Κάθε λογισμός, κάθε φαντασία, κάθε πράξη ενεργούν μεταμορφωτικά στην ψυχή, σε μια κλίμακα από το δαιμονισμό ως τη θέωση

Είναι πάγια διδασκαλία της Εκκλησίας, ότι η ψυχή του ανθρώπου είναι μια νοερή ουσία, «κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν», του Θεού, αλλά κατά χάρη αθάνατη, ελεύθερη και γι΄ αυτό δεκτική καλού και κακού. Κι ενώ είναι κτιστό έργο του Θεού η ψυχή, όμως είναι βεβαρυμένη, κατά κληρονομικήν αναδοχή, με το προπατορικό αμάρτημα σαν φυσική διαφθορά με νοσηρές παρενέργειες. Η σάρκωση του Θεού Λόγου, η Σταύρωση και η Ανάστασή Του, χαρίζουν στον άνθρωπο, μέσα στο χώρο της Εκκλησίας, που οικονομεί τα χαρίσματα του αγίου Πνεύματος, την εξυγίανση, το φωτισμό της χάρης και την εκτόπιση από πάνω της των δαιμονικών ενεργειών με το άγιο Βάπτισμα. Η ψυχή λευκαίνεται, γίνεται ωραία, ακτινοβολεί από φως της χάρης. Αλλά παραμένει στην ψυχή μια τάση αμαρτητική. Η ένταση της τάσεως αυξομειώνεται κατά αναλογία με την προαίρεση και τη χρήση της ελευθερίας. Με την αύξηση της ηλικίας, η ψυχή, μέσα στη διαλεκτική καλού-κακού, διαμορφώνεται ανάλογα με την προαίρεσή της. Κάθε λογισμός, κάθε φαντασία, κάθε πράξη ενεργούν μεταμορφωτικά στην ψυχή, σε μια κλίμακα από το δαιμονισμό ως τη θέωση, όπου υποστασιάζονται τα δαιμονικά ή θεία πάθη, που απασχόλησαν την κλασσική σκέψη και τη νεώτερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Είναι τόσης σημασίας για τη ζωή της ψυχής οι παράγοντες αυτοί της διαμορφώσεώς της, ώστε, «ο πλάσας κατά μόνας τας καρδίας», να δώση στους ανθρώπους ένα σύνολον εντολών, για να διαφυλάξη την καθαρότητα του Βαπτίσματος και με την εργασία τους (των εντολών) να τους αγιάση. Έτσι μέσα στην Εκκλησία, με την αγιαστική ενέργεια των Μυστηρίων της (Βάπτισμα, Χρίσμα, Εξομολόγηση, Θεία Κοινωνία), με την τήρηση των εντολών και την προσευχή, η ψυχή σταδιακά καθαρίζεται, φωτίζεται, αγιάζεται και ενώνεται μυστικά με τον Θεό.