«Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τόν Κύριον» (Λουκ. α΄ 46)

Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

Μέ τρία πράγματα ἐμεγάλυνεν ἡ Παρθένος Μαρία τόν Κύριον·
Πρῶτον, μέ νοήματα μεγάλα καί ὑψηλά καί ἄξια τῆς τοῦ Θε­οῦ μεγαλειότητος· διότι Αὐτή εἰς ὅλην Της τήν ζωήν, καί μά­λιστα κατά τό διάστημα ἐκεῖνο τῶν δώδεκα χρόνων, κατά τό ὁποῖον εὑρίσκετο μέσα εἰς τά ῞Αγια τῶν ῾Αγίων, εἰς ἄλλο δέν ἐκαταγίνετο καί ἐσχό­λαζε, πάρεξ εἰς τήν θεωρίαν, ἤ μᾶλλον εἰπεῖν, θεοπτίαν τοῦ Θεοῦ.
Ὑπεράνω γάρ πάσης μικροπρεποῦς θεωρίας τῶν τοῦ κόσμου γηΐνων πραγμάτων γενομένη, καί πάντων ὁμοῦ αἰσθητῶν τε καί νο­ητῶν ὑπεραναβᾶσα· ἀλλά καί πασῶν τῶν τῆς ψυχῆς δυνάμεων, τῆς αἰσθήσεως, λέγω, καί φαντασίας καί δόξης καί τῶν τῆς δια­νοίας δια­φόρων συλλογισμῶν, μέ μόνον τόν νοῦν ἀνιδέως καί ἀσχηματίστως ἐπέβαλε τῇ θεωρίᾳ τοῦ Θεοῦ, ὡσάν ἕνας ἀσώμα­τος Ἄγγελος, καθώς ὑψηγορεῖ περί Αὐτῆς ὁ τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος ἐν τῷ εἰς τά Εἰσόδια Αʹ λόγῳ αὐτοῦ· μόνη καί μόνον τόν Θεόν θεωροῦσα, καί μόνη παρά τοῦ μόνου Θεοῦ θεωρουμένη· μόνη καί μόνον τόν Κύριον μεγαλύνουσα, καί μόνη παρά μόνου τοῦ Κυρίου μεγαλυνομένη· μόνη καί μόνου τοῦ Κυρίου ἐρῶσα, καί μόνη παρά μόνου τοῦ Κυρίου ἐρωμένη.
Καί ἄν ὁ θεοφόρος καί μέγας φιλόσοφος Μάξιμος, ἑρμηνεύων τό «ἐν τῷ ᾿Ισραήλ μέγα τό ὄνομα αὐτοῦ» (Ψλ. 75,2), εἶπεν ὅτι «ὁ θε­ω­ρη­τικός κατανοῶν τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ, ἀξίως αὐτόν μεγα­λύ­νει». Ποῖος ἄλλος, ἐστάθη θεωρητικώτερος καί διαβατικώτερος τῆς Θεοτό­κου ἐν ταῖς τοῦ Θεοῦ ὑψηλαῖς θεωρίαις; ἤ ποῖος ἄλλος, εἴτε Ἄγγελος, εἴτε ἄνθρωπος περισσότερον ἀπό Αὐτήν κατενόη­σε τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ; βέβαια οὐδείς. Λοιπόν ἕπεται, ὅτι καί οὐ­δείς ἄλλος, τόσον ἀπό τούς Ἀγγέλους, ὅσον καί ἀπό τούς ἀνθρώ­πους, ἐδυνήθη ἀξίως νά μεγαλύνῃ τόν Θεόν, καθώς τόν ἐμεγά­λυνεν ἡ Θεοτόκος.

Ὅθεν καί ὁ ἀνωτέρω τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος ὑψηλῶς καί μεγαλυγόρως εἶπεν, ὅτι ἡ Θεοτόκος μέσα εἰς τά ῞Αγια τῶν Ἁγίων ἰσάγγελον καί θεοειδῆ ζῶσα ζωήν, ἐπενόησε μίαν πρᾶξιν νοεράν, πολλῷ μείζονα οὖσαν τῆς θεωρίας τῶν παλαιῶν σοφῶν, καί ἠξιώθη μιᾶς θεωρίας, τόσον ἀνωτέρας καί ὑπερτέρας τῆς τῶν παλαιῶν θεω­ρίας, ὅσον εἶναι ἀνωτέρα τῆς φαντασίας ἡ ἀλήθεια. Διά μέσου γάρ τῆς τοῦ νοός εἰς ἑαυτόν ἐπιστροφῆς καί προσοχῆς καί θείας καί παν­τοτεινῆς προσευχῆς, ἑνωθεῖσα ὅλη διόλου μέ τόν ἑαυτόν Της, ὑψώθη ἐπάνω ἀπό κάθε εἶδος καί σχῆμα, καί ἔτσι κατεσκεύασε μίαν και­νούριαν στράταν εἰς τούς Οὐρανούς, δηλα­δή τήν νοητήν (διά νά τήν ὀνομάσω ἔτσι) σιωπήν· εἰς ταύτην γάρ προσκολλήσασα τόν νοῦν Της, ἀναβαίνει ἐπάνω ἀπό ὅλα τά κτί­σματα καί βλέπει δόξαν Θεοῦ τελειότερον ἀπό τόν Μωϋσῆν, καί ὁρᾷ θείαν χάριν, ἥτις δέν κατα­λαμβάνεται τελείως ἀπό τήν αἴ­σθησιν, ἀλλά εἶναι ἕνα ἱερόν καί χα­ριέστατον θέαμα μοναχῶν τῶν καθαρῶν ψυχῶν καί ᾿Αγγέλων.
Ταύτην δέ τήν νοεράν πρᾶξιν καί θεωρίαν ἡ Θεοτόκος ἐφεῦ­ρεν ἀπό λόγου Της καί εἰργάσθη καί εἰς τούς μετά ταῦτα παρέ­δωκεν. Ὅλα ταῦτα εἶναι λόγια τοῦ ἰδίου Γρηγορίου Θεσσαλο­νίκης, περιε­χόμενα μέν εἰς τόν Αʹ Λόγον τῶν Εἰσοδίων, μεταφρα­σμένα δέ εἰς τό ἁπλοῦν.
Δεύτερον, ἐμεγάλυνε τόν Κύριον ἡ Παρθένος μέ λόγια μεγά­λα, μέ λόγια ὑψηλά καί μέ λόγια τῇ θείᾳ Μεγαλειότητι πρέποντα, διότι ὅλη Της ἡ ζωή δέν ἦτον ἄλλο, παρά μίαν δοξολογία Θεοῦ· καί εἰς τό στόμα Της δέν εὑρίσκετο ἄλλο, εἰμή τά μεγαλεῖα καί ἡ ὑπερύψωσις καί ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ· ὥστε ὅπου, ἡ φωνή καί ὁ λόγος Αὐτῆς ἦτον πάντοτε ἐν μεγαλοπρεπείᾳ, κατά τόν Δαβίδ· κατ᾿ ἐξοχήν δέ καί μάλι­στα μέ τά λόγια τῆς ᾿Ωδῆς ταύτης ἐμεγάλυνεν ἡ Παρθένος τόν Κύ­ριον· διότι ὀνομάζει Αὐτόν δυνατόν καί παντο­δύναμον· διότι καλεῖ τό ὄνομά Του ἅγιον καί πανάγιον· διότι κη­ρύττει τό ἔλεός Του ἐκχεόμενον εἰς ὅλας τάς γενεάς τῶν ἀνθρώ­πων, καί διότι ὁμολογεῖ Αὐτόν, καθαιροῦντα μέν τούς ὑπερηφά­νους καί δυνάστας, ὑψοῦντα δέ τούς ταπεινούς, ἐμπιπλῶντα τούς πεινα­σμένους, ἐξαποστέλλοντα κενούς τούς πεπλουτισμένους, ἀντιλαμ­βανόμενον τοῦ ᾿Ισραήλ καί πληροῦντα, ἃ ἐλάλησε πρός τόν ᾿Αβραάμ καί τό σπέρμα αὐτοῦ. Ὅλα γάρ αὐτά μεγαλύνουσι τόν Κύριον καί πλατύνουσι τήν δόξαν Αὐτοῦ καί Κυριότητα.
Τρίτον δέ καί τελευταῖον, ἐμεγάλυνεν ἡ Παρθένος τόν Κύριον μέ ἔργα μεγάλα, μέ ἔργα ὑψηλά καί μέ ἔργα τῆς θείας μεγαλειό­τητος ἄξια. Διότι, Αὐτή μέ τήν ὑπέρ ἄνθρωπον καί ἰσάγγελον ζωήν, ὅπου ἔζησε δώδεκα ὁλοκλήρους χρόνους μέσα εἰς τά ῞Αγια τῶν Ἁγίων καί μέ τήν ἄκραν καί ὑπερφυσικήν Αὐτῆς καθαρότητα, ἠξιώθη νά γίνῃ Μήτηρ αὐτοῦ τοῦ ἰδίου Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. ᾿Εκ δέ τούτου, τίς λόγος δύναται νά παραστήσῃ πόσον ἡ Παρθέ­νος ἐμεγάλυνε τόν Κύριον καί πόσον ἐπλάτυνε τήν Κυριότητα καί Βασιλείαν Αὐτοῦ; Ὅσον γάρ περισσοτέρους ἀνθρώπους ἐπιστρέ­ψῃ τινάς εἰς τόν Θεόν, τόσον περισσότερον μεγαλύνει καί πλατύ­νει τήν Κυριότητα τοῦ Θεοῦ. Ποῖον γάρ ἄλλο κτίσμα ἐπέστρεψε περισσοτέρους ἀνθρώπους εἰς τόν Θεόν, ἔξω ἀπό τήν Θεοτόκον, ἥτις διά μέσου τοῦ ἀσπόρου Τόκου Της ἐτράβηξεν ὅλα τά ἔθνη τῆς γῆς εἰς τήν θεογνωσίαν καί τά ὑπέταξεν εἰς τήν Βασιλείαν καί Κυ­ριότητα τοῦ Θεοῦ;
Ὅθεν, ὅλοι οἱ Ἄγγελοι, οἱ ἔχοντες τήν ἐπιστασίαν τῶν ᾿Εθνῶν, κατά τήν ᾿Ωδήν τοῦ Μωϋσέως: «ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατά ἀριθμόν ᾿Αγγέλων Θεοῦ» (Δτ. 32,8), δέν ὑπέταξαν τόσους ἀνθρώ­πους εἰς τόν Θεόν, οὐδέ ἐμεγάλυναν τόσον τήν Κυριότητα τοῦ Θεοῦ, ὡσάν μόνη ἡ Θεοτόκος. Καί ὅλοι οἱ ᾿Απόστολοι, ὅπου ἀπε­στάλθησαν διά νά μαθη­τεύσουν ὅλα τά ἔθνη, δέν ἔσωσαν τόσας ψυχάς ἀνθρώπων, οὔτε ἐ­πλάτυναν τόσον τήν Βασιλείαν τοῦ Κυ­ρίου, καθώς μόνη ἡ Θεοτόκος.
Αὐτή γάρ ἔγινεν αἰτία, ὁπού ἐμεγάλυνεν, ἐπλάτυνε καί αὔξη­σεν ἡ Κυριότης καί ἐξουσία τοῦ Κυρίου· ὄχι μόνον εἰς τούς ᾿Ιου­δαίους, ἀλλά καί εἰς ὅλα τά ἔθνη τῆς γῆς· ὄχι μόνον εἰς τήν γῆν, ἀλλά καί εἰς τόν Οὐρανόν· ὄχι μόνον εἰς τόν Οὐρανόν, ἀλλά καί εἰς ὅλους τούς ἐν Οὐρανῷ ᾿Αγγέλους. Καθότι Αὐτή μόνη ἐστάθη μεθόριον Κτίστου καί κτίσεως, κατά τόν Θεσσαλονίκης Γρηγόριον· καί τόν μέν Θεόν ἐποίησεν Υἱόν ἀνθρώπου, τούς δέ ἀνθρώπους ἐποίησεν Υἱούς Θεοῦ, τούς δέ ᾿Αγγέλους ἀπέδειξεν ἀτρέπτους εἰς τό κακόν, καί μειζόνων χαρισμάτων αὐτούς ἠξίωσεν.
Καί ὁ μέν Δαβίδ, ἐπειδή καί δέν ἦτον ἀρκετός νά μεγαλύνῃ μόνος τόν Κύριον, προσκαλεῖ ὅλους τούς πρᾳεῖς καί ἁγίους νά συμβοηθήσουν αὐτῷ εἰς τό μέγα ἔργον τοῦτο, λέγων πρός αὐτούς: «μεγαλύνατε τόν Κύριον σύν ἐμοί» (Ψλ. 33,4)· ἡ δέ Θεοτόκος, αὐ­ταρκεστάτη οὖσα εἰς τό μέγα τοῦτο κατόρθωμα, καθό Μήτηρ Θεοῦ, μόνη Αὐτή ἀφ᾿ ἑαυτῆς μεγαλύνει τόν Κύριον, χωρίς νά χρει­ασθῇ τήν συνεργίαν τῶν ἀνθρώπων. Καί δικαίως τοῦτο λέγει· διότι, ἄν ὅλα τά ἔργα καί κτίσματα τόσον αἰσθητά, ὅσον καί νοητά μεγαλύνουσι τόν Ποιητήν τους μέ τήν σοφίαν καί τό μέγεθος καί κάλλος καί μέ τάς ἄλλας φυσικάς τελειότητας, μέ τάς ὁποίας ἐδημιουργήθησαν: «ὡς ἐμεγαλύνθη, φησί, τά ἔργα σου, Κύριε· πάν­τα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας» (Ψλ. 103,24), πόσῳ μᾶλλον ἡ Παρθένος εἶναι ἀξία νά μεγαλύνῃ τόν Κύριον, ὄχι μόνον μέ τάς φυσικάς καί  ἐπι­κτήτους τελειότητας, ὁπού Τῇ ἐχαρίσθησαν, ἀλλά πολλῷ μᾶλλον μέ τάς ὑπερφυσικάς καί θείας, μέ τάς ὁποίας ἔγινεν ὅλου τοῦ κό­σμου κόσμος καί ὅλης τῆς κτίσεως στολισμός καί καλλονή Ἀγγέ­λων τε καί ἀνθρώπων; Ταύτας [τάς τελειότητας] γάρ ὅποιος θεω­ρήσῃ μέ μίαν προσεκτικήν θεωρίαν, εὐθύς κινεῖται εἰς τό νά μεγα­λύνῃ καί νά δοξάζῃ τόν Κύριον, ὁπού τόσον Αὐτήν ἐχαρίτωσεν.
Καθώς δέ ἐμεγάλυνεν ἡ Θεοτόκος τόν Κύριον καί τήν Κυριό­τητα τοῦ Κυρίου, ἔτσι ἐκ τοῦ ἐναντίου ἐσμίκρυνε τόν διάβολον καί τήν ἐξουσίαν τοῦ διαβόλου· διότι ἐξωλόθρευσε τήν βασιλείαν του, διότι ἀφάνισε τήν εἰδωλολατρείαν του καί διότι ἐσήκωσεν ἀπό αὐτόν τήν τιμήν ἐκείνην καί δόξαν, μέ τήν ὁποίαν ἐτιμᾶτο καί ἐδοξάζετο πρό τῆς Θεοτόκου, ὡσάν βασιλεύς καί κοσμοκράτωρ καί ἐλατρεύετο ὡσάν θεός ἀπό ὅλα τά ἔθνη τοῦ κόσμου. Καί τοῦ­το [ἡ σμίκρυνσις τοῦ διαβόλου] ἦτον κατά πάντα λόγον δικαίου ἀκόλουθον· διότι, καθώς ἡ προμήτωρ Εὔα ἐσμίκρυνε μέν τόν Κύ­ριον καί τήν Κυριότητα Αὐτοῦ διά μέσου τῆς παρακοῆς, ἐμεγά­λυνε δέ τόν διάβολον καί τήν ἐξουσίαν αὐτοῦ, ἔτσι ἔπρεπεν ἐκ τοῦ ἐναντίου ἡ θυγάτηρ τῆς Εὔας Μαρία, νά μεγαλύνῃ μέν τόν Κύριον καί τήν ἐξουσίαν τοῦ Κυρίου, διά μέσου τῆς πρός Αὐτόν ὑπακοῆς, νά σμικρύνῃ δέ τόν διάβολον καί τήν βασιλείαν τοῦ διαβόλου, ἵνα ἡ θυγάτηρ ἰατρεύσῃ τῆς προμήτορος Αὐτῆς τό παράπτωμα. Καί καθώς ἄρχισεν ἡ ἁμαρτία καί τά κακά ἀπό γυναῖκα, οὕτω πάλιν ἀπό γυναῖκα νά ἀρχίσῃ ἡ ἀρετή καί τά καλά, κατά τόν ᾿Ωριγένη, λέγοντα: «ὥσπερ ἤρξατο ἡ ἁμαρτία ἀπό γυναικός, οὕτω καί τά ἀγα­θά ἀπό γυναικός ἤρξατο».

[Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Κῆπος Χαρίτων, ἤτοι ῾Ερμηνεία Γλαφυρά εἰς τάς Θʹ ᾿Ωδάς τῆς Στιχολογίας, 4^η ἔκδ. (Θεσ/νίκη: Β. Ρηγοπούλου, 1979), 195-198. Ἀπόσπασμα].