Μία μεταφραστική αστοχία του αειμνήστου Στεργίου Σάκκου Ομ. Καθηγητού Α.Π.Θ.

Το περιστατικό ιστορείται απλά στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο. Ακούγοντας την καταπληκτική διδασκαλία του Κυρίου μία γυναίκα του όχλου αναφωνεί με ενθουσιασμό· «Μακαρία η κοιλία η βαστάσασά σε και μαστοί ους εθήλασας!» (Λουκ. 11: 27). Μακαρίζει, δηλαδή, τη μητέρα του Κυρίου κι΄ αρχίζει ήδη να πραγματοποιείται η προφητεία της Παρθένου για τον εαυτόν της· «ιδού γαρ από του νυν μακαριούσί με πάσαι αι γενεαί» (Λουκ. 1: 48). Στο θαυμασμό της γυναίκας του όχλου ο Κύριος απαντά με τη φράση· «Μενούνγε μακάριοι οι ακούοντες τον λόγον του Θεού και φυλάσσοντες αυτόν» (Λουκ. 11: 28). Η εν λόγω περικοπή διαβάστηκε ως ευαγγελικό ανάγνωσμα την Κυριακή 21 Νοεμβρίου π. έ., εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στους ναούς δε της Αρχιεπισκοπής Αθηνών αποδόθηκε και σε νεοελληνική μετάφραση. Η μετάφραση εκείνη, που μάλιστα ακούσθηκε και από τον ραδιοφωνικό σταθμό στης Εκκλησίας, προκάλεσε μία εύλογη απορία, καθώς η τελευταία πρόταση της περικοπής αποδόθηκε στη νεοελληνική ως εξής· «Μακάριοι μάλλον είναι εκείνοι, που ακούν το λόγο του Θεού και τον φυλάττουν». Αλλά, είναι πιο μακάριοι από τη μητέρα του Κυρίου οι ακροατές και τηρητές του θείου λόγου; Βεβαίως, κανείς δεν αμφισβητεί τη σπουδαιότητα και σοβαρότητα της ακροάσεως του θείου λόγου, όταν μάλιστα αυτή συνοδεύεται από την εφαρμογή του. Ωστόσο, είναι εσφαλμένη η πρόταση ότι «μακάριοι μάλλον» είναι οι τηρητές του θείου λόγου παρά η Παναγία. Το σφάλμα, νομίζω, επικεντρώνεται στην άστοχη μετάφραση της πρώτης λέξεως της προτάσεως, του συνθέτου μορίου «μενούνγε». Ποια είναι η σημασία του; Σύμφωνα με τα λεξικά, το μόριο αυτό αποτελείται από τρεις λέξεις: Από τον αντιθετικό σύνδεσμο μεν, τον συμπερασματικό ουν και το βεβαιωτικό μόριο γέ. Στη σύνθεση, οι επί μέρους λέξεις δεν διατηρούν την αρχική τους σημασία. Ο τύπος μενούν χρησιμοποιείται κυρίως στην αρχή μιας απαντήσεως. Δηλώνει άλλοτε ισχυρή βεβαίωση και άλλοτε βεβαίωση, η οποία κατά κάποιο τρόπο διορθώνει και συμπληρώνει τη σημασία των προηγουμένων. Το μόριο γε, εξάλλου, επιτείνει τη σημασία της λάξεως στην οποία προστίθεται. Έτσι στο συγκεκριμένο χωρίο της Καινής Διαθήκης το «μενούνγε» θα μπορούσε να ισοδυναμεί με τα νεοελληνικά «πράγματι», «ναι, μάλιστα», «βεβαιότατα»! Είναι αξιοσημείωτο ότι με την ίδια σημασία αναφέρεται το «μενούνγε» και σε άλλα τρία χωρία της Καινής Διαθήκης: Ρω 9, 19· 10, 18· Φι 3, 8. Σε όλες τις περιπτώσεις η λέξη «μενούνγε» επιβεβαιώνει τη σημασία της προηγούμενης προτάσεως και επεκτείνει το νόημά της. Για να περιορισθώ στο Λουκ. 11, 28, στο στίχο, που αποτέλεσε την αφορμή του σχολίου αυτού, ο Κύριος απαντώντας στον μακαρισμό της γυναίκας προτάσσει το «μενουνγε» όχι για να αρνηθεί ή να μειώσει το θαυμασμό προς την μητέρα του. «Ουκ αρνείται την κατά φύσιν συγγένειαν, αλλά προστίθησι της κατ΄ αρετήν», σχολιάζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, (Εις το κατά Ματθαίον 45, 1). Θέλει να πει ο Κύριος ότι συμφωνεί απόλυτα και αποδέχεται ως ειλικρινή και άδολη τη λαϊκή έκφραση του θαυμασμού προς την μητέρα του. Επιπλέον, με όσα λέγει στη συνέχεια θέλει να οδηγήσει τη σκέψη των ακροατών του σε κάτι υψηλότερο. Το νόημα των λόγων του είναι· «Ναι, μάλιστα βέβαια! Μακαρία η μητέρα μου, όπως λές, αλλά κι εγώ σου λέω ότι μακάριος είναι εκείνος, που ακούει το θείο λόγο μου και τον τηρεί». «Τα λόγια αυτά του Κυρίου», λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «δεν δείχνουν ότι απωθεί τη μητέρα του· επισημαίνουν ότι σε τίποτε δεν θα ωφελούσε την Παναγία ο τοκετός, αν δεν ήταν συγχρόνως πολύ αγαθή και πιστή» (Εις το κατά Ιωάννην 21, 3). Έτσι, ο Κύριος ενθαρρύνει τη γυναίκα να ελπίζει ότι και αυτή, αλλά και κάθε χριστιανός μπορεί να γίνει ευτυχισμένος, όπως η μητέρα του, αν ακούσει τον λόγον του και τον τηρήσει. Το ίδιο νόημα έχει και μία άλλη σχετική απάντηση του Ιησού, όταν, καθώς μιλούσε, του ανήγγειλαν ότι τον ζητούν η μητέρα και οι αδελφοί του κι αυτός απάντησε· «Μήτηρ μου και αδελφοί μου ούτοί εισιν οι τον λόγον του Θεού ακούοντες και ποιούντες αυτόν» (Λουκ. 8, 21· πρβλ. Μθ. 12, 48-50· Μρ. 3, 34-35). Η μακαριότητα της Παρθένου, η υψίστη δόξα της συνίσταται στο ότι εκλέχθηκε, να γίνει μητέρα του Κυρίου, ακριβώς, διότι παρέμεινε αιώνιος φύλακας του θεϊκού Κυρίου. Η ίδια ανοίγει την ψυχή της και υποτάσσεται σ΄ αυτόν· «ιδού η δούλη Κυρίου» (Λουκ. 1, 38) και η Ελισάβετ φωτισμένη από το Πνεύμα το άγιο μακαρίζει την Παναγία για την πίστη της στο λόγο του Θεού· «μακαρία η πιστεύσασα ότι έσται τελείωσις τοις λελαλημένοις αυτή παρά Κυρίου» (Λουκ. 1, 45).