  τῶν προφητῶν τὸ κήρυγμα καὶ τῶν δικαίων Ἰωακείμ  καὶ Ἄννης τὸ βλάστημα... Γεννᾶται ὁ ναὸς ὁ ἅγιος, τὸ δοχεῖον τῆς Θεότητος, τὸ παρθενικὸν ὄργανον, ὁ βασιλικὸς θάλαμος, ποὺ μέσα του ἐτελεσιουργήθη τὸ μέγα καὶ παράδοξον μυστήριον τῆς  ἀπορρήτου ἑνώσεως τῶν δύο συνελθουσῶν ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ φύσεων (θείας καὶ ἀνθρωπίνης), ὅν προσκυνοῦντες, ἀνυμνοῦμεν τῆς Παρθένου τὴν πανάμωμον γέννησιν (θεολογικὴ ἀπόδοσις τοῦ 4ου Ἰδιομέλου ἐν τοῖς Ἀποστίχοις τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς). Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος! «Θεὸς ἐφανερώθη, ἐν σαρκί» διὰ τῆς Θεοτόκου (Α´ τιμ. γ´ 16). Γιατὶ ἡ Παρθένος ἐγέννησε, κατὰ σάρκα, τὸν ἐνυπόστατον Λόγον τοῦ Πατρός, τὴν ἐνυπόστατην Ἀλήθειαν καὶ Ζωὴν καὶ ἔγινε ἡ οὐράνιος παστὰς τοῦ Λόγου, ποὺ μέσα της ἐτελέσθησαν καὶ ἱερουργήσθησαν οἱ θεῖοι γάμοι θεότητος καὶ ἀνθρωπότητος!... Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος! «Σήμερον ἔπνευσαν αὖραι παγκοσμίου χαρᾶς  προάγγελοι, ἀναφωνεῖ ὁ ἱερὸς Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός. Εὐφραινέσθω ὁ οὐρανὸς ἄνωθεν καὶ ἀγαλλιάσθω ἡ γῆ, σαλευθήτω ἡ τοῦ κόσμου θάλασσα· (Ψαλμ. 28)

ἐν αὐτῇ γὰρ κόχλος (τὸ στρείδι) γεννᾶται, ἥτις οὐρανόθεν ἐκ τῆς ἀστραπῆς τῆς ἐν γαστρὶ ἔξει καὶ τέξεται υἱόν τὸν πολυτίμητον μαργαρίτην Χριστόν (Ματθ. ιγ´, 46)... Ἀγάλλου Ἰωακείμ, ὅτι ἐκ τῆς σῆς θυγατρὸς παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν, υἱός καὶ ἐδόθη  ἡμῖν, καὶ καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς, τῆς παγκοσμίου σωτηρίας, ἄγγελος, Θεὸς ἰσχυρὸς (Ἡσ. θ´, 6). Αἰσχυνέσθω Νεστόριος καὶ τιθέτω χεῖρα ἐπὶ τῷ στόματι (ἄς καλύψη τὸ στόμα του μὲ τὸ χέρι του). Γιατὶ τὸ παιδίον εἶναι Θεὸς καὶ πῶς δὲν εἶναι Θεοτόκος ἐκείνη, ἡ ὁποία τὸν ἐγέννησεν; «Εἴ τις οὐ Θεοτόκον ὁμολογεῖ τὴν ἁγίαν Παρθένον, χωρὶς ἐστι τῆς Θεότητος». Οὐκ ἐμὸς ὁ λόγος, καὶ ἐμὸς ὁ λόγος· κλῆρον γὰρ τοῦτον ἐκ Θεολόγου πατρὸς  Γρηγορίου θεολογικότατον δέδεγμαι» (῾Αγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ἐπιστολὴ 101η «πρὸς Κλειδόνιον» καὶ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Α´ Λόγος εἰς τὸ Γενέσιον, ΕΠΕ 9, 2). Γι᾽ αὐτὸ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης στὴ δογματική του, «ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως» διακηρύσσει: «Δικαίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκον τὴν Ἁγίαν Μαρίαν ὀνομάζομεν· τοῦτον γὰρ ὄνομα ἅπαν τὸ Μυστήριον τῆς οἰκονομίας συνίστησιν» (ΕΠΕ Γ 12, 56, ΕΠΕ 1). Στὴν συνέχεια τοῦ Α´ Λόγου του «εἰς τὸ Γενέσιον» ὁ ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, μὲ οὐράνιες θεολογικὲς ἀναβάσεις, ἐξυμνεῖ τὸ «γεννηθέν θυγάτριον», τὴν Πάναγνον Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν καὶ καλεῖ πάντας τοὺς κατοικοῦντας ἐπὶ τῆς γῆς νὰ κραυγάσουν, καὶ νὰ δοξολογήσουν τὸν Κύριον μὲ ἄσματα καινά, ὑψώνοντας τὴν φωνήν τους ἀγαλλόμενοι, χωρὶς φόβο, λέγων: «Σήμερον ἀρχὴ σωτηρίας τῷ κόσμῳ. Ἀλαλάξατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ γῆ, ἄσατε καὶ ἀγαλλιᾶσθε καὶ ψάλατε (ψαλμ. 97, 4). Ὑψώσατε τὴν φωνὴν ὑμῶν, ὑψώσατε, μὴ φοβεῖσθε (Ἡσ. 40, 9) ὅτι ἐτέχθη ἡμῖν μήτηρ Θεοῦ ἐν ἁγίᾳ προβατικῆ, ἐξ ἧς τεχθῆναι ηὐδόκησεν ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου» (Ἰωάν. α´, 29). Σκιρτήσατε τὰ ὄρη, λογικαὶ φύσεις, ἀνατεινόμενες πρὸς τὸ νοητὸν ὕψος τῆς πνευματικῆς θεωρίας· γιατὶ γεννᾶται τὸ ἐμφανέστατον ὄρος τοῦ Κυρίου, ποὺ ὑπερβαίνει καὶ ὑπέρκειται παντὸς ἄλλου βουνοῦ καὶ ὄρους, τὴν ὑψηλότητα ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων, ἐκ τοῦ ὁποίου ηὐδόκησε νὰ ἀποκοπῆ, ὄχι μὲ σωματικὲς χεῖρες, ὁ ἀκρογωνιαῖος λίθος Χριστός, ἡ μία ὑπόστασις, τὰ διεστῶτα συνάπτουσα  (Ἑβρ. β´, 14, 20) θεότητα τε καὶ ἀνθρωπότητα, ἀγγέλους καὶ ἀνθρώπους, τοὺς ἐξ ἐθνῶν καὶ τὸν σαρκικὸν Ἰσραήλ εἰς ἕνα πνευματικὸν Ἰσραήλ. Ὄρος τοῦ Θεοῦ, ὄρος κατάφυτον, ὄρος στερεόν, ὄρος πλούσιον, ὄρος ὅπου ηὐδόκησεν ὁ Θεὸς νὰ κατοικήση μέσα σ᾽ αὐτό. Τὸ θεῖον ἅρμα τὸ περικυκλούμενο ἀπὸ μυριάδες Θεοχαρίτωτα Χερουβίμ καὶ Σεραφίμ. Ἡ Παναγία κορυφή, ἡ ἁγιωτέρα τοῦ Ὄρους Σινᾶ, τὴν ὁποία δὲν τὴν καλύπτει καπνός, γνόφος, θύελλα, οὔτε ἀπειλητικὸν πῦρ, ἀλλὰ ἡ φωτιστικὴ τοῦ Παναγίου Πνεύματος ἔλαμψις (Ἔξοδ. ιδ´, 1620 - Λουκ. α´ 35). Ἐκεῖ μὲν ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔγραψε τὸ νόμο μὲ τὸν δάκτυλον τοῦ παναγίου Πνεύματος στὶς λίθινες πλάκες· ἐνῶ σ᾽ Αὐτήν, ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ τῶν ἐξ αὐτῆς αἱμάτων ὁ ἴδιος ὁ Λόγος ἐσαρκώθη καὶ ἔδωσε τὸν ἑαυτό του εἰς τὴν φύσιν μας δραστικώτατον (λυτρωτικόν) φάρμακον ἀθανασίας. Ἐκεῖ ἐδόθη τὸ μάννα, ἐν ταύτη Αὐτὸν ποὺ ἔδωσε τὴν γλυκύτητα στὸ μάννα!... Ἄς ὑποκύψη ταπεινὰ ἡ περίφημος σκηνὴ τοῦ Μαρτυρίου, τὴν ὁποίαν κατεσκεύασε στὴν ἔρημο ὁ Μωϋσῆς, ἀπὸ πολύτιμα καὶ παντὸς εἴδους ὑλικὰ (Ἔξοδ. κστ´, ι) καὶ πρὶν ἀπ᾽ αὐτὴ ἡ σκηνὴ τοῦ πατριάρχου Ἀβραάμ, πρὸ τῆς ἐμψύχου καὶ λογικῆς σκηνῆς τοῦ Θεοῦ· Γιατὶ Αὐτὴ δὲν ὑπῆρξε ἁπλῶς ἕνα δοχεῖον τῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾽ ἐδέχθη οὐσιωδῶς τὴν ὑπόστασιν τοῦ Θείου Λόγου. Καὶ ἄς γίνη κατανοητὸν ὅτι δὲν μποροῦν νὰ συγκριθοῦν μαζὶ της ἡ πανταχόθεν κεκαλυμμένη μὲ χρυσάφι Κιβωτός, ἡ χρυσή στάμνος ἡ τὸ μάννα φέρουσα καὶ ἡ λυχνία καὶ ἡ Τράπεζα τῆς προθέσεως καὶ ὅλα τὰ ἄλλα τὰ παλαιά. Γιατὶ ὅλα αὐτὰ ἐτιμῶντο ὡς τύπος Αὐτῆς, ὡς σκάσματα τοῦ ἀληθινοῦ πρωτοτύπου!...». Γι᾽ αὐτὸ ἔμπλεως θαυμασμοῦ, πρὸ τοῦ παραδόξου καὶ ἀνερμηνεύτου αὐτοῦ θαύματος, τῆς ὑπερφυοῦς γεννήσεως της Θεομήτορος, ἡ θεόφθογγος θεολογικὴ γλῶσσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἔκθαμβος ἀναφωνεῖ: «Ὦ θυγάτριον Ἰωακείμ καὶ Ἄννης τὸ ἱερώτατον, τὸ διαφυγὸν τὴν παρατήρησιν ἀπὸ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας καὶ τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ·τὸ πολιτευσάμενον ἐν θαλάμῳ τοῦ πνεύματος καὶ τηρηθὲν ἄμωμον εἰς νύμφην Θεοῦ καὶ μητέρα τοῦ φύσει, Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ! Ὦ θυγάτριον ἱερώτατον, τὸ φερόμενον ἐν μητρικαῖς ἀγκάλαις καὶ φοβερὸν εἰς πάσας τὰς δυνάμεις τῆς ἀποστασίας! Ὦ  θυγάτριον ἱερώτατον, τὸ μητρικὸν γάλα τρεφόμενον καὶ ἀγγέλοις περιστοιχούμενον! Ὦ θυγάτριον θεοπόθητον, ἡ δόξα τῶν σὲ γεννησάντων• σὲ γενεαὶ γενεῶν  μακαρίζουσιν, ὡς ἔφης ἐπαληθεύουσα! (Λουκ. α´, 48). Ὦ θυγάτριον ἀξιόθεον, τὸ κάλλος τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τῆς προμήτορος Εὔας ἡ ἐπανόρθωσις! Διότι διὰ τῆς σῆς τεκνογονίας ἡ πεσοῦσα Εὔα ἠνωρθώθη. Ὦ θυγάτριον ἱερώτατον, τῶν γυναικῶν τὸ ἀγλάϊσμα! Διότι, ἄν καὶ ἡ πρώτη Εὔα ἐν παραβάσει γέγονε καὶ δι᾽αὐτῆς εἰσῆλθεν ὁ θάνατος, ἡ Μαρία ὅμως, ἐξυπηρετησαμένη τὴν θείαν βουλήν, τὸν ἀπατήσαντα ὄφιν ἐξηπάτησε καὶ εἰσήγαγε εἰς τὸν κόσμον τὴν ἀφθαρσίαν. Ὦ θυγάτριον ἀειπάρθενον, ἀνδρὸς οὐ δεηθεῖσα πρὸς σύλληψιν!  Διότι ἔχει πατέρα ἀΐδιον ὁ ὑπὸ σοῦ κυοφορηθείς. Ὦ θυγάτριον γηγενές, θεολιγκαῖς ἀγκάλαις τὸν κτίσην βαστάσασα!... Ὄντως τιμιωτέρα πάσης κτίσεως γέγονας. Ἐκ σοῦ γὰρ μόνης, ὁ Δημιουργός μοῖραν προσείληφε, τὴν ἀπαρχὴν τοῦ ἡμετέρου φυράματος. Σάρξ αὐτοῦ ἐκ τῆς σαρκὸς σου καὶ αἷμα αὐτοῦ ἐκ τῶν αἱμάτων σου  (Ἑβρ. β´, 14) καὶ γάλα μαστῶν σου ἐθήλασεν ὁ Θεὸς καὶ ἡνώθησαν τὰ χείλη σου μὲ τὰ χείλη τοῦ Θεοῦ. Ὦ ἀκαταλήπτων καὶ ἀπορρήτων θαυμάτων! Σὲ προγνωρίσας ὁ τῶν ὅλων Θεὸς ἀξίαν, σὲ ἠγάπησε καὶ ἀγαπήσας σὲ προώρισε καὶ στοὺς ἐσχάτους καιροὺς σὲ ἔφερεν εἰς τὴν ὕπαρξιν καὶ σὲ ἀνέδειξε Θεοτόκον μητέρα καὶ τροφὸν τοῦ δικοῦ Του Υἱοῦ... Θαρσείτω ἡ γῆ καὶ τὰ τέκνα Σιών, χαίρεται διὰ τὸν Κύριον καὶ Θεὸν ὑμῶν· διότι ἐβλάστησεν ἡ ἔρημος καὶ ἡ στεῖρα ἔδωσε τὸν καρπὸν αὐτῆς (Ἰωήλ β´, 21-23). Ἰωακείμ καὶ Ἄννα, ὡς ὄρη νοητὸν γλυκασμὸν ἀπεστάλαξαν (Ἀμώς θ´, ιγ´). Εὐφραίνου Ἄννα μακαριστή, ὅτι θῆλυ τέτοκας (ἐγέννησες)· διότι τοῦτο τὸ θῆλυ μήτηρ Θεοῦ, πύλη φωτός, πηγὴ ζωῆς καὶ τὸ ἔγκλημα τῶν θηλέων θὰ διαλύσει... Ὦ θῆλυ ποθητόν, τρισμακάριστον· εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξί, καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου (Λουκ. α´, 42). Ὦ θῆλυ, θύγατερ τοῦ βασιλέως καὶ μήτηρ• θύγατερ τοῦ βασιλέως Δαβίδ καὶ μήτηρ τοῦ παμβασιλέως Θεοῦ. Ὦ θεῖον ἔμψυχον ἄγαλμα, ἐφ᾽ ᾧ ὁ δημιουργήσας ηὐφράνθη Θεός (Ψαλμ. 103, 31 καὶ Η´ 6, 65, 19)... Ὅθεν ἔξης Θεῷ, διὰ τὸν ὁποῖον ἦλθες εἰς τὴν ζωήν, ὅπως ἐξυπηρετήσης  τὴν παγκόσμιον σωτηρίαν, διὰ νὰ ἐκπληρωθῆ διὰ σοῦ ἡ ἀρχαία βουλὴ τοῦ Θεοῦ, τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως καὶ τῆς ἡμῶν θεώσεως» (Α´ Λόγος εἰς τὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ΕΠΕ 9). Ὦ παμμέγιστον θεολογικὸν ὕψος, οὐρανίου μυστηριακῆς θεολογίας περὶ τοῦ «ἀποκεκρυμμένου καὶ ἀποκρύφου μυστηρίου τῆς ὑπερφυοῦς γεννήσεως τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, ποὺ συνέθεσε μυσταγωγικῶς, ἡ θεόφθογος θεολογικὴ γλῶσσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, γιὰ νὰ ἐξυμνήση «τὸ ἱερώτατον, τὸ ἀξιόθεον καὶ τὸ ἀειπάρθενον καράσιον» τῶν Ἁγίων Θεοπατόρων Ἰωακείμ καὶ Ἄννης καὶ νὰ ἀποκαλύψη ἑρμηνευτικὰ καὶ θεολογικά, στὸ πλήρωμα τῆς ἐκκλησίας «τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῆς σοφίας» τοῦ ἀποκρύφου θεολογικοῦ Μυστηρίου τῆς Θεομήτορος!... Γιατὶ τὸ «ἀπόκρυφον κεκρυμμένον μυστήριον τοῦ Γενεσίου τῆς Θεοτόκου, ὑπερβαίνει, ὄχι μόνον τὴν ὀντολογικὴ δυνατότητα τοῦ φυσικοῦ ἀνθρωπίνου λόγου, ἀλλὰ κι᾽ αὐτοῦ ἀκόμη τοῦ λόγου, ποὺ γεννᾶται ἀπὸ τελειωτικὴν χάριν τοῦ Παναγίου Πνεύματος ἀπὸ ὅλους τοὺς Ἁγίους!... Γιατὶ καθὼς μᾶς ἑρμηνεύει ἡ θεόσοφος ἑρμηνευτικὴ γλῶσσα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἡ Θεοτόκος μᾶς ἀποκαλύπτει τὶς ὑπέρ  νοῦν καὶ λόγον τελειωτικὲς ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ὅτι «ὅπως ὁ Υἱὸς εἶναι εἰκόνα τοῦ Πατρὸς καὶ εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ εἶναι τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον» (ἔκδοσις Ὀρθοδόξου Πίστεως 1, 13), ἔτσι καὶ ἡ Θεοτόκος, κατὰ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ «εἶναι τὸ θεοπρεπὲς ταμεῖον τῆς κορυφαίας ἀκρότητος τῶν μυστηρίων τοῦ Πνεύματος καὶ ἡ ἔνσαρκος εἰκόνα Αὐτοῦ» (Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁμιλία εἰς τὰ εἰσόδια, ΕΠΕ 11, Δ´ 286). Γι᾽ αὐτὸ ἡ Θεοτόκος, κατὰ τὸν Ἅγιον Ἀνδρέαν Κρήτης ἔγινε τὸ τέλος τῆς σκοπιμότητος καὶ ὕστατον τῆς δημιουργίας ἁπάσης, δι᾽ ἥν ὁ κόσμος ἐγένετο καὶ διὰ  τῆς ὁποίας ἡ αἰώνιος βουλὴ τοῦ Θεοῦ πεπλήρωται!...» (Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Κρητὸς κανών εἰς ἦχον πλάγιον α´.).