Άγιος Ιουστίνος (Πόποβιτς) : Άνθρωπος και Θεάνθρωπος.

Ναι, μόνον ο άγιος είναι ο αληθινός διδάσκαλος και παιδαγωγός, αληθινός «διαφωτιστής», και μόνον η αγιότης είναι ο αληθινός φωτισμός. Αυτή είναι η ευαγγελική αλήθεια, την οποίαν απεκάλυψεν ο Κύριος και Θεός μας Ιησούς Χριστός και την οποίαν διεφύλαξεν η Ορθοδοξία. Ακούσατε τον ορθόδοξον λαόν μας, εισέλθετε εις το ιερόν της ψυχής του. Δεν βλέπετε ότι αυτός έχει ταυτίσει την έννοιαν της παιδείας με την έννοιαν της αγιότητος, την έννοιαν του διδασκάλου («φωτιστού») με την έννοιαν του αγίου; Πάντα ταύτα έχει προσωποποιήσει ο ορθόδοξος λαός μας εις το πρόσωπον των αγίων, και ιδίως εις το πρόσωπον του αγίου Σάββα, ως του πρώτου και μεγαλυτέρου αγίου, φωτιστού και διδασκάλου του. Αυτό το αίσθημα του ορθοδόξου λαού μας είναι ταυτοχρόνως και η αντίληψις και το κριτήριόν του περί της παιδείας. Δι΄ αυτό και δεν αναγνωρίζει την παιδείαν ή «διαφώτισιν» άνευ αγιότητος, ούτε δέχεται ως διδάσκαλον τον μη έχοντα αγιότητα. Μήπως αυτό δεν είναι ο λόγος της επιφυλάξεώς του και της δυσπιστίας του προς τους μοντέρνους «διαφωτιστάς»;                                                                           

Από τους διδασκάλους και παιδαγωγούς ο λαός μας ζητεί πρωτίστως την αγιότητα. Όπου δεν την ευρίσκει, εκεί γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ούτε παιδεία. Η αίσθησις και η αντίληψις αυτή της παιδείας ως αγιότητος, ως φωτισμού από το φως του Χριστού, έγινε πλέον συνείδησις του ορθοδόξου λαού μας. αυτός δεν θέλει μίαν επιδερμικήν, μηχανικήν ευρωπαϊκήν παιδείαν, μίαν εξωτερικήν διαφώτισιν, αλλά θέλει την παιδείαν των Αγίων Πατέρων και Διδασκάλων της Εκκλησίας, την παιδείαν του αγίου Σάββα, που είναι εξ ολοκλήρου ευαγγελική, εξ ολοκλήρου χριστιανική, είναι του Χριστού. Άνευ του Θεανθρώπου Χριστού ο Ράστκο θα παρέμεινε δια παντός Ράστκο και δεν θα είχε γίνη ποτέ ο άγιος Σάββας, δηλαδή ο άγιος Φωτιστής των Σέρβων. (Επίσης ο άγιος Γρηγόριος, Φωτιστής των Αρμενίων, ο άγιος Φρουμέντιος, Φωτιστής της Αβυσσυνίας, οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, Φωτισταί των Σλαύων κ. άλ.). Την αγίαν προσωπικότητά του ο άγιος Σάββας, όπως και οι άλλοι Άγιοι, ωκοδόμησεν επί του ασκητικού θεμελίου: «Κύριος φωτισμός μου και σωτήρ μου» (Ψαλμ. 26, 1).  

 Συνεχίζεται.